آیا دیپلماسی دلار، پاکستان را به محور سعودی بازخواهد گرداند؟

حاکم بودن دهه‌ها دیپلماسی دلار بر سیاست خارجی عربستان سعودی، حضور در شبکه‌ای از اتحاد‌ها و ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ناپایدار (بویژه در سطح جهان عرب) را شکل داده است که ریاض برای حفظ آنها به طور مداوم مجبور به دادن امتیازات اقتصادی می‌باشد. پاکستان از جمله بارزترین متحدین عربستان بر اساس دیپلماسی دلار است که در سالهای اخیر عیان شدن اختلافات دوکشور در موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی شکنندگی ائتلاف‌سازی‌های خارجی عربستان نیز بیش از پیش آشکار کرده است.

در روزهای اخیر پس از یک دوره پر افت و خیز و تنش‌آلود در روابط ریاض و اسلام‌آباد، سلمان خان نخست وزیر و پیش از او قمر جاوید باجوا فرمانده ارتش پاکستان راهی عربستان شده‌اند و در این سفر توافقنامه‌های همکاری‌های اقتصادی و سیاسی و نظامی را با طرف سعودی به امضا رساندند که از دید رسانه‌ها به عنوان خیز عربستان برای بهبود روابط با اسلام‌آباد درک شده است.

تأسیس شورای عالی هماهنگی؛ دست ودل بازی بن سلمان در بحران اقتصادی

در جریان سفر اخیر نخست وزیر پاکستان به ریاض، عمران خان و محمد بن سلمان توافق نامه‌ای را برای ایجاد شورای عالی هماهنگی دو کشور به منظور تسهیل همکاری‌های اقتصادی امضا کردند.

کابینه پاکستان روز سه شنبه گذشته تأسیس چنین شورایی را برای رفع موانع اجرای توافقات سرمایه‌گذاری‌های عربستان که در سفر سال 2019 ولیعهد سعودی‌ها به پاکستان امضا شده بود، تصویب کرد.

در این سفر تفاهم نامه‌هایی در زمینه قاچاق مواد مخدر ، تأمین اعتبار پروژه های مربوط به انرژی ، زیرساخت ها ، حمل و نقل ، آب و ارتباطات بین صندوق توسعه عربستان (SFD) و پاکستان امضا شد.

تخمین زده می‌شود که 2.6 میلیون پاکستانی در عربستان سعودی زندگی می کنند - یعنی بیش از 29 درصد از کل پاکستانی ها که در خارج از کشور زندگی می کنند و بزرگترین جامعه مهاجران خارج از کشور. پاکستانی ها حدود 7 درصد از جمعیت عربستان سعودی را تشکیل می دهند و بعد از جامعه هند دومین جامعه بزرگ مهاجران در این کشور هستند.

این مهاجران نقش مهمی در جذب ارز خارجی به پاکستان دارند به صورتی که بانک دولتی پاکستان طی مارس 2021 اعلام کرد که (SBP) 2.7  میلیارد دلار حواله ارسال شده توسط پاکستانی های خارج از کشور بوده است. ماه گذشته، خان در توئیتر خود نوشت: "عشق و تعهد پاکستانی‌های خارج از کشور به پاکستان بی نظیر است. شما با وجود COVID-19  مستقیماً در 10 ماه بیش از 2 میلیارد دلار ارسال کردید و همه رکوردها را شکستید. حواله‌های شما در مارس به 2.7 میلیارد دلار افزایش یافت که 43 درصد بیشتر از سال گذشته است. در سال مالی جاری، حواله‌های شما 26 درصد افزایش داشته است. "

طبق گزارش بانک مرکزی از کل حواله‌ها ، 1.6 میلیارد دلار یا 54 درصد از کل مبلغ از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تأمین شده است. این رقم حتی ممکن است بیشتر باشد، زیرا بسیاری از مهاجران پاکستانی در خلیج فارس از کانال های غیر رسمی برای بازپرداخت درآمد خود استفاده می‌کنند. با در نظر گرفتن این موضوع تخمین زده می‌شود که حواله های پاکستانی از عربستان سعودی در سال 2021 بیش از 8 میلیارد دلار و از هر شش کشور شورای همکاری خلیج فارس حدود 19 میلیارد دلار خواهد بود که حدود 7 درصد از تولید ناخالص داخلی پاکستان را شامل می‌شود.

این امتیازات اقتصادی در شرایطی است که عربستان سعودی به دلیل کاهش قیمت نفت، شیوع اپیدمی کرونا و هزینه‌های جنگ یمن در بحران اقتصادی کم سابقه‌ای طی دهه‌های گذشته گرفتار آمده است و برای جبران کسری بودجه به استقراض، کاهش هزینه‌های عمومی و روش‌های دیگری مانند مصادره اموال ثروتمندان خاندان حکومتی روی بیاورد. از طرف دیگر محمد بن سلمان برای کاستن از نرخ بیکاری در شرایط رکود اقتصادی به ایجاد اشتغال از طریق بکارگیری نیروی کار بومی به عنوان یکی از اهداف سند چشم انداز 2030 پرداخته است که نشان از عمق بحران اقتصادی این کشور ثروتمند می‌باشد.

آینده کمرنگ حل اختلافات سیاسی

همانطور که در بحث همکاری‌های اقتصادی گفته شد ستون حفظ اتحاد میان عربستان و پاکستان را نیازمندی‌های اقتصادی پاکستان و امتیازات اقتصادی عربستان به این کشور تشکیل می‌دهد. لذا با وجود انعقاد تفاهم‌نامه‌های جدید همکاری‌ در بخش‌های مختلف اقتصادی، سفر خان به جده نتوانست به کاهش اختلافات دو طرف در حوزه مسائل منطقه‌ای بکاهد.

وضعیت جامو و کشمیر تحت مدیریت هند مهمترین پرونده امنیتی و سیاست خارجی پاکستان می‌باشد که سعودی‌ها به دلیل اهمیت حفظ مناسبات اقتصادی با هند حاضر به حمایت از پاکستان نشده‌اند و در آینده قابل پیشبینی نیز تغییر ملموسی در موضع ریاض به چشم نمی‌خورد.  

از طرف دیگر همکاری‌های نظامی دو کشور ک عمده‌ترین حوزه نیازمندی عربستان در ایجاد اتحاد با پاکستان می‌باشد، بر سر بحران یمن به شدت تحت شعاع قرار گرفته است. وقتی عربستان سعودی خواستار ایجاد ائتلاف حمله به یمن در دسامبر 2015 شد ، پاکستان به یکی از حامیان اولیه آن تبدیل شد و ژنرال راحیل شریف ، رئیس ستاد ارتش پیشین پاکستان ، به عنوان اولین فرمانده کل ائتلاف منصوب شد. اما این همراهی ظاهری نیز چندان به طور نیانجامید و با مصوبه پارلمان این کشور هرگونه مشارکت ارتش پاکستان در جنگ یمن غیرقانونی گردید تا ضربه مهلکی بر ائتلاف‌سازی نظامی عربستان وارد شود.

در دیگر پرونده‌های منطقه ای مهم عربستان روابط خوبی نیز با ایران و قطر و ترکیه به عنوان مهمترین رقبای منطقه‌ای عربستان دارد که همواره مورد انتقاد سعودی ها بوده است. در یک مورد اعلام آمادگی پاکستان برای شرکت در اجلاس کوالالامپور در آذرماه 1398 با حضور ایران و ترکیه و مالزی منجر به خشم شدید ریاض شد و سعودی‌ها برای تنبیه اسلام اباد خواستار استرداد 3 میلیارد دلار وام از بسته نجات ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلاری اعطایی به این کشور شدند.

در شرایط جدید نیز با وجود سفر ژنرال قمر جاوید باجوا رئیس ستاد ارتش پاکستان به عربستان و دیدار با محمد بن سلمان وزیر دفاع و شاهزاده خالد بن سلمان ، معاون وزیر دفاع و تأکید مجدد دو طرف به حفظ اتحادهای نظامی اما مشخص است که پاکستان به دلیل نگرانی‌های داخلی و منطقه‌ای حاضر به ورود به باتلاق جنگ یمن نیست. بنابراین بهبود روابط با پاکستان را باید در راستای انعطاف‌پذیری‌های همراه با عقب‌نشینی اخیر ریاض در سیاست خارجی، برای انطباق با شرایط جدید منطقه‌ای و بین‌المللی دانست.