سفر اورژانسی عمران خان به کابل برای نجات فرآیند صلح از کما

اولین سفر عمران خان نخست وزیر پاکستان به افغانستان در حالی روی داد که روابط دو کشور طی یکسال گذشته ارتقا یافته است به صورتی که در ماه های گذشته مقامات زیادی از دولت افغانستان به پاکستان سفر کرده اند، از جمله عبدالله عبدالله رئیس شورای صلح، رحمان رحمانی رئیس مجلس نمایندگان و ناصر احمد وزیر تجارت افغانستان. همچنین در یکسال گذشته اشرف غنی و عمران خان دیدارهای مختلفی داشته اند همچون سفر اشرف غنی به پاکستان در ژوئن 2019 و ملاقات دو رهبر در حاشیه چهاردهمین اجلاس سازمان همکاری اسلامی در مکه در ماه مه 2019.

لذا سفر بی‌سابقه خان به کابل آن هم در برهه‌ای که مذاکرات صلح میان کابل و هیئت طالبان در قطر تقریباً با بن بست روبه شده و پیشرفت چندانی در طول دو ماه گذشته از آغاز مذاکرات نداشته و آتش جنگ و بی ثباتی نیز طی این مدت شدت یافته است، عمدتاً به عنوان گامی از سوی پاکستان برای نشان دادن همراهی خود با کابل در حل این مشکلات در نظر گرفته شده است.

در این راستا اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان این سفر را "تاریخی" خواند و گفت که این "پیام مهمی برای کمک به پایان دادن به خشونت" است. در طرف مقابل عمران خان نیز در کنفرانس مشترک با غنی با اشاره به نقش پاکستان در معاهده صلح امضا شده بین طالبان و آمریکا و سپس در آغاز گفتگوهای درون افغانی، اعلام آمادگی کرد كه دولت او "همه كارهای ممكن" را برای كمك به كاهش خشونت در افغانستان و ایجاد صلح پایدار انجام خواهد داد.

حضور سرلشکر فیض حمید رئیس سازمان اطلاعات پاکستان (ISI) -که در کنار ارتش یکی از ارکان اصلی قدرت در ساختار سیاسی پاکستان می‌باشد و شاهرگ ارتباطی اسلام‌آباد با طالبان است- در هیئت همراه با عمران خان را می‌توان پیام مقامات پاکستانی به جدیت در مواقع اعلامی خود دانست.

اسلام‌آباد تلاش می‌کند با برجسته کردن نقش خود در آمدن طالبان بر پای میز مذاکره بر نقش سازنده خود در فرآیند صلح در افغانستان تأکید کند؛ تا با این اقدام هم دیدگاه منفی بین المللی از حمایت‌های همیشگی این کشور از طالبان و گروه‌های تروریستی را تغییر دهد و هم دیوار بی اعتمادی کابل نسبت به نفوذ و اهداف اسلام آباد را کاهش دهد که وجود چنین بی اعتمادی در سالهای گذشته موجب گرایش دولتمردان کابل به سوی ایجاد موازنه از طریق تقویت اتحاد با هند شده است.

چشم‌انداز ایده‌آل اسلام‌آباد: کابل با طالبان و علیه هند

اقدامات اسلام آباد برای از میان برداشتن موانع مذاکره طالبان و دولت افغانستان، که اعلام نگرانی عمران خان از گسترش جنگ و ناامنی‌های ماه‌های اخیر در افغانستان را می‌توان در همین راستا دانست، از ابعاد مختلفی به یک ضرورت برای پاکستان تبدیل شده است.

بخشی از این ضرورت‌ها به اتحادهای بین‌المللی پاکستان مربوط است. تغییر در تمرکز راهبرد کلان سیاست خارجی آمریکا از خاورمیانه به شرق آسیا، برای ایجاد ائتلاف‌های منطقه ای و تغییر موازنه علیه قدرت‌گیری چین، به تغییر در راهبرد منطقه ای آمریکا در چرخش کاخ سفید به سوی دهلی نو انجامیده است. همچنین کاهش اهمیت افغانستان در سیاست خارجی آمریکا نیز نقش حفظ اتحاد با اسلام اباد را برای واشنگتن کمرنگ کرده است. در این شرایط پاکستان که همواره برای حل مشکلات اقتصادی نیازمند کمک‌های خارجی بویژه از سوی آمریکا و کشورهای عربی حاشبه خلیج فارس بوده، در سالهای گذشته به سوی همکاری با چین سوق یافته است. در این بین نگرانی‌های امنیتی پکن از گسترش سلفی گری و تروریسم در مناطقی چون استان سین کیانگ موجب شده تا اسلام اباد مجبور شود در مورد نوع روابط خود با گروه‌های جهادی- سلفی بازنگری‌هایی صورت دهد.

از بعدی دیگر با قطع حمایت‌های غرب از موضع پاکستان در بحران کشمیر، نقش حمایتی چین در مجامع بین المللی برای اسلام اباد افزایش می‌یابد لذا پاکستان به نقش آفرینی مثبت در فرآیند مذاکرات صلح افغانستان به عنوان فرصتی برای تقویت پرستیژ بین المللی خود می‌نگرد.

از بعدی دیگر اسلام اباد نگرانی‌‌های جدی نیز از قدرت گیری داعش در افغانستان و مناطق وزیرستان جنوبی و شمالی دارد. از این رو ترس از بدتر شدن خشونت و هرج و مرج منطقه ای برای پاکستان وجود دارد ، چرا که می تواند وابسته‌های محلی گروه دولت اسلامی را برای تجدید سازمان مجدد ترغیب کند و حتی ممکن است تلاش کند "خلافت" دیگری ایجاد کند.

در بیست و ششمین گزارش کمیته بین المللی تحلیلی پشتیبانی و تحریم ها در مورد داعش که اوایل سال جاری میلادی منتشر شد تخمین زده می شود 6000-6،500 تروریست پاکستانی در افغانستان هستند ، بیشتر آنها با گروه تحریک طالبان پاکستان مرتبط هستند.

این موضوع وقتی جدی تر می‌شود که پنتاگون طی روزهای گذشته اعلام کرد قصد دارد حدود 2500 سرباز را تا ژانویه ، درست چند روز قبل از مراسم تحلیف جو بایدن از افغانستان خارج کند. بر اساس توافق قبلی بین ایالات متحده و طالبان که یک خروج تدریجی را ترسیم می کرد ، نیروهای باقی مانده آمریکایی قرار بود تا آوریل سال آینده افغانستان را ترک کنند اما دولت افغانستان و اسلام اباد این اقدام را گامی در جهت تضعیف مذاکرات و فرایند صلح عنوان می‌کنند. طبیعی است که پاکستان از شروع مجدد جنگ میان طالبان و دولت نگران باشد چرا که ممکن است به تضعیف گام‌های برداشته شده و حتی شکست مذاکرات بیانجامد.

همچنین پاکستان در سالهای اخیر اتهاماتی را در مورد ارتباط گیری سازمان اطلاعاتی هند با گروه‌های تروریستی مخالف اسلام آباد در افغانستان مطرح کرده است. بر اساس این اتهامات هند از خاک افغانستان برای "حمایت مالی از تروریسم" در پاکستان استفاده می‌کند و احتمالاً یکی از موضوعات مذاکرات خواهد بود.

در این رابطه عمران خان پیشتر در مصاحبه با مجله اشپیگل گفته بود که او اخیرا با گلبدین حکمتیار و با عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان دیدار کرده و به آنها گفته است که "ما در افغانستان هیچ ترجیحی نداریم، تنها منافع ما این است که دولت آینده در کابل به هند اجازه عملیات از آنجا علیه پاکستان را ندهد."

اصولاً بعدی دیگر از تلاش پاکستان برای مشارکت در فرآیند صلح طالبان و دولت به موضوع هند برمی‌گردد. پاکستان خواهان شراکت طالبان در قدرت به عنوان اهرم فشار در برابر نفوذ هند در افغانستان می باشد. دهلی نو منتقد جدی هرگونه دولت‌سازی شامل طالبان در افغانستان است.

از زمان سقوط حاکمیت طالبان در سال ۲۰۰۱ میلادی در افغانستان، هند حدود دو میلیارد دلار در پروژه های بازسازی افغانستان برای دفاع از همین استراتژ هزینه کرده است در حالیکه اسلام آباد به دلیل اختلافات بر سر کشمیر با دهلی، هر نوع حضور و نفوذ هند در افغانستان را تهدیدی به امنیت خود تلقی می‌کند.

حال باید منتظر ماند و دید آیا ابراز امیدواری های مقامات افغانی و پاکستانی از نتایج مثبت سفر عمران خان برای بهبود روابط دو کشور و پیشبرد فرآیند صلح، می‌تواند به اقدامات عملی در این زمینه‌ها ختم شود و یا خیر؟