چرا سفر پزشکیان به عمان مهم است؟

تبیین:

روابط بین سلطنت عمان و جمهوری اسلامی ایران، الگویی منحصر به فرد در یک محیط منطقه‌ای پرچالش است. در روابط این دو کشور همسایه، ملاحظات تاریخی با منافع ژئوپلیتیکی در هم آمیخته و روابط نزدیک دو کشور ریشه در قرن‌ها تعاملات تمدنی، دریایی و فرهنگی دارد. در واقع رابطه ایران و عمان یک رابطه لحظه‌ای و مقطعی نیست، بلکه این رابطه بر پایه درک متقابل، نزدیکی جغرافیایی و ارتباط انسانی بنا شده است.

بی طرفی، سنت تاریخی عمان

از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، و در بحبوحه فضای منطقه‌ای شکل گرفته عربی به سرکردگی آمریکا علیه ایران، سلطنت عمان تصمیمی برخلاف روند غالب در محیط اطراف خود گرفت و رویکرد ادامه نزدیکی با تهران را در پیش گرفت. این رویکرد صرفاً یک انتخاب دیپلماتیک از سوی سلطنت عمان نبود، بلکه بازتابی از یک دیدگاه استراتژیک بود که به اهمیت گفتگو و روابط با همسایگان اعتقاد دارد و تعادل و میانه‌روی را به عنوان عناصر قدرت می‌بیند. این دیدگاه در حفظ جایگاه مسقط به عنوان میانجی قابل قبول برای همه طرف‌ها در منطقه نیز بازتاب یافته است.

از نظر تاریخی، سیاست خارجی عمان بر اساس اصل بی‌طرفی مثبت، فاصله گرفتن از رقابت‌های منطقه‌ای، مشارکت در تلاش‌های آشتی‌جویانه و ایجاد فضاهایی برای گفتگو مبتنی بوده است. از طریق این رویکرد، عمان به یک بستر دیپلماتیک قابل اعتماد تبدیل شده است. این نقش در پرونده هسته‌ای ایران به وضوح مشهود بوده است، چرا که مسقط طی سال‌ها میزبان دورهای مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۵ بوده است که آخرین دور آن همین هفته پیش برگزار شده است.

سهم اقتصاد در روابط دو کشور

روابط بین عمان و ایران محدود به حوزه سیاسی و دیپلماتیک نیست، بلکه به حوزه اقتصادی نیز گسترش یافته است، هرچند تاکنون سهم اقتصاد در روابط دو کشور کمرنگ بوده است. انتظار می‌رود با توجه به پروژه‌های پیشنهادی، به ویژه پروژه خط لوله گاز که از سواحل ایران تا بندر صحار عمان امتداد می‌یابد، سهم اقتصاد در روابط دو کشور افزایش یابد. این پروژه که ایده آن در سال ۲۰۰۳ آغاز شد، بین اراده سیاسی دو کشور و محدودیت‌های بین‌المللی به ویژه تحریم‌های اعمال شده علیه تهران، معلق مانده است و علیرغم فعال شدن مجدد آن در مراحل مختلف با چالش‌های فنی، مالی و ژئوپلیتیکی برای اجرا روبروست. با این حال، این پروژه فرصتی نادر برای تبدیل سلطنت عمان به یک قطب منطقه‌ای برای مایع‌سازی و صادرات گاز، با بهره‌گیری از زیرساخت‌های پیشرفته و موقعیت جغرافیایی است. همچنین با توجه به محدودیت‌های صادراتی بدلیل تحریم‎‌های بین‌المللی، این طرح برای ایران یک خروجی اقتصادی قابل رشد فراهم می‌کند و افق‌های جدیدی برای ادغام گاز ایران در بازارهای جهانی می‌گشاید. خط لوله گازی ایران به مقصد عمان حتی امکان گسترش شبکه به سایر مقاصد منطقه‌ای و هند در آینده را نیز فراهم خواهد کرد.

براساس گزارش منابع رسمی در ایران، تراز تجاری ایران با عمان پارسال به مثبت ۷۶۴ میلیون دلار رسید؛ این رقم در سال ۱۴۰۲، ۵۷۰ میلیون دلار بود. سهم عمان در صادرات کل ایران ۲.۶۸ درصد و در واردات کل ایران ۱.۰۸ است. این ارقام نشان می‌دهد که اگرچه روابط تجاری ایران و عمان در سال‌های اخیر روندی صعودی داشته است، اما همچنان روابط اقتصادی دو طرف چندان گسترده نیست. اهمیت عمان به عنوان یک شریک تجاری برای ایران، نه تنها به دلیل دسترسی به بازار‌های خلیج فارس و آفریقا، بلکه به خاطر محیط کسب‌وکار دوستانه و سیاست‌های حمایتی دولت عمان بسیار قابل توجه است.

ماهیت فرهنگی روابط ایران و عمان

شاید آنچه اهمیت ویژه‌تری به روابط عمان و ایران می‌بخشد، بُعد فرهنگی و انسانی در روابط دو کشور است، چرا که تاریخ عمان و ایران با ترکیبی از ارزش‌ها، سنت‌ها و تعاملات مردمی، به‌ویژه در مناطق ساحلی مانند استان مسندم، در هم تنیده شده است. تبادلات فرهنگی و دیدارهای مردمی در دو سوی سواحل خلیج فارس به ایجاد فضایی از تفاهم مردم دو کشور کمک کرده است و این بخش از روابط فراتر از توافقات سیاسی است.

اهمیت سفر پزشکیان به مسقط

در شرایط فعلی، سفر «مسعود پزشکیان»، رئیس جمهور ایران به سلطنت عمان اهمیت بسیاری دارد، زیرا در یک برهه حساس منطقه‌ای رخ می‌دهد. براساس گزارش‌ها در این سفر، مسائل کلیدی متعددی از جمله همکاری‌های دوجانبه، آینده پروژه گاز، تحولات یمن و سوریه و روابط ایران با قدرت‌های بین‌المللی در غرب مورد بحث و بررسی قرار گیرد. این دیدار، اعتماد مستمر تهران به نقش عمان و تمایل متقابل برای حفظ یک رابطه پایدار و مؤثر را مجدداً تأیید می‌کند.

بعد استراتژیک روابط دو طرف ساحل

در جریان بررسی روابط عمان و ایران، نمی‌توان از بُعد استراتژیک تنگه هرمز غافل شد، چرا که این تنگه شریان انرژی جهانی و حوزه مشترکی برای همکاری امنیتی بین دو کشور است. تهران و مسقط تعهد مشترکی را برای تأمین امنیت ناوبری دریایی و هماهنگی برای مقابله با تهدیدات فراملی، چه دزدی دریایی و چه تنش‌های نظامی، نشان داده‌اند. در واقع می‌توان گفت که روابط عمان و ایران بر پایه عقلانیت، احترام متقابل و تفاهم بلندمدت و به دور از شعارهای موقت یا جبهه‌گیری‌های آنی بنا شده است. این رابطه‌ای در یک دوراهی استراتژیک است که از طریق آن، سلطنت عمان می‌کوشد منافع حاکمیتی خود را با تعهدات بین‌المللی‌ در نقش یک میانجی صادق تثبیت کند. عمان می‌‍داند که نیازمند ثبات و آرامش در تنگه استراتژیک هرمز است و در این شرایط ترجیح می‌دهد تا مسائل و چالش‌های همسایه شمالی یعنی ایران در برابر آمریکا را از مسیر گفتگو به سرانجام برساند تا آرامش همچنان در تنگه استراتژیک هرمز دامنه دار باقی بماند.