تضمین برجام؛ امضاء روی یخ!

پایگاه رهنما:

به نوشته پایگاه اینترنتی وزارت امور خارجه آمریکا، این دیپلمات ارشد آمریکایی در پاسخ به سوالی درباره احتمال تضمین واشنگتن درخصوص پایبند ماندن به توافق هسته‌ای با ایران گفت: «در مورد تضمین کتبی، فکر می‌کنم روشن است که چنین تضمینی وجود ندارد.»

این مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا که بدون فاش شدن نامش به سوالات پاسخ می‌داد افزود: «این یک تفاهم سیاسی است که در زمان انعقاد برجام هم روشن بود که حق مستقل هر کدام از مشارکت‌کنندگان است که تصمیم بگیرند می‌خواهند همچنان عضوی از آن باشند یا خیر.»

او در ادامه گفت: «اگر دولت بایدن به درک مشترکی با ایران و دیگر اعضای ۱+۵ برسد و تصمیم بگیرد به برجام برگردد، با حسن نیت خواهد بود و بدون دلیل از آن خارج نخواهد شد. اما چیزی تحت عنوان تضمین وجود نخواهد داشت.»

او همچنین در مورد قضاوت درباره صحت برداشته شدن تحریم‌های ایران (راستی‌آزمایی) گفت: «ما تحریم‌ها را برمی‌داریم و نقش خود را ایفا می‌کنیم. ما به تعهداتمان عمل می‌کنیم. مسئله قضاوت درمورد اینکه آیا تحریم‌ها را برداشته‌ایم وجود ندارد. ما تحریم‌ها را برمی‌داریم و اگر ایران باور داشته باشد تقاضایش برآورده نشده و از توافق خارج شود ما نیز از توافق خارج می‌شویم. ماهیت این تفاهمات همین است ولی ما همانند سال ۲۰۱۶ تحریم‌ها را برمی‌داریم و باور داریم این چیزی است که برجام نیاز دارد.»

این اظهارات به وضوح نشان می دهد آمریکایی ها نه تنها اعتقادی به راستی آزمایی ندارند بلکه هیچ تضمینی هم درباره برجام در آینده نیست. این دو موضوع یعنی چه و چه تبعاتی دارد؟

در مورد راستی آزمایی، اقدامات و تعهدات ایران ذیل برجام تحت نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی است. این آژانس نظارت بی سابقه و خاصی را بر فعالیت هسته ای ایران دارد و کوچک ترین تخطی احتمالی را گزارش می کند. اما در مقابل هیچ نهاد و مرجعی برای نظارت بر اجرای تعهدات طرف مقابل وجود ندارد. این یکی از بزرگ ترین ضعف های برجام است. وقتی ایران از راستی آزمایی سخن می گوید به معنای آن است که می خواهد ببیند آیا واقعاً آمریکایی ها تحریم ها را رفع کرده اند یا خیر. اما آنها حتی همین را هم رد می کنند. حال آنکه حتی اگر راستی آزمایی هم صورت گیرد باز هم آن ضعف بجای خود پابرجاست و معلوم نیست این رفع تحریم تداوم هم داشته باشد. چرا که هیچ مرجعی برای پایش و نظارت بر آن درنظر گرفته نشده است.

درباره تضمین نیز باید گفت مهم ترین تضمین حقوقی بوده و لازمه آن هم تبدیل شدن برجام از یک موافقت‌نامه عادی به معاهده‌ای بین‌المللی است تا مشمول قوانین معاهدات شود و تبعات حقوقی و سیاسی و بعضا مالی در نقش یک مانع جدی برای وادار کردن طرف‌ها به عمل به معاهده و تعهدات آن عمل کرده و از خروج سهل و آسان از آن پرهیز کنند.

اما آیا برجام امکان تبدیل شدن به یک معاهده را دارد؟ پاسخ منفی است. از این جهت که این امر نیازمند رای دو سوم (۶۷ نفر) مجلس سنای آمریکاست و حزب دموکرات هم اکنون از چنین اکثریتی در سنا برخوردار نیست و ۵۱ کرسی دارد. پس از این منظر، دادن مهم‌ترین تضمین حقوقی عملا منتفی است و امکان پذیر نیست. اما این چیزی نیست که دیپلمات‌های ایران با آن آشنا نباشند و بدون در نظر گرفتن این نکته مهم، این شرط را مطرح کرده باشند.

از این رو، به احتمال زیاد هدف از پافشاری بر این مسئله از یک سو، تلاش برای امتیازگیری در جریان مذاکرات و از سوی دیگر، معطوف به نگرانی جدی از بازگشت تحریم‌ها در آینده حتی در این دوره بایدن و در سایه احتمال پیروزی جمهوری‌خواهان در انتخابات میان دوره‌ای آتی کنگره (نوامبر ۲۰۲۲) است. با توجه به مخالفت جدی این حزب با لغو تحریم‌ها، در صورت پیروزی در انتخابات میان‌دوره‌ای امکان دارد لوایح و طرح‌هایی برای بازگرداندن آن‌ها ارائه و تصویب کند.

البته بایدن هم در صورت مخالفت می‌تواند از حق وتو استفاده کند و مانع تبدیل شدن آن‌ها به قانون شود، ولی اگر این تحریم‌ها تحت عناوینی غیر هسته‌ای وضع شوند، در آن هنگام، به احتمال قوی بایدن با آنها مخالفت نخواهد کرد. کما اینکه اخیراً مقامات آمریکایی اعلام کرده اند بایدن بسیاری از تحریم های غیرهسته ای ترامپ را قبول دارد و حاضر به رفع آنها نیست.

لب کلام این که سه فاکتور زیر امکان بازگشت تحریم‌ها در آینده را به فرض دستیابی به توافق در مذاکرات کنونی در وین ممکن می‌سازد:

مواضع رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره مذاکره و رفع تحریم ناظر به همین واقعیت های عینی و مشخص است. از همین روست که ایشان ابتدای سال در سخنرانی نوروزی تاکید کردند: «توصیه‌ مؤکّد ما به مسئولان عزیز کشورمان -چه مسئولانی که الان سر کار هستند، چه آنهایی که بعداً خواهند آمد- این است که مسئله‌ی اقتصاد کشور را به رفع تحریم گره نزنند. حالا در این تبلیغات انتخاباتی هم بحث اقتصادی مطرح خواهد شد؛ اقتصاد کشور را معطّل و پادرهوا در انتظار تصمیم‌گیری دیگران قرار ندهند که [اگر] تحریم برداشته بشود ما این کار را میکنیم، آن کار را میکنیم. فرض کنید تحریم باقی خواهد ماند؛ اقتصاد کشور را بر اساس ماندن تحریم برنامه‌ریزی کنید؛ و میشود برنامه‌ریزی کرد؛ چشم‌انتظار نباید باشید. یکی از مشکلات اقتصاد ما در این سه چهار سال اخیر همین بوده که مدام گفتیم تحریم [اگر] برداشته بشود، مثلاً فرض کنید این جوری میشود، تحریم [اگر] برداشته شد آن جوری خواهد شد، سرمایه‌گذاری خارجی [اگر] انجام بگیرد این جوری خواهد شد؛ این «اگر اگرها» اقتصاد را معطّل و سردرگم نگه میدارد و نبایستی بلاتکلیفی در اقتصاد به وجود بیاید، که این ضرر بزرگی است.»