تجربه‌های ۲ سال آموزش مجازی

کلاس‌های مدارس و دانشگاه‌ها بالاخره بعد از ۷۷۰ روز حضوری شد؛ در شرایطی که کلاس‌های درس از سوم اسفندماه ۱۳۹۸ با آغاز همه‌گیری کرونا به تعطیلی کشانده شده بود و در مدت یک ماه بعد از آن، با فراهم شدن زیرساخت‌های مجازی، غیرحضوری شده بود، بالاخره با کاهش آمار بیماری حضوری شد. اما این تجربه بعد از دو سال و اندی، نکات مثبت و البته منفی زیادی داشته است.
آموزش‌های غیرحضوری باعث شد تا زیرساخت‌های جدیدی برای آموزش در کشور فراهم شود، معلمان و اساتید در معرض قضاوت و نظارت قرار گیرند و البته شرایط برای ارائه آموزش‌های همگانی با ضریب نفوذ بیشتر هم فراهم شود، اما این همه ماجرا نبود؛ قطعی گسترده سیستم‌ها و فراهم نبودن برخی زیرساخت‌ها، افت شدید کیفیت آموزش و سنجش آموزش‌های ارائه شده، عدم رضایت دانش آموزان و دانشجویان از برخی آموزش‌های ارائه شده و مسائل جانبی حضور مداوم در شبکه‌های اجتماعی از جمله معایب این سیستم بود که هرکدام در جای خود قابل بررسی است.

• نقاط مثبت آموزش‌های مجازی
آموزش‌های مجازی پایان فرمانروایی معلمان و اساتید در کلاس‌های درس بود؛ تا پیش از شیوع کرونا، تقریبا نظارت خاصی بر نحوه تدریس، استفاده از شیوه‌های نوین آموزشی، نحوه برخورد با دانش آموزان و دانشجویان و کیفیت مطالب ارائه شده در کلاس وجود نداشت و معلمان و اساتید در کلاس‌های در بسته، به کار خود مشغول بودند. اما با آموزش‌های مجازی، کار متفاوت از گذشته شد. حالا نحوه برخورد معلم و استاد در کلاس، کیفیت مطالب ارائه شده، فن بیان معلم و حتی منابع مورد استفاده در معرض قضاوت دانش آموزان و دانشجویان، اولیاء و با توجه به بازنشر این مطالب در فضای مجازی، در معرض بررسی قشر بزرگی قرار می‌گیرد و همین مسئله موجب شد تا معلمان و اساتید برای بهبود فضای تدریس خود تلاش کنند. از سوی دیگر، اساتید و معلمان، برای طرح دروس مجبور به تهیه صفحات ارائه مناسب به همراه عکس و نمودار شدند که این هم از نقاط قوت تدریس در شرایط مجازی بود.
آموزش غیرحضوری، مدارس و دانشگاه‌ها را مجبور کرد تا زیرساخت مناسبی برای اینگونه آموزش‌ها فراهم کنند که این زیرساخت هم‌اکنون نیز در دسترس است و این فرصت را به مدارس و دانشگاه‌ها می‌دهد که در آینده نیز بتوانند برخی کلاس‌ها که امکان آن وجود دارد را همچنان به صورت مجازی در اختیار دانش آموزان و دانشجویان قرار دهند. آموزش مجازی، این ظرفیت را دارد تا اساتید و معلمان فارغ از زمان و مکان بتوانند با مخاطبان گسترده‌تری در تعامل بوده و به ارائه آموزش بپردازند.
این زیرساخت، اگر در آینده بهبود پیدا کرده و گسترش یابد، می‌تواند امکان ارتباط تصویری برخط بین استاد و شاگرد را هم فراهم کند تا کلاس از حالت ارائه یک طرفه استاد، به فرآیند دو طرفه و مشارکتی تبدیل شود.

نقاط ضعف آموزش‌های مجازی
به دلیل عدم تامین زیرساخت‌های لازم در شبکه آموزش مجازی کشور، چه در سیستم مربوط به دانشگاه‌ها و چه در سیستم شاد وزارت آموزش و پرورش، قطعی گسترده و گاه و بیگاه یکی از مشکلات جدی بود که باعث شد تا هر از چندگاهی صدای اعتراض دانش آموزان و دانشجویان بلند شود؛ این در شرایطی بود که انتظار می‌رفت پس از یک ترم تجربه در نیمه اول سال ۱۳۹۹ در سه ترم بعدی، این مشکلات تا حد زیادی برطرف شده باشد.
از سوی دیگر، عدم تامین پهنای باند مناسب و عدم تامین زیرساخت مطلوب، باعث شد تا امکان ارتباط تصویری بین استاد و شاگرد در آموزش‌های مجازی برقرار نباشد و همین مسئله به شدت کیفیت آموزش را تحت تاثیر قرار داد. چه بسا، در موارد بسیاری، دانشجو، تنها به صورت مجازی کلاس را روشن می‌کرد، اما پای سیستم و درس حضور نداشت و امکان صحت سنجی نیز برای اساتید فراهم نبود. همین مشکل، در موقع امتحانات، به صورت جدی‌تری خودنمایی می‌کرد تا جایی که تقلب گسترده در امتحانات، حتی باعث ورود رهبر معظم انقلاب اسلامی به این موضوع نیز شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ در دیدار با تشکل‌های دانشجویی، با اشاره به اخبار نگران‌کننده از افت یادگیری و آموزش در دوران کرونا از مسئولان آموزش عالی خواستند به این مسئله توجه و از آن جلوگیری کنند. ایشان همچنین لزوم رفع عیوب و نواقص دستگاه‌های مورد استفاده در یادگیری مجازی را یادآور شدند و با اشاره به پدیده زشت ایجاد کانال‌های تقلب در امتحانات که موجب بی‌اعتبار شدن امر آموزش می‌شود، برخورد با این پدیده را خواستار شدند.
اما علی‌رغم این تذکر رهبر انقلاب، تجربه برگزاری امتحانات در خردادماه و دیماه ۱۴۰۰ نشان داد که مسئولان دانشگاه‌ها نتوانستند برای رفع این دغدغه اساسی اقدامی انجام دهند و موضوع تقلب همچنان وجود داشت.
عدم برگزاری صحیح کلاس، عدم توانایی در انتقال مطالب، عدم مشارکت دانش آموزان و دانشجویان در بحث‌های کلاسی و سوءاستفاده از شرایط کلاس‌های مجازی باعث شد تا روز به روز کیفیت آموزش در این فضا کاهش یابد؛ موضوعی که بدون شک، در خردادماه امسال و در اولین امتحان حضوری بعد از شرایط کرونا به خوبی خود را نشان خواهد داد. البته این سوال وجود دارد که با توجه به مشکلات گفته شده، باید آموزش مجازی را به دست فراموشی سپرد؟

لزوم استفاده از شبکه آموزش مجازی در آینده
با وجود همه مشکلات برشمرده شده، آموزش‌های مجازی همچنان فرصت خوبی برای گسترش عدالت آموزشی در کشور است. با توجه به هزینه‌ای که دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش برای راه‌اندازی زیرساخت‌های آموزش مجازی در کشور صورت داده‌اند این شبکه نباید با شروع آموزش‌های حضوری به فراموشی سپرده شود.
اگرچه به دلیل گرانی گوشی همراه، رایانه و هزینه اینترنت در کشور، بخشی از دانش آموزان و دانشجویان محروم در دسترسی به آموزش‌های مجازی با مشکل مواجه بودند، اما با این وجود، اکثریت دانش آموزان و دانشجویان توانستند از این فضا، برای آموزش بهره‌مند شود. در شرایطی که ضریب نفوذ اینترنت در کشور از مرز ۱۰۰ درصد نیز عبور کرده، در مناطق محروم، آموزش مجازی، همچنان می‌تواند یک مدل عالی برای ارائه آموزش به افراد حاضر در این مناطق باشد. ضمن اینکه تعریف دوره‌های آموزشی آزاد و مهارتی هم می‌تواند در این بستر ادامه داشته باشد.