پاکستان و معمای امنیتی خلیج فارس

تداوم کشمکش‌های بین قطر با کشور‌های عربستان و امارات و بحرین در شورای همکاری خلیج فارس در فضای پسامصالحه، موضوعی است که با گذر هرچه بیشتر زمان عدم بازگشت‌پذیری مناسبات این کشور‌ها به دوران پیش از شروع بحران در سال ۲۰۱۷ را نمایان می‌کند.

در جدیدترین مورد از تحولات برملا کننده سردی فضای پسامصالحه در روابط کشور‌های شورای همکاری، ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان ۳۰ ژانویه (۱۰ بهمن) در سفری دو روزه به قطر رفت و با سران قطر در مورد موضوعات دفاعی، امنیتی و ژئوپلیتیک منطقه‌ای گفتگو کرد و همچنین رسانه‌ها از سفر عمران خان به دوحه در آینده نزدیک خبر داده‌اند. از طرفی روند نزدیکی کشور‌های شورای همکاری به هند در یکسال گذشته، نگرانی پاکستان از کاهش نقش در معماری امنیتی خلیج فارس را در پی داشته است و طرف دیگر قطر خواهان آن است تا با استفاده از شکاف موجود میان اسلام آباد و محور ابوظبی- ریاض، حمایت‌های امنیتی پاکستان را جلب و از آن در معماری امنیتی خلیج فارس به سود بهره ببرد.



روابط پاکستان و قطر

پاکستان و قطر در سال‌های اخیر روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود را افزایش داده‌اند. در سال ۲۰۱۶، دو کشور توافق نامه‌ای ۱۵ ساله (بعداً به ۲۰ سال تمدید شد) امضا کردند که در آن قطر سالانه ۳.۷۵ میلیون تن گاز طبیعی مایع و همچنین ۲۰۰۰ مگاوات برق به پاکستان صادر می‌کند. برای پاکستان که با کمبود شدید برق روبرو است، این معامله به تنوع بخشیدن به سبد انرژی این کشور کمک زیادی کرد. در جریان بحران خلیج فارس در ژوئن ۲۰۱۷، پاکستان با اتخاذ موضع بی طرفی، روابط تجاری خود را با قطر حفظ کرد. به عنوان مثال، سرویس قطر اکسپرس در پاکستان در آگوست ۲۰۱۷ راه اندازی شد و بندر‌های حمد و کراچی را با هدف تقویت تجارت بین دو کشور به هم متصل کرد. تا سال ۲۰۱۹، تجارت دوجانبه بین دو کشور ۶۳ درصد افزایش یافته بود (به نفع قطر). قطر همچنین میزبان تعداد زیادی از کارگران پاکستانی بوده است. در حال حاضر، تقریباً ۱۵۰،۰۰۰ پاکستانی در قطر مشغول به کار هستند - بیشتر آن‌ها در پروژه‌های مربوط به فیفا. در دسامبر سال ۲۰۲۰، حواله‌های کارگران پاکستانی از قطر تقریباً ۲۷ درصد از حواله‌های صادره از کشور‌های حوزه خلیج فارس را تشکیل می‌داد. پاکستان و قطر همچنین در مورد به روند صلح افغانستان و شکل دادن به گفتگو‌های صلح میان دولت و طالبان همکاری زیادی داشته اند.

در این دوران قطر شاهد حضور مکرر شخصیت‌های برجسته پاکستانی بوده است. خان در ژانویه ۲۰۱۹ اولین دیدار خود را از قطر انجام داد که در ژوئن همان سال متقابلاً انجام شد. در این بازدید‌ها، دو کشور تفاهم نامه‌هایی در زمینه گردشگری، تجارت و تبادل اطلاعات مالی را امضا کردند. در همان سال، پاکستان پیشنهاد کرد که در طول جام جهانی فیفا در سال ۲۰۲۲ امنیت مسابقات را تأمین کند.

در عرصه امنیتی و دفاعی، پاکستان و قطر تفاهم نامه همکاری دفاعی را در سال ۱۹۸۳ امضا کردند. از آن زمان، دو کشور در حال آموزش، تمرین و برگزاری رزمایش مشترک هستند. تعداد زیادی از پاکستانی‌ها در نیرو‌های مسلح قطر و همچنین در نقش مشاوره‌ای خدمت می‌کنند.



اختلافات پاکستان با عربستان و امارات

برای مدت‌ها پاکستان یکی از بازیگران مهم در تأمین امنیت برای کشور‌های خلیج فارس بود. پاکستان در تأسیس نیروی هواپیمایی در بسیاری از این کشور‌ها نقش آفرینی کرد. به دلیل روابط نزدیک خانوادگی بین بسیاری از دولت‌های پاکستان و رژیم‌های خلیج فارس، پاکستان به عنوان یک متحد قابل اعتماد برای این کشور‌ها جلوه می‌کرد. اما اکنون، با توجه به تغییراتی که در سیاست خارجی کشور‌های خلیج فارس اتفاق می‌افتد شکافی بزرگ میان پاکستان با کشور‌های امارات و عربستان ایجاد شده است.

نمونه‌ای از تنزل روابط با خلیج فارس را می‌توان در نحوه مواجهه پاکستان با اقدام امارات متحده عربی به عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی مشاهده کرد.

همچنین در سال ۲۰۱۵، پاکستان از اعزام نیرو برای شرکت در جنگ یمن خودداری کرد و در نتیجه روابط پاکستان با عربستان و امارات متشنج شد.

از طرف دیگر تمایل کشور‌های عربستان و امارات به هند موجب شده تا در سال‌های اخیر روابط با پاکستان کاهش قابل ملاحظه‌ای یابد. عربستان سعودی نه تنها سرمایه گذاری زیادی در پروژه‌های زیربنایی و نفتی در هند انجام داده است، بلکه دو کشور در زمینه مقابله با تروریسم و ​​رزمایش‌های مشترک دریایی نیز توافقات همکاری امضا کرده‌اند که این امر برای اسلام آباد به معنای خطر قطع حمایت‌های کشور‌های عربی از مسئله کشمیر به عنوان مهمترین پرونده اختلافات با هند خواهد بود. سال گذشته که دولت راستگرای هند تصمیم به لغو خودمختاری کشمیر گرفت کشور‌های شورای همکاری برخلاف انتظار اسلام آباد سکوت کردند.

در این مورد علاوه بر اولویت حفظ شراکت‌هایی اقتصادی برای کشور‌های عربستان و امارات در رابطه با هند، اتحاد‌های منطقه‌ای پاکستان در رقابت‌های ژئوپلتیکی میان محور اخوانی، محور مقاومت و امارات و عربستان و اسرائیل در اتخاذ جهت‌گیری فاصله گیری از پاکستان نقش داشته است. پاکستان روباط نزدیکی با ترکیه و ایران دارد و از طرف دیگر از عادی سازی روباط با رژیم صهیونیستی انتقاد کرده است.

این در حالی است که هند و اسرائیل پیوند‌های محکمی در همکاری دفاعی و همچنین اشتراک اطلاعات دارند. پیش از این گفته شده بود که هند از نظر اقدامات خود در کشمیر اشغالی، الگوی طرح‌های اجرا شده صهیونیست‌ها در کرانه باختری را مد نظر قرار داده است.

اکنون حتی سخن از آن است که هند در حال پشت سر گذاشتن پاکستان در صادرات نیروی انسانی به کشور‌های حوزه خلیج فارس است که در آینده نزدیک ممکن است به آموزش نظامی به کشور‌های حوزه خلیج فارس نیز ارتقا یابد.

در این شرایط تداوم فضای رقابت در خلیج فارس مقامات پاکستانی را برای حفظ موازنه در برابر گسترش نفوذ هند، متوجه قطر کرده است که در حال حاضر از لحاظ دفاعی تا حد زیادی به ترکیه وابسته است.

در واقع بهبود روابط با قطر به بازگشت نقش گذشته پاکستان در خلیج فارس و فرصتی برای مطرح شدن دوباره در معماری امنیتی خلیج فارس در اختیار پاکستان قرار می‌دهد.