کارآمدی؛ وجه مشترک نیرو‌های مسلح

ساختار مکتبی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های آن‌ها بوده که توانسته کارآمدی و اثربخشی را در بالاترین درجات برای آن‌ها رقم بزند. این موضوع چیزی فراتر از کیفیت اعضای نیرو‌های مسلح است و درواقع کیفیت تک‌تک نیرو‌های مسلح که عمدتاً به‌عنوان سرباز اسلام و وطن پای در این راه نهاده‌اند و فعالیت خود را نه‌فقط شغل، بلکه یک وظیفه و ادای دین به اسلام و کشور می‌دانند، یک مزیت کوچک در خانواده بزرگ نیرو‌های مسلح کشور است. تقریباً در جهان به‌جز ابرقدرت‌های نظامی هیچ نیروی مستقل نظامی وجود ندارد و ارتش و حتی شبه‌نظامیان کشور‌ها زیر سایه ارتش‌ها و قدرت‌های بزرگ‌تر شکل و سازمان می‌گیرند و مجهزمی شوند؛ اما نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی چنین نبوده و بعد از انقلاب اسلامی هرچند ارتش جمهوری اسلامی میراث ارتش شاهنشاهی ایران زیر نظر مستشاران آمریکایی بود، اما بلافاصله از این وابستگی فاصله گرفت و امروز بعد از چهل‌ویک سال یک ارتش مستقل و در تراز جمهوری اسلامی‌شده است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز، با تأسیس خود گفتمان خدمت در هر حوزه‌ای را سرلوحه برنامه‌های خود قرارداد و روزبه‌روز بر آبرو و اقتدار ایران اسلامی افزود.

قوای انتظامی نیز در دوران پهلوی تحت عنوان شهربانی و ژاندارمری حیات نظامی داشتند، اما بعد از انقلاب هویتی دیگری پیدا کرد و بانام نیروی انتظامی در صف خدمت‌رسانی به مردم عزیز ایران اسلامی قرار گرفت و جان‌فشانی و مجاهدت‌های آن‌ها به حدی بود که از رهبر معظم انقلاب مدال پرافتخار «مجاهد فی سبیل الله» را گرفتند و امروزه گل سرسبد نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی هستند که به‌طور کامل بعد از انقلاب شکل‌گرفته و تعریفی متفاوت از نیرو‌های مسلح در سطح جهان معاصر ارائه کرده و تجربیات این نهاد در تحول سایر شاخه‌های نیرو‌های مسلح نیز مؤثر بوده است. به عبارتی، وقتی عمده دستگاه‌های اجرایی و امدادی کشور برای امداد و نجات و حل تنش‌ها و تشنج‌هایی که ممکن است به بحران منتهی شود، نتوانند منسجم شده و اقدام اساسی کنند، ورود حکیمانه و بی‌منت و مخلصانه نیرو‌های مسلح باعث تقلیل وضعیت تنش شده و شرایط را به سمت عادی‌سازی پیش می‌برد. در حادثه‌هایی از قبیل: بروز زلزله و سیل در برخی استان‌ها و از همه مهم‌تر و وسیع‌تر شیوع ویروس منحوس کرونا در کنار دستگاه‌های امدادی، نیرو‌های مسلح در عمل به‌فرمان فرمانده کل قوا، توانستند وضعیت را مدیریت کرده و امکان تصمیم و اقدام بهتر را برای مدیران این دستگاه‌ها ممکن کنند؛ از ساخت بیمارستان ۲ هزار تختخوابه توسط ارتش در تهران تا به‌کارگیری همه ظرفیت بسیج و سپاه در تولید نیاز بهداشتی و ساخت کیت‌های تشخیص کرونای داخلی به دست متخصصان داخلی در وزارت دفاع و دست‌آخر نیروی انتظامی قهرمان و دلاور که در این روز‌های سخت مثل همیشه باهمت تمام به میدان آمده و مجری و ضامن طرح فاصله‌گذاری اجتماعی است که امید می‌رود با تلاش مجاهدان و رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم بر این بحران نیز غلبه کنیم.

همین‌جا می‌توان تفاوت ساختار و سازمان بومی نیرو‌های مسلح و ساختار و سازمان‌های بوروکراتیک و بی‌رمق را مشاهده کرد؛ چراکه دستگاه‌هایی مانند سازمان مدیریت بحران، هلال‌احمر، اورژانس و... همه ما به ازای غربی دارند و عمدتاً در شیوه مدیریت تابع برخی قوانین و مقرراتی هستند که ممکن است به کارآمدی و نتیجه لازم ختم نشود. از سویی مدیریت کلان بر این دستگاه‌ها همواره در طول دولت‌های مختلف بین نیرو‌های سیاسی که خود یک آسیب برای سازمان‌های تخصصی محسوب می‌شود، ردوبدل شده و این دستگاه‌ها را در زمانی که نیاز است ناکارآمدتر از حد انتظار می‌کند. درصورتی‌که در نیرو‌های مسلح ستاد فرماندهی و شخص فرمانده کل قوا کاملاً مشخص و کار‌های مبتنی بر یک سازوکار مشخص انجام می‌شود و این امر را می‌توان در کارآمد و اثربخش بودن نهاد‌های نظامی که تحت مدیریت مستقیم رهبری هستند و تا سطح فرماندهان نیرو‌ها از سوی ایشان منصوب‌شده و به ایشان گزارش مستقیم می‌دهند، مشاهده کرد که حتی در برخی دستگاه‌هایی که تنها رهبری رئیس آن را منصوب می‌کنند هم این کارآمدی شاید وجود نداشته باشد.