فضای مجازی را دریابید

در دوران شیوع کرونا و قرنطینه خانگی با توجه به تعطیلی مدارس و کاهش ساعت فعالیت بسیاری از مشاغل، میزان حضور کاربران در رده‌های سنی مختلف در شبکه‌های اجتماعی افزایش چشمگیری داشته است. در این میان مدتی است که خبر‌هایی داغ از لایو‌های جنجالی اینستاگرام در رسانه‌ها شنیده می‌شود و این موضوع باعث افزایش مخاطبین این قابلیت اینستاگرام به‌خصوص برای جوانان و نوجوانان شده است تا جایی که بی‌بی‌سی فارسی دراین‌باره نوشته است که لایو‌های اینستاگرام در قرنطینه، اینستاگرام را به تلویزیون ملی تبدیل کرده است. بازار لایو‌های اینستاگرامی در شب‌های کرونایی داغ داغ است. چهره‌ها و اینفلوئنسر‌ها باهم گفت‌وگو می‌کنند و مردم هم پای صحبت‌های آن‌ها می‌نشینند و اگر بخش نظرات باز باشد، در بحث آن‌ها مشارکت هم می‌کنند؛ اما پرمخاطب‌ترین لایو‌های اینستاگرامی بی‌اخلاق‌ترین و ناهنجارترین آن‌ها است. مشتری اصلی لایو‌ها جوانان و نوجوانانی هستند که در روز‌های قرنطینه خانگی به‌جای آنکه از فرصت خانه‌نشینی خود استفاده کنند، پای گفتگو‌ها و تصاویر مستهجن این شبکه‌های اجتماعی نشسته‌اند. علاوه بر لایو‌های مستهجن، این روز‌ها شاهد چالش‌های غیراخلاقی متعددی در فضای مجازی هستیم که عمدتاً باهدف ترویج بی‌بندوباری جنسی و برهنگی در فضای مجازی طراحی و اجرا می‌شود. هرکدام از این لایو‌ها و چالش‌ها تا مدت‌ها خوراک صفحات زرد، غیراخلاقی، سرگرمی و عامه‌پسند قرار می‌گیرند تا این صفحات با بازنشر این نوع از محتوا مخاطبان خود را افزایش دهند و برای خود درآمدزایی نمایند.

بسیاری از نوجوانان، جوانان و حتی خانواده‌ها شاهد و تماشاگر و شنونده کلمات رکیک و حرکات ناپسندی هستند که در این بستر اشاعه می‌شود. همچنین در این مدت برخی سلبریتی‌ها نیز با انتشار تصاویر خارج از عرف، خود را به سوژه‌های خبری تبدیل کردند و در این میان برخی صفحات زرد نیز پی‌درپی به دنبال انتشار اخبار پشت پرده هنرمندان و ورزشکاران بودند و فساد‌های اخلاقی آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی مختلف به‌خصوص اینستاگرام افشا می‌کردند.
این مدل تصاویر و فیلم‌های خارج از عرف سلبریتی‌ها هم باعث طرح انتقاداتی نسبت به فضای رهاشده اینستاگرام شد. از طرفی بسیاری از افراد فرصت‌طلب نیز با راه‌اندازی سایت‌های قمار و شرط‌بندی و تبلیغ آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی، جوانان را به عضویت در آن وسوسه و ترغیب می‌کنند.

باوجود تمام این ناهنجاری‌های اخلاقی باید توجه داشت که در شرایط فعلی نمی‌توان با اتخاذ تصمیمات هیجانی ساده‌ترین راه‌حل ممکن را انتخاب و اجرا کرد. سیاست فیلترینگ بار‌ها با شکست روبه‌رو شد و به نارضایتی عمومی نیز دامن می‌زد. هیچ‌کدام از شبکه‌های اجتماعی داخلی تابه‌حال نتوانستند با برخی از شبکه‌های اجتماعی فراگیر شده در ایران همچون اینستاگرام وارد رقابت شوند. شبکه‌های مختلف صداوسیما سرشار از آگهی‌های تجاری و یا برنامه‌های گفتگو محور شد‌ه‌اند و کمترین توجه را به کارکرد سرگرمی یک رسانه دارند. در روز‌هایی که ساعت فراغت نوجوانان، جوانان و حتی بزرگ‌سالان بالاتر از هر زمان دیگری شده است و ظرفیتی به نام فضای مجازی در اختیار همه گروه‌های اجتماعی قرار دارد چرا باید مدام تهدید‌های این ابزار را تکرار کنیم و خود را از فرصت‌های آن محروم کنیم؟ اگر کسانی چالش‌های بی‌محتوای اخلاقی طراحی می‌کنند ما نمی‌توانیم جوانان را به چالش طراحی مشاغل آنلاین دعوت کنیم؟ نمی‌توانیم معلمان را به چالش بهترین آموزش مجازی دعوت کنیم؟ چرا هیچ بستری از سوی مسئولان مرتبط در فضای مجازی طراحی نمی‌شود تا به کمک کسبه‌ای بیاید که این روز‌ها دوران رکود خود را سپری می‌کنند؟ چرا برای برنامه‌نویسان چالش طراحی نرم‌افزار‌های کاربردی مشاغل و مؤسسات اداری را نمی‌گذاریم تا استعدادهایشان شکوفا شود و گره‌ای هم از مشکلات این قشر باز شود؟ زمانی که رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی خود خطاب به ملت ایران قوت گرفتن در فضای مجازی را امری حیاتی برمی‌شمارند، مسئولان چه طرحی برای این قوت گرفتن ارائه داده‌اند؟ نقشه راه مشخص است.

 

در جنگ نرم عکس‌العملی نباید رفتار کرد البته باید پاسخ دشمن را داد، اما همیشه مانند شطرنج‌بازی ماهر باید یک‌قدم از دشمن جلوتر بود و کنشی عمل نکرد. این‌ها نکاتی است که در شرایط فعلی کمتر شاهد آن هستیم. درهرصورت بررسی حال و هوای این روز‌های فضای مجازی نشان می‌دهد در سایه غفلت و بی‌تفاوتی مسئولان، معاندان و مهاجمان فرهنگی در حالت آماده‌باش کامل به سر می‌برند و از هیچ تلاشی برای ترویج بی‌بندوباری‌های اخلاقی و ضربه زدن به فرهنگ و ارزش‌های جامعه فروگذار نمی‌کنند. ادامه این روند و افزایش روزافزون آن باعث شد در هفته‌های گذشته برخی فعالان فضای مجازی نسبت به تأثیرات مخرب آن بر روی فرهنگ، اخلاق جامعه و قبح‌شکنی در مورد برخی مسائل، ابراز نگرانی کنند و ضمن انتقاد از مسئولان، فیلترینگ اینستاگرام و ساماندهی آن را مطالبه نمایند. هرچند والدین باید در دوران قرنطینه و به علت استفاده بیشتر فرزندان از فضای مجازی بیش‌ازپیش حواسشان به ‏نحوه استفاده و تغذیه فکری آن‌ها باشد، اما چه کسی پاسخگوی وضعیت رهاشده این روز‌های شبکه‌های اجتماعی است؟ تا کی باید شاهد افزایش چشمگیر محتوای غیراخلاقی و قبح‌شکنانه در شبکه‌های اجتماعی باشیم؟ زمانی که ما برای دوران سرگرمی و چگونگی حضور آن‌ها در فضای مجازی هیچ برنامه‌ریزی مشخصی نداریم، دیگران این کار را به عهده می‌گیرند. این دیگران همان‌هایی هستند درآمد‌های هنگفت خود را با از بین بردن سرمایه‌های اجتماعی این کشور و هدف قرار دادن ذهن پاک جوانان دریافت می‌کنند.