اربعین و بازنمایی قدرت نرم در فضای سیاسی - اجتماعی منطقه

اربعین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تجمع‌های جهان اسلام، فراتر از یک رویداد دینی به میدان بازنمایی قدرت نرم در سطح منطقه‌ای تبدیل شده است. قدرت نرم که به تعبیری، باوری است که به دولت‌ها و همچنین انسان‌ها این امکان را می‌دهد تا از طریق فرهنگ، ارزش‌ها و گفت‌و‌گو، حمایت مشروعیت‌بخش یافته و رغبت هم‌سو با منافع خود را برانگیزند، در اربعین به دستاورد‌های قابل‌ملاحظه‌ای می‌انجامد. این رویداد همچون شبکه‌ای اجتماعی - فرهنگی، روایت‌های مختلف را به کار می‌گیرد تا منافع امنیتی، اجتماعی و دیپلماتیک را به صورت هم‌سو با منافع عمومی منطقه‌ای هدایت کند. از منظر مفهومی، اربعین به بازنمایی هویت مشترک شیعی - اسلامی تبدیل می‌شود که ظرفیت ایجاد انسجام اجتماعی را در قالب سرمایه اجتماعی ایجاد می‌کند. روایت‌های رسانه‌ای، تصاویر امدادرسانی، و نمایش وحدت سُنتی-مدنی، همه به تقویت احساس belonging و مشروعیت ملی یا فراملی کمک می‌کنند. در این راستا، اربعین اربعین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تجمع‌های جهان اسلام، فراتر از یک رویداد دینی به میدان بازنمایی قدرت نرم در سطح منطقه‌ای تبدیل شده است. قدرت نرم که به تعبیری، باوری است که به دولت‌ها و همچنین انسان‌ها این امکان را می‌دهد تا از طریق فرهنگ، ارزش‌ها و گفت‌و‌گو، حمایت مشروعیت‌بخش یافته و رغبت هم‌سو با منافع خود را برانگیزند، در اربعین به دستاورد‌های قابل‌ملاحظه‌ای می‌انجامد. این رویداد همچون شبکه‌ای اجتماعی - فرهنگی، روایت‌های مختلف را به کار می‌گیرد تا منافع امنیتی، اجتماعی و دیپلماتیک را به صورت هم‌سو با منافع عمومی منطقه‌ای هدایت کند. قدرت نرم از سه کانال عمده عمل می‌کند: نخست، بازنمایی رسانه‌ای که از طریق شبکه‌های داخلی و بین‌المللی، تصویر ایران را به عنوان پشتیبان هم‌زیستی و امدادرسانی به نمایش می‌گذارد. دوم، شبکه‌های بشردوستانه و تشکل‌های مردمی که با هدایت کمک‌های انسانی، اعتماد اجتماعی را در داخل و خارج تقویت می‌کنند. سوم، دیپلماسی عمومی که با حضور رهبران دینی و نهاد‌های مردمی، پیام‌های هم‌آوایی با کشور‌های هم‌نظر یا هم‌گرایی با جامعه جهانی را تقویت می‌کند؛ و در فضای سیاسی-اجتماعی منطقه، این بازنمایی قدرت نرم می‌تواند به تحکیم یا تغییر توازن‌های سیاسی منجر شود. برای ایران، اربعین فرصتی برای تقویت نفوذ منطقه‌ای است و به عنوان کانالی برای ایجاد پیوند با گروه‌های شیعی در عراق، لبنان، سوریه و دیگر کشور‌های منطقه عمل می‌کند. در نهایت، اربعین به عنوان میدان بازنمایی قدرت نرم در منطقه، همچنان رئالیستی از تعامل بین جامعه و دولت، دین و سیاست، فرهنگ و دیپلماسی است. فهم دقیق این پدیده نیازمند رویکردی چندبعدی است تا بتوان از ظرفیت‌های مثبت آن به عنوان عامل ثبات و هم‌زیستی در منطقه بهره برد.