کردها و ارتش جولانی بر لبه تیغ جنگ؛ سناریوهای محتمل در شمال شرق سوریه

نشانه‌های فزاینده‌ای از رویارویی قریب‌الوقوع بین کردها و دولت سوریه، به ویژه پس از کنفرانس اخیر حسکه (9 آگوست ، 18مرداد)، که چهره‌های متعدد کرد و دروزی سوریه را گرد هم آورد، به چشم می‌خورد.

به گزارش الاخبار مقامات سوری در دمشق، این کنفرانس را کودتایی علیه توافق‌نامه ۱۰ مارس بین احمد الشرع و مظلوم عبدی فرمانده کرد YPG نامیدند. 

در جریان کنفرانس حسکه، حاضران خواستار ساخت کشور فدرالی با قانون اساسی جدید و استقلال فرهنگی و نژادی شدند. دمشق این جلسه را با انگیزه‌های جدایی‌طلبانه دانست و تصمیم گرفت از حضور در نشست‌های بعدی در پاریس انصراف دهد .

نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، که بخش عمده‌ای از آن را نیروهای کردی تشکیل می‌دهند، در سال‌های گذشته توانسته‌اند با حمایت ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی، بخش‌های وسیعی از شمال و شرق سوریه را تحت کنترل خود درآورند. این کنترل، اگرچه از منظر امنیتی و نظامی موفقیت‌آمیز بود، اما از منظر سیاسی همواره با بحران مشروعیت مواجه بوده است.

دولت جولانی، با اتکا به سیاست دیپلماسی فعال و مذاکرات منطقه‌ای، تلاش کرد تا SDF را در ساختار ارتش سوریه ادغام کند و مدیریت مناطق شمال‌شرق را به دولت مرکزی واگذار کند. با این حال، این ادغام تاکنون با مشکلات جدی مواجه بوده است. اختلافات هویتی، نگرانی‌های محلی کردها نسبت به کاهش خودمختاری و عدم اعتماد به تعهدات دولت مرکزی، همگی به پیچیدگی این فرآیند دامن زده‌اند.

روابط دمشق و کردها طرف مدت‌هاست که با احتیاط و نگرانی دنبال می‌شود، اما امروز به نظر می‌رسد که به سمت یک رویارویی نظامی پیش می‌رود.

در روزهای اخیر حومه دیرالزور و رقه شاهد درگیری‌های خشونت‌آمیز جدیدی بین نیروهای دموکراتیک سوریه و نیروهای قبایلی، علاوه بر اعضای امنیت عمومی سوریه، در شهرهای غرانیج، کشکیه، ابوحمام و هجین و از سمت روستای المغله در نزدیکی شهر معدان و در حومه روستای البو حمد در حومه رقه بوده است. این تحولات پس از درگیری‌های مشابهی رخ می‌دهد که چند روز پیش در مناطقی از شهر دیرالزور و حومه حسکه و حلب رخ داد و منجر به کشته شدن تعدادی از اعضای هر دو طرف شد.

احتمال افزایش درگیری به ویژه با توجه به تلاش‌های دولت دمشق برای کنترل منابع نفتی در دیرالزور و سدهای روی آب رودخانه فرات برای تأمین نیازهای مناطق مختلف سوریه فزونی گرفته است. در این میان وخامت اوضاع اقتصادی سوریه و عدم تحقق وعده‌های مالی غربی و عربی به دمشق و فشارهای ترکیه برای انحلال گروه‌های شبه نظامی کرد (sdf  و ypg) و ادغام آنها در ارتش نیز مزید بر علت شده است.

چند هفته پیش، منابع ترکیه‌ای از قصد آنکارا برای درگیری با کردها، با هماهنگی نیروهای سوری، در صورتی که واحدهای کرد سلاح‌های خود را زمین نگذارند و به توافق ادغام با دمشق که در ماه مارس گذشته امضا شد، پایبند نباشند، خبر دادند. واضح است که ترکیه رژیم دمشق را تحت فشار قرار می‌دهد تا آن را به سخت‌گیری بیشتر در قبال نیروهای دموکراتیک سوریه وادار کند.

این در حالی است که در اقدامی معنادار همزمان با تحرکات کردها، دمشق و آنکارا به سمت تقویت همکاری‌های نظامی حرکت کرده‌اند. چهارشنبه گذشته یک هیئت عالی رتبه سوری از آنکارا بازدید کرد که شامل اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه، مرهف ابوقصره، وزیر دفاع و ابراهیم سلامه، رئیس اطلاعات بود. در طول این سفر، مذاکراتی با مقامات ترکیه در مورد مسائل سیاسی و امنیتی انجام شد. همچنین یک یادداشت تفاهم نظامی امضا شد که گامی به سوی یک همکاری امنیتی دائمی بین دو طرف است و نشان دهنده افزایش هماهنگی در مورد مسئله شمال سوریه است.

طبق گزارش خبرگزاری آناتولی به نقل از وزارت دفاع ترکیه این یادداشت تفاهم نشان دهنده ادامه تعهد ترکیه به حمایت از سوریه در مبارزه با تروریسم و تقویت قابلیت‌های دفاعی و امنیتی آن است. خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع در وزارت دفاع ترکیه گزارش داد که کشورش طبق توافق‌نامه همکاری نظامی که دیروز امضا شد، سیستم‌های تسلیحاتی و تجهیزات لجستیکی را در اختیار سوریه قرار خواهد داد و افزود که آنکارا در صورت «ضرورت» نحوه استفاده از این تجهیزات را به ارتش سوریه آموزش خواهد داد.

پیش از این نیز وب‌سایت بریتانیایی «میدل ایست آی» آوریل گذشته به نقل از منابع آگاه ناشناس گزارش داد که ترکیه در حال آماده شدن برای ساخت یک پایگاه پدافند هوایی در فرودگاه نظامی تی۴ در نزدیکی پالمیرا در حمص، مرکز سوریه است. به گفته این وب‌سایت، آنکارا قصد دارد این پایگاه را برای حمله به گروه دولت اسلامی و جلوگیری از حملات هوایی اسرائیل به سوریه بسازد.

به گفته این منابع، یک سامانه پدافند هوایی «حصار» در تی۴ مستقر خواهد شد تا پوشش هوایی این پایگاه را فراهم کند. این امر به ترکیه کمک می‌کند تا کنترل هوایی بر منطقه را تثبیت کند. آنکارا همچنین قصد دارد یک سامانه پدافند هوایی چندلایه در داخل و اطراف این پایگاه، با قابلیت‌های پدافند هوایی کوتاه‌برد، میان‌برد و دوربرد در برابر انواع تهدیدات، از هواپیماهای جت گرفته تا پهپادها و موشک‌ها، ایجاد کند. این وب‌سایت خاطرنشان کرد که حضور سامانه‌های پدافند هوایی و پهپادهای ترکیه احتمالاً مانع از حملات هوایی اسرائیل در این منطقه خواهد شد.

در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که آیا سناریوی سویدا در شمال شرقی سوریه تکرار خواهد شد، یا ایالات متحده در حال ترسیم مجدد نقشه نفوذ و کنترل در این مناطق به گونه‌ای است که دستاوردهای متقابل طرف کرد و مقامات دمشق را تضمین کند؟

از طرف دیگر این پرسش مطرح است که آیا رژیم صهیونیستی همانند تحولات سویدا در حمایت از کردها نیز وارد گود رویارویی با ترکیه و دمشق خواهد شد؟به ویژه با توجه به اینکه بسیاری از مقامات صهیونیستی پیش از این بر لزوم حمایت از کردها در سوریه و تلاش برای ایجاد یک نهاد مستقل برای آنها تأکید کرده‌اند.

در حالی که تهدیدات ترکیه و دمشق علیه کردها روز به روز تشدید می‌شود، اطلاعاتی در مورد طرح ایالات متحده به عنوان حامی اصلی کردهای سوریه منتشر شد که بر اساس آن، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) دیرالزور را به کنترل دمشق باز می‌گردانند و در عوض، دولت سوریه کنترل کردها بر حسکه، رقه و سایر مناطق شمال شرقی سوریه که تحت کنترل کردها است را به رسمیت می‌شناسد.

فشارهای آمریکا بر نیروهای کردی در حالی است که در این گروه‌ها نیز اختلاف نظرهایی درباره توافق با دمشق وجود دارد. گزارش‌های سوری نزدیک به دمشق حاکی از وجود دو جناح متضاد در درون نیروهای دموکراتیک سوریه است: یک جناح به سمت رویارویی نظامی با نیروهای سوری حرکت می‌کند و توافق ۱۰ مارس بین عبدی و جولانی را رد می‌کند، در حالی که جناح دیگر به سمت مشارکت در یک فرآیند سیاسی مسالمت‌آمیز با مقامات سوریه، مشابه آنچه حزب کارگران کردستان (PKK) در ترکیه انجام داده است، تلاش می‌کند.

لذا با توجه به پیچیدگی‌های فعلی، مسئله کردها در سوریه همچنان یکی از حساس‌ترین و استراتژیک‌ترین مسائل است و چندین سناریوی محتمل برای آینده آن مطرح است:

تقسیم نفوذ و کنترل: در خوش‌بینانه‌ترین حالت، هر دو طرف ممکن است پیشنهادهای آمریکا برای تقسیم نفوذ و کنترل را بپذیرند. اگر مذاکرات دیپلماتیک موفقیت‌آمیز باشد، ممکن است SDF بخشی از نیروهای خود را در ساختار ارتش سوریه ادغام کند، اما با حفظ اختیارات محلی و برخی خودمختاری‌ها که این امر با جلوگیری از هرگونه رویارویی نظامی میتواند فرصتی برای حفظ ثبات در مناطق حساس فراهم آورد.

رویارویی فراگیر : در صورت عدم توافق، ترکیه و ارتش سوریه می‌توانند فشار نظامی را افزایش دهند و کنترل بیشتری بر مناطق مرزی اعمال کنند. تشدید تنش بین دولت سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه می‌تواند به رویارویی گسترده‌تری منجر شود. این سناریو ممکن است منجر به تنش‌های کوتاه‌مدت و جابه‌جایی جمعیت شود.

درگیری‌های محدود و قیام اعراب: درگیری‌ها ممکن است به مناطقی در دیرالزور، حومه شرقی حلب و رقه محدود شود، جایی که قبایل عرب درگیر درگیری با نیروهای دموکراتیک سوریه هستند. این می‌تواند یک قیام محلی تلقی شود که مقامات دمشق از آن برای گسترش نفوذ خود و تحکیم کنترل بر این مناطق بهره‌برداری می‌کنند.

این سناریوها همچنان گواهی بر پیچیدگی برخورد با مسئله کردها هستند. تنش‌های سیاسی و امنیتی، در کنار مداخلات ترکیه و اسرائیل، عوامل کلیدی هستند که می‌توانند مسیر این مسئله اساسی و انفجاری در سوریه را در دوره آینده تعیین کنند.