"ساواک" شعبه سیا در ایران/ آمریکا، انگلیس و اسرائیل چه‌نفعی از سازمان امنیتی ایران می‌بردند؟

پایگاه رهنما:

سید امیر مکی پژوهشگر تاریخ معاصر: در 28 مرداد 32 ایده تأسیس و زیربنای ساختاری سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) از طرف سیا، موساد و اینتلیجنس سرویس  شکل گرفت و تعریف سیستم اطلاعاتی کشور به‌طور فوق‌العاده‌ای گسترش یافت و به‌یک‌باره بزرگ شد.

 اما عامل و ایده پیدایش ساواک را آمریکایی‌ها پخته و با قدرت و توان هرچه تمامتر وارد صحنه نموده به منصه ظهور رساندند آن‌چنان که اسم آن نیز لرزه بر اندام هر شهروند ایرانی می‌انداخت.

آمریکایی‌ها مصمم بر آن شدند تا ایران را به‌عنوان پایگاه و مرکزی برای خود در منطقه حفظ و راهبری نمایند که مرحله اول آن را با ایجاد دستگاه ضداطلاعات ارتش ایجاد کردند و به تقویت آن پرداختند که هسته مناسبی جهت توسعه سیستم اطلاعاتی کشور گردد و شروعی به‌یک‌باره داشته باشد تا در نهایت به نهاد سازمانی ساواک تبدیل شود، آن‌چنان‌که به‌اصطلاح آمریکایی‌ها قرار بود "ساواک‌ آمیزه‌ای از سیا، اف‌.بی‌.آی‌. و سازمان امنیت ملی ما باشد، اما از نوع ایرانی و همگون با ساختار ژئوپولیتیک ایران"، تا نه‌تنها در ایران بلکه از طریق رابطین خود و زیر نظر حکومت آمریکا کشورهای همسایه و منطقه را نیز کنترل و نهاد اطلاع‌رسانی را در منطقه زایش نماید، آن‌چنان‌که در مقابل رقیب دیرینه خود یعنی اتحاد جماهیر شوروی و همچنین فرزند آن یعنی حزب توده در ایران قد علم نماید و در عمل  ایزوله شود و مقابل حرکت کمونیست و تز ملی‌گرایی عربی سد محکمی ایجاد نماید تا به‌هنگام شروع جنگ سرد بین دو قطب غرب و شرق رخ‌نمایی نماید و حافظ منافع وسیع غرب در منطقه شود.

فصل الخطاب آن نیز در نهایت با برنامه‌ریزی‌ها و پی‌ریزی‌های به‌عمل‌آمده، مجلس شورای ملی در اسفند ماه سال 1335 تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک‌) را مطابق قوانین طرح‌ریزی‌شده و دیکته‌شده استعماری به تصویب رساند.

ساواک فرزند سیا و حافظ منافع آمریکا

واقعیت امر این است که تأسیس ساواک به‌جهت ایجاد فضای امنیتی در داخل و چه‌بسا در خارج از کشور نیز همانند بسیاری از تصمیمات و رفتارهای حکومت پهلوی رویش و خاستگاهی خارجی داشته و متأثر از نظام استعماری و سرمایه‌داری غرب  شکل گرفته که صحت این گفتار نیز با مرور بر وقایع  تاریخی و اسناد رونمایی‌شده و حتی گردآوری خاطرات بهترین شاهد بر این ادعاست.

ویلیام سولیوان سفیر آمریکا در تهران در این رابطه گفته است: در سال 1957 سازمان سیا طرح و چارچوب تشکیلاتی یک سازمان جدید اطلاعاتی را به شاه داد و خود در تأسیس و سازمان دادن به آن مشارکت کرد. این تشکیلات که به نام سازمان اطلاعات و امنیت کشور نامیده می‌شد به‌زودی به نام مخفف آن یعنی ساواک شهرت یافت.

شاه نیز در خصوص ارتباط سیا و ساواک گفته است: مسئولیت بنیانگذاری ساواک به سپهبد تیمور بختیار تفویض شد. وی در این کار از سیا کمک خواست. تعداد زیادی از کارمندان ساواک برای طی دوره‌های آموزشی به آمریکا رفتند و در ادارۀ مرکزی سیا به کارآموزی پرداختند.

حسین فردوست نیز در خاطرات خود عنوان کرده است: این سازمان (ساواک) در راستای توسعه شبکه‌های اطلاعاتی ــ امنیتی و  منطقه‌ای سیا تشکیل شد.

منوچهر هاشمی از اعضای سابق ساواک هم در کتاب خاطرات خود به‌نام «داوری» تأسیس ساواک را بر اساس طرح و پیشنهاد آمریکا بیان می‌کند.

منصور رفیع‌زاده، نماینده ساواک در آمریکا نیز دراین‌باره گفته است: دلایل داخلی تشکیل ساواک تابعی از طرحهای بلندمدت سیا و آمریکا در ایران بود و این سازمان با از میان برداشتن مخالفان حکومت به‌مثابه شعبه‌ای از سیا در ایران و خاورمیانه عمل می‌کرد.

همچنین هارولد آیرنبرگر، نویسنده اتریشی در کتاب خود به‌نام ساواک نوشته است: سی‌آی‌ای از طریق کودتای اوت 1353 بار دیگر شاه را بر سر کار آورد و برای حفظ و استقرار قدرتی که وی مجدداً بازیافته بود، با تشکیل سازمان امنیت و اطلاعات کشور یعنی ساواک موافقت نمود. امروز این سازمان که در سال 1956 به‌کمک اعوان و انصار سی‌آی‌ای به‌وجود آمد و به‌مرور زمان به‌وسیله سازمان جاسوسی اسرائیل به‌نام موساد نیز تعلیم و تربیت یافته است و حداقل دارای 50 هزار نفر جاسوس می‌باشد که در رشته خود شهرتی بسزا و شایسته دارا هستند.

آمریکا "ساواک" را در دامان "موساد" انداخت

پس از آموزش‌های اولیه اعضای ساواک توسط ایالات متحده، آمریکا مساعدت‌های خود به ساواک را از روی عمد و مغرضانه کاهش داد تا ایران را با ایجاد مسیری جدید به سمت و سوی موساد سوق دهد. آمریکا تمایل داشت بسیاری از اهداف و برنامه‌های خود در خاورمیانه را به دوستان و متحدان درجه‌یک خود مانند اسرائیل و ایران بسپارد و تلاش داشت آن دو را هرچه بیشتر به یکدیگر نزدیک و دوست و متحد منطقه‌ای سازد تا هرچه بیشتر در راستای اهداف استعماری خود احاطه داشته باشد و کسب منفعت نماید.

به‌طور کلی سازمان جاسوسی آمریکا و دولتمردان این کشور دلایل زیادی برای تأسیس یک سازمان جاسوسی در ایران و تجهیز و تقویت آن داشتند، چراکه می‌توانستند دستگاهی قابل کنترل، اعتماد و مطیع اوامرشان در کشوری متحد و هم‌مرز با رقیبشان شوروی تأسیس نمایند و برای کسب اطلاعات و اقدامات مؤثر در دست داشته باشند، از این رو پس از تأسیس ساواک و نهادینه نمودن آن، از آموزش، تجهیز و تقویت این سازمان هیچ دریغ نکردند چرا که ساواک را به‌مثابه شاخه‌ای از انشعابات حرفه‌ای سیا دانسته تقویت آن را به‌منزله تقویت خود پنداشتند و سود حاصل از این ارتباط را با طمع هرچه تمام‌تر به‌نفع خود حاصل کردند و اطلاعات منطقه‌ای خود را در کوتاه‌مدت به حداکثر انتفاع رساندند.

و اما در این بین و پس از سیا، ساواک با موساد "سازمان جاسوسی رژیم صهیونیستی" بیشترین ارتباط و همکاری را ایجاد نمود. چگونگی ارتباط ساواک و موساد نیز قابل تأمل است، چرا که اراده آمریکا در این ارتباط به‌خوبی مشهود و عیان است. پس از دوره تأسیس و آموزش‌های اولیه اعضای ساواک که توسط کارشناسان آمریکایی صورت پذیرفت، شاه نیز که به آموزش‌ها و مساعدت‌های دستگاه اطلاعاتی قدرتمند اسرائیل آشنایی داشت، احساس نیاز می‌کرد که خود را به دامان صهیونیست‌ها بیندازد و اما در مقابل نیز اسرائیل دلایل بیشتری برای اتحاد سیاسی‌ ــ امنیتی و تبادل اطلاعاتی با ایران را داشت و مهمتر از همه اینکه اسرائیل رژیمی تازه‌تأسیس و نوپا بود و به بیانی شفافتر مضاف بر دلایل خود، اشغالگر نیز بوده که بسیاری از کشورها موجودیت آن را به‌رسمیت نمی‌شناختند. این رژیم در منطقه خاورمیانه و میان کشورهای مسلمان و عرب به‌شکلی محصور بود و در انزوا به‌سر می‌برد. رابطه با کشورهای غیرعرب منطقه مانند ایران و ترکیه بر اساس دکترین مطرح صهیونیست‌ها که «محورهای پیرامونی» نام دارد و ارتباط حادث‌شده از ارزش بالایی نزد مقامات اسرائیلی برخوردار بود و نیز همچنین رژیم اشغالگر، روابط اطلاعاتی و آموزشی را سرآغاز و شروعی در جهت رابطه در سایر حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... تلقی می‌نمود.

بر این اساس اسرائیل دارای سه پایگاه برون‌مرزی در خوزستان، ایلام و کردستان بود و با اعضای اصلی ساواک روابط بسیار صمیمانه‌ای داشت و از این سه پایگاه کلیه اطلاعات لازم از کشورهای عربی را جمع‌آوری می‌کرد. ساواک در دهه 1340 و 1350 تعداد زیادی از مأموران و افسران عالی‌رتبه خود را برای فراگیری و کسب روش‌ها و شگردهای حرفه‌ای جاسوسی و اطلاعاتی به اسرائیل اعزام  کرد. مأموران ساواک زیر نظر ساختار تعریف‌شده در حومه جنوبی تل‌آویو به فراگیری آموزشهای اطلاعاتی مشغول بودند.

ارتباط پنهان ساواک با سرویس جاسوسی انگلیس

هرچند اسناد شفاف و گویای موجود در باب رابطه سازمان جاسوسی انگلیس با ساواک، بسیار محدود و کم‌یاب می‌باشد ولی آن‌چنان که مشخص است باید گفت ارتباط بین ساواک و اینتلیجنت سرویس بسیار گسترده و دارای ابعاد گوناگون بوده است. این محدودیت اسناد به‌دلیل اعتقاد انگلیسی‌ها به تشکیلات غیرعلنی و به‌ظاهر کوچک بوده است. هرچند که پس از کودتای 28 مرداد، انگلیس جایگاه سیاسی  خود را در منطقه به آمریکا داد اما این بدان معنا نیست که به‌طور کلی از منطقه خارج و غیرفعال  شد، بلکه روابط سیاسی خود را با ایران کماکان حفظ و رونق بخشید.

منابع سرشار و موقعیت استراتژیک ایران و هم‌مرز بودن با شوروی و از سوی دیگر با خلیج فارس و کشورهای عربی موقعیت ممتازی برای ایران فراهم کرد که رابطه با ایران را برای هر کشوری  از جمله انگلستان جذاب می‌کرد.

از جمله مهمترین اقدامات جاسوسی انگلیس در ایران، تأسیس شبکه اطلاعاتی ــ جاسوسی ماهوتیان در استان‌های شمالی کشور بود که طی آن نیروهایی از ساواک به‌سرپرستی سرتیپ ماهوتیان از معاونین ساواک فعالیت اطلاعاتی مستقلی را با هدایت مستقیم MI6 در ایران انجام می‌دادند. مأموران شبکه ماهوتیان عمدتاً در هیأت مغازه‌‌دارانی فعالیت می‌کردند که تمام امکانات آن از سوی MI6 اینتلیجنس سرویس و ساواک تأمین می‌شد و فعالیت اصلی و مستقیم این شبکه ضد عوامل شوروی و سرویس کا.گ.ب. در استان‌های شمالی ایران تعریف شده بود و نتیجه گزارش‌های آن‌ها نیز در اختیار سرویس جاسوسی انگلیس قرار می‌گرفت.

همچنین انگلیسی‌ها با نفوذ در دفتر ویژه اطلاعات و شخص حسین فردوست اطلاعات ذی‌قیمتی را به‌دست می آوردند و در پی آن خواسته‌ها و ایده‌های خود را با شاه در میان می‌گذاشتند و به‌کار می‌بستند.

و اما یکی از نکات حائز اهمیت در ایجاد سازمان اطلاعات و امنیت کشور، تأمین و پوشش هزینه‌های آن بوده که بنا بر اسناد مطروحه، ساواک با هزینه‌ای معادل 27 میلیون تومان در بدو تأسیس شروع شده و بنا بر سندهای به‌دست‌آمده در سال 1351 با صرف بودجه‌ای معادل 255 میلیون دلار و در سال 1352 به 310 میلیون دلار افزایش یافته است که علاوه بر ارقام مذکور و رسمی جهت پرداخت هزینه‌های فرامرزی و پوششی خود رقم‌هایی بیش از آنچه اعلام گردیده، تأمین و صرف شده است.

و اما در ختم این مقال خواندنی است که علاوه بر ارتباط ساواک با سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا، اسرائیل و انگلیس، این سازمان با شبکه‌های جاسوسی فرانسه و آلمان نیز به‌صورت حداقلی و در سطح آموزشی و کسب روش‌های نوین اطلاعاتی ارتباطات مهمی داشته است که در مجموع، می‌توان گفت که ساواک، تشکیلات رعب‌انگیز و عریض و طویلی بود که توسط قدرت‌های بیگانه و برای خدمت به منافع آن‌ها، به‌ویژه آمریکا طراحی و اجرایی شده بود. هرچند شاه از این سازمان برای سرکوب مخالفان داخلی نیز  بهره‌های فراوانی برد، اما در نهایت تاریخ نشان داد که سازمان ساواک در جوانی خود و در سن 22سالگی از هم پاشید و سرنگون شد.