یادداشت روزنامه‌های چهارشنبه ۱۳ اردیبهشت‌ماه

حسن رشوند‌

دو موضوع مهم «تعلیم» و «تربیت» از رسالت خطیر آموزش و پرورش و عنصری به نام معلم در هر جامعه‌ای است که از آغازین مراحل یادگیری و سنین آموزش کودکان و در ورود به مدرسه از سوی معلمان صورت می‌گیرد و در حقیقت معلمان نه تنها جایگاه آموزش‌دهنده فرزندان، بلکه نقش تربیتی والدین را در خانه دوم آن‌ها یعنی مدارس و آموزشگاه‌ها از پایین‌ترین سطح تا عالی‌ترین مراحل آموزشی در دانشگاه‌ها بر عهده دارند. به همین دلیل معلم از جایگاه با ارزش و تأثیرگذاری در هر جامعه‌ای برخوردار است که اگر رسالت خویش را به خوبی ایفا کند، نه تنها سرنوشت تک تک افراد جامعه را به درستی رقم خواهد زد، بلکه نسلی ارزشمند را برای آینده‌ای بهتر در جامعه خود تربیت خواهد کردکه تغییر‌دهنده سرنوشت جامعه خواهد بود و در صورت تربیت درست، سعادت جامعه و در صورت عدم آن شقاوتش را در پی خواهد داشت. چنانکه رهبر کبیر انقلاب (ره) فرمودند: «نقش معلمان در جامعه، همچون نقش انبیا است برای مردم» و به همین دلیل «همه سعادت‌ها و همه شقاوت‌ها انگیزه اش از مدرسه هاست و کلیدش [در]دست معلمین است.»
از همین رو باید گفت رسالت معلمی و تربیت نسل که بتواند داعیه‌دار خوبی‌ها و زائل‌کننده بدی‌ها باشد بسیار سنگین است. باید بپذیریم که امروز از میان همین نظام آموزش و پرورش ما بوده که جوانانی تربیت شدند که در مقابل دشمن متجاوز در هشت سال دفاع مقدس و داعش و گروه‌های تروریستی در سال‌های اخیر ایستادند و یا در دوره جدید همچون شهید حمید رضا الداغی، با شهادت مظلومانه خود در مقابل حرمت شکنی به ناموس این مرز و بوم، تربیت خود را به نمایش گذاشتند. نظام تعلیم و تربیت ما اگر درست عمل کند خروجی آن انسان‌های شریف و مؤمن به ارزش‌های اخلاقی و دینی همچون شهید حمید رضا الداغی، آرمان علی وردی، سید روح الله عجمیان، ناصر ابدام، بهروز نبی پور، محمد محمدی، هادی محبی و صد‌ها شهید دیگر خواهد بود که برای اهتزاز پرچم کشور و دفاع از ناموس ملت جان خود را فدا می‌کنند. اما اگر همین نظام تربیتی در مسیری گام بردارد که مجری سند ۲۰۳۰ غرب باشد – همان‌گونه که در یک دهه گذشته بار‌ها مجریان آن مورد خطاب رهبری قرار گرفتند تا جایی که همین دیروز رهبر حکیم انقلاب عمل برخی مسئولان گذشته به آموزش و پرورش را خطای راهبردی و خسارت بار معرفی کردند- باید هم در اغتشاشاتی از جنس پاییز ۱۴۰۱ شاهد حضور دخترانی در کف خیابان باشیم که حجاب از سر برداشته و رکیک‌ترین فحش‌ها را بر زبان جاری می‌کنند و در نتیجه همین تربیت غلط، با ورود آن‌ها به دانشگاه، باید نظاره گر حرمت شکنی‌ها در محیط‌های دانشگاهی و در نهایت با ورود آن‌ها به بازار کار و جامعه فروپاشی نظام تربیتی خود را نظاره گر باشم؛ بنابراین باید گفت آموزش و پرورش پایه و اساس سلامت، نه در یک نسل یا یک سده، بلکه حیات یک ملت و کشور است.
این چندمین بار است که رهبر معظم انقلاب در تبیین وضع مطلوب آموزش و پرورش تأکید دارند که زنده کردن احساس «هویت ایرانی- اسلامی و شخصیت ملی» در نوجوانان و جوانان باهوش کشور وظیفه‌ای اساسی است و می‌فرمایند‌: در این روند، مسئله زبان فارسی، پرچم کشور و احساس عزت و افتخار به ایرانی بودن مهم است. از نگاه رهبر انقلاب، ارزش و اهمیت پرورش نسلی آگاه، عالم، اهل فکر و منطق، مؤمن، با اراده و «برخوردار از اخلاق اسلامی و تعهدات ملی» برای ساختن آینده کشور، با هیچ کار دیگری قابل مقایسه نیست. در ۱۲ اردیبهشت ۹۸ هم ایشان همین مطالبه را مطرح کرده بودند که «آموزش و پرورش باید انسان‌هایی دانا، توانا، خردمند، پرهیزکار، پاکدامن، کارآمد، شجاع، هوشیار و اهل اقدام تربیت کند که اگر چنین شود، همان آرزویی که بار‌ها بیان کرده‌ام محقق می‌شود و ایران عزیز به جایگاهی می‌رسد که تا پنج دهه بعد، هر کسی در هر جای جهان بخواهد از مرز‌های جدید علم آگاه شود باید زبان فارسی یاد بگیرد.» سؤال اینجاست اگر جوان و نوجوانی با این ویژگی و خصوصیات در آموزش و پرورش تربیت می‌شد ما می‌توانستیم چهار ماه شاهدایجاد ناامنی و اغتشاش در خیابان‌ها و برخی مسائل دیگر که اعتبار دستگاه تعلیم و تربیت را زیر سؤال برد باشیم!
توجه به جایگاه آموزش و پرورش و نیز برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در خصوص ارتقای جایگاه تعلیم و تربیت در این قشر از جامعه و پاسخگویی به مطالبات آنان از یکسو و نیز توجه دادن معلمان به ایفای نقش تربیتی آنان در راستای اهداف متعالی نظام اسلامی، دو مسئله‌ای است که باید همواره مدنظر قرار گیرد که با رصد ۳۴ سال سخنرانی رهبر حکیم انقلاب در روز معلم می‌توان فهمید آنچه موجب بقای نظام اسلامی و صیانت از ارزش‌های آن می‌شود با تربیت نسل «تمدن ساز» انقلاب گره خورده است و آموزش و پرورش پیشقراول این رسالت سنگین است.
با نگاهی اجمالی به ساختار و نظام آموزشی کشور مسائلی قابل توجه است که تاکنون کمتر مورد توجه بوده است که باید از این پس به طور جدی در برنامه ریزی‌های نظام آموزش و پرورش مدنظر مسئولان امر به ویژه سرپرست این وزارتخانه که احتمالاً کرسی وزارتخانه به او واگذار خواهد شد، قرار گیرد. کسی که حداقل در بیان واقعیت جایگاه معلمی و نقش آن در دانشگاه فرهنگیان نکاتی را گفته که تحقق آن آرزوی همه دلسوزان این کشور و خواسته رهبر انقلاب از دستگاه تعلیم و تربیت در دیدار دیروز معلمان و سنوات گذشته بوده است.
اکنون دولت در رابطه با نظام تعلیم و تربیت کشور در یک شرایط و آزمون سخت قرار گرفته است و از برآیند چند سخنرانی و تأکید‌ها و توصیه‌های رهبر انقلاب در روز معلم می‌توان گفت چند اقدام عاجل را باید دستگاه تعلیم و تربیت کشور و دولت انقلابی انجام دهد:
۱- انتخاب معلمانی که از عمق وجود به این نظام و انقلاب اعتقاد دارند و برای آن حاضرند هزینه بپردازند و این مهم در بستر گزینش مناسب و بنا به فرمایش رهبر انقلاب با رصد شایستگی‌های حرفه‌ای و عمومی معلم در طول دوران خدمت و اکتفا نکردن به گزینش‌های بدو خدمت و کمرنگ نشدن آن در گذر زمان امکان پذیر خواهد بود.
۲. تربیت انسان‌های دین محور، دانا، خردمند، پرهیزکار، پاکدامن، کارآمد، شجاع، هوشیار و اهل اقدام.
۳. تناسب بین محتواى آموزش با مهارت‌هاى حرفه‌ای و شغلى مورد نیاز جامعه که مورد تذکر و توصیه مجدد رهبری در روز گذشته هم بود.
۴. تکمیل و به‌روز رسانی سند تحول آموزش و پرورش و طراحی نقشه راه دقیق اجرای این سند از ستاد وزارتخانه گرفته تا مدارس و حمایت آن توسط دولت و مجلس.
۵. ثبات در مدیریت آموزش و پرورش که مورد انتقاد جدی رهبر انقلاب بود. هرچند این مسئله بیش از آنکه به دو لت باز گردد در وهله اول به مجلس و اصلاح این تفکر در نمایندگان که با کوچک‌ترین اشکالی به جای اقدام نظارتی و اصلاح روند، به‌دنبال تغییر وزیر با ابزار استیضاح هستند، برمی گردد، اما نباید از نظر دور داشت که رئیس‌جمهور برای ثبات چنین وزارتخانه کلیدی هم باید از همان ابتدا در انتخاب گزینه‌ها دقت لازم را بکنند.
۶. همان‌گونه که در گذشته بار‌ها رهبری معظم انقلاب از مسئولان آموزش و پرورش خواسته‌اند در اجرای سند تحول آموزش و پرورش بدون ترس و محافظه کاری، به تشخیص و تصمیم رسیده و اقدام لازم را نه نمایشی و تشریفاتی، بلکه واقعی و حقیقی انجام دهند، لازم است در دولت سیزدهم که مدعی تحول در نظامات غلط کشور است برای اجرا و تحقق سند تحول آموزش و پرورش ترس و محافظه کاری‌ها را کنار گذاشته و یکبار برای همیشه به این مطالبه پاسخ دهد.

بحرانی که پشت یک حرف نسنجیده پنهان شده است

مهدي حسن‌زاده

 چند سالی است که موضوع کسری تراز صندوق های بازنشستگی به عنوان یکی از معضلات ریشه دار اقتصاد ایران مطرح است. به طور خلاصه معضل صندوق های بازنشستگی که در بسیاری از کشورهای جهان کم و بیش مطرح است بیش از همه به تغییرات جمعیتی بر می گردد. تغییر نسبت جمعیت جوان به سالمند موجب شده است تا ضمن کاهش تعداد بیمه پردازان، سهم دریافت کنندگان مستمری از صندوق های بازنشستگی افزایش یابد. در ایران طی دهه های اخیر، به دلیل ناکارآمدی صندوق های بازنشستگی و اداره سیاسی آن ها و همچنین تسهیل قوانین بازنشستگی و پوشش بیمه ای و بازنشستگی برای بسیاری از قشرها، مصارف صندوق های بازنشستگی به ویژه تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری افزایش یافته است. در حالی که ورودی این صندوق از محل استخدام های جدید تغییر چندانی نداشته است. دولت ها نیز به دلیل کسری بودجه با تاخیر، بدهی خود را در قالب شرکت های عمدتا زیان ده به این صندوق ها پرداخت کرده اند. در نتیجه این صندوق ها، مالک طیف وسیعی از شرکت ها شده اند که یا چندان سودده نیستند یا به دلیل دخالت های سیاسی در عزل و نصب مدیران آن ها و تغییرات مداوم با تغییر دولت ها، دچار ناکارآمدی و زیان شده اند.
در چنین شرایطی و با این که در بسیاری از اسناد بالادستی، معضل صندوق های بازنشستگی و لزوم کاهش ناترازی آن ها به عنوان یک سیاست کلان مطرح شده است، اما در عمل دولت ها و مجلس ها، اراده سیاسی لازم برای این اقدام را نداشته اند. واقعیت هم این است که در وهله نخست و در کوتاه مدت مهم ترین اقدام، افزایش سن بازنشستگی است که تجربیات جهانی از جمله آخرین نمونه آن در فرانسه نشان داده است که هرگونه افزایش سن بازنشستگی تبعات اجتماعی و اعتراضی به دنبال خواهد داشت. بنابراین طبیعی است که اقدام در این زمینه باید با احتیاط دنبال شود.
در چنین شرایطی اظهارات نسنجیده و تعابیر غلط یک مقام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و تعابیر هشدارآمیز    وی می تواند اثر منفی بر فضای رسانه ای و اراده سیاسی اصلاح صندوق های بازنشستگی بگذارد. در ویدئوی منتشر شده، مدیرکل بیمه‌های اجتماعی وزارت کار با لحنی هشدارآمیز می گوید: «به زودی مجبوریم کیش، قشم و خوزستان را بفروشیم تا بتوانیم حقوق بازنشستگان را بدهیم»! هرچند این اظهارات با واکنش به موقع دبیر شورای اطلاع رسانی دولت همراه شد و وی در توئیتی نوشت: درخصوص بی‌دقتی و کج‌سلیقگی یک مدیر وزارت رفاه در بیان راه‌حلی نادرست برای حل ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، وزیر رفاه تاکید کرد موضع مذکور، شخصی و مؤکداً برخلاف سیاست‌های دولت و اقدامات این وزارتخانه برای حل ریشه‌ای و ساختارمند معضلات بجا مانده از گذشته است.
در نهایت این ادبیات نابجا برای یک هشدار بجا ما را به ضرورت بازخوانی معضل صندوق های بازنشستگی رهنمون می کند. سهم کمک دولت به صندوق ها از کل منابع بودجه عمومی از 12 درصد در سال 1393 به 15 درصد در بودجه 1402 رسیده است. همچنین نسبت پشتیبانی که نشان دهنده تعداد بیمه شدگان به مستمری بگیران است، در صندوق تامین اجتماعی از 6.1 در سال 1393 به 4.2 در سال 1400 رسیده است. این نسبت برای صندوق بازنشستگی کشوری از 1.07 در سال 1391  به 0.59 در سال 1400 رسیده است. شاخص سوم نیز فاصله میانگین سن بازنشستگی تا امید به زندگی (میانگین سن مردم ایران) است. این شاخص در سال 1330 منفی بود، به این معنا که میانگین سن بازنشستگی 56.9 سال و امید به زندگی 46 سال بود، اما با گسترش امکانات بهداشتی به ویژه پس از انقلاب به تدریج امید به زندگی در سال 1400 به 77 سال رسیده، اما سن بازنشستگی در همین سال 51.5 است. این فاصله نشان دهنده هزینه ای است که صندوق های بازنشستگی متحمل می شوند و در نهایت از جیب بودجه عمومی یعنی از جیب عموم مردم برداشته می شود و نتیجه آن را در کسری بودجه و تبعات تورمی آن می بینیم.

تردیدی نیست که اصلاح صندوق های بازنشستگی یک روند یک طرفه نیست که صرفا با افزایش سن بازنشستگی رقم بخورد، بلکه حتما باید موارد دیگری در اولویت باشد. باید تعهدپذیری دولت در پرداخت به موقع مطالبات و اصلاح روند سیاسی اداره این صندوق ها و شرکت های آن ها نیز به موازات در دستور کار قرار گیرد تا به تدریج در سال های آینده از بار فزاینده صندوق های بازنشستگی بر اقتصاد کشور کاسته شود.