نشست برجام در وین و ادامه تعهدات یک‌طرفه!

پایگاه رهنما:

پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام چهارشنبه هفته گذشته با حضور نمایندگان ایران و کشورهای اروپایی در «وین» پایتخت اتریش برگزار شد. این دور از مذاکرات برای بررسی راه‌حل اختلافات میان طرف‌های باقیمانده در برجام در پایتخت اتریش برگزار شد. سیدعباس عراقچی نماینده ایران پس از پایان این نشست و در جمع خبرنگاران با اشاره به اینکه چگونگی تأمین منافع ایران در برجام در این نشست مطرح شد، گفت: «موضوع اصلی در جلسه امروز بحث تأثیرات خروج آمریکا و بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران بود که در این جلسه بررسی شد و اینکه چگونه می‌توان به‌نوعی منافع اقتصادی ایران از برجام را تأمین کرد.» او همچنین با تأکید بر اینکه این جلسات روال معمولی دارد و هر سه ماه یک‌بار انجام می‌شود، اظهار داشت: «در این دور از مذاکرات، ایده‌های جدی‌تری در خصوص راه‌های تقویت سازوکار مالی اروپا یا همان اینستکس از سوی طرف اروپایی مطرح شد. این سازوکار هرچند عملیاتی شده اما هنوز انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند.» عراقچی در بخش دیگری از صحبت‌هایش بر آمادگی ایران بر بازگشت به تعهدات هسته‌ای خود در برجام تأکید کرد و افزود: «ما به طرفین باقیمانده در برجام اعلام کردیم، حاضر به بازگشت به تعهدات خود هستیم، به شرطی که طرف مقابل هم درخواست‌های ما را مدنظر قرار دهد.»

گامی که اعلام شد اما برداشته نشد
نشست روز چهارشنبه در سایه گام پنجم ایران برگزار شد. جمهوری اسلامی ایران 15 دی‌ماه پنجمین مرحله از کاهش تعهدات برجامی خود را اعلام کرد. بر اساس بیانیه‌ای که دولت در این رابطه منتشر کرد: «بدین ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و من‌بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفاً بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.» اما همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، این گام از مرحله اعلام فراتر نرفت. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روز چهارشنبه و در حاشیه نشست کمیسیون مشترک برجام اعلام کرد هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه ایران مرحله پنجم کاهش تعهدات برجامی خود را آغاز کرده باشد، وجود ندارد. ریابکوف به خبرنگاران گفت: «مطلقاً! علاوه بر این، وقتی به‌اصطلاح مرحله پنجم اعلام شد، همكاران ایرانی متذکر شدند که منظور آنها این نیست كه مستقیماً با اجرای آن اقدام كنند؛ یعنی این تاكنون در سطح تصمیم و قصد بوده است. برداشت من چنین است.» معاون وزیر امور خارجه روسیه افزود: «نه‌تنها ما بلکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ نشانه‌ای از اجرای این (مرحله پنجم کاهش تعهدات برجامی) در دست ندارد. من فکر می‌کنم همه همکاران که در برجام باقی‌مانده‌اند، درستی چنین ارزیابی را قبول دارند.»

بیانیه نشست وین
نشست وین در پایان کار خود بیانیه‌ای رسمی صادر کرد که در آن آمده است: «در این نشست، گام‌های ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای ذیل برجام از جمله اعلان مورخ 15 دی‌ماه 1398 و نگرانی‌های دیرپای کلیه اعضاء در خصوص آثار خروج آمریکا از برجام در سال 1397 و اعمال مجدد تحریم‌ها، موردبحث و بررسی قرار گرفت. در همین راستا، نگرانی جدی پیرامون گام‌های ایران در خصوص تعهدات هسته‌ای ذیل برجام ابراز شد. اعضاء همچنین تصدیق کردند که وضع مجدد تحریم‌های آمریکا، مانع بهره‌مندی کامل ایران از منافع ناشی از رفع تحریم‌ها شده است. تمامی اعضاء، با یادآوری اینکه این توافق، عنصر کلیدی ساختار عدم اشاعه جهانی محسوب می‌شود، بر اهمیت صیانت از آن تأکید کردند. متعاقب بیانیه نماینده عالی اتحادیه اروپایی مورخ 4 بهمن‌ماه 1398، اعضاء، مباحث مطروحه در سطوح کارشناسی که در هفته‌های گذشته در قالب‌های مختلف، هم در خصوص مباحث مرتبط هسته‌ای و هم در خصوص پیامدهای گسترده‌تر خروج آمریکا از برجام، وضع مجدد تحریم‌های آمریکا و منافع حاصل از رفع تحریم‌ها در جریان بوده است را مرور کردند. کارشناسان موظف شدند که این مباحث را پیش برند. اعضاء، از تحولات مثبت اخیر در خصوص پردازش اولین تراکنش از طریق اینستکس، اضافه شدن چهار دولت اروپایی به‌عنوان سهامداران جدید و افق افزایش بیشتر سهامداران استقبال کردند. آن‌ها همچنین به اهمیت تقویت این ابزار اذعان داشتند. اعضاء، بر مسئولیت جمعی خود جهت تداوم پروژه‌های کلیدی عدم اشاعه‌ که بخشی اساسی از برجام محسوب می‌شود تأکید کردند. آن‌ها از تلاش‌های مستمر کارگروه اراک و روسای مشترک آن، انگلستان و چین، جهت پیشبرد مدرن‌سازی تأسیسات اراک استقبال کردند. آن‌ها تحولات اخیر در خصوص تأسیسات فردو را مدنظر قرار داده و حمایت قاطع خود را از روسیه برای تداوم اجرای پروژه ایزوتوپ‌های پایدار ابراز داشتند.»

اختلاف پابرجاست
همان‌طور که متن بیانیه نشست وین نشان می دهد، این نشست به نتیجه مشخصی نرسیده است. در همین زمینه یک دیپلمات اروپایی با اشاره به وجود اختلافات در زمینه برجام، از عدم رسیدن به نتیجه مطلوب در رفع تنش هسته‌ای با ایران داد. این دیپلمات اروپایی که مایل به افشای هویت خود نبود، در گفت‌وگو با «خبرگزاری فرانسه» گفت که برای حل اختلافات جدولی زمان‌بندی تعیین نشده و هنوز با نتیجه گرفتن فاصله داریم. این دیپلمات مطلع با اشاره به فعالیت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران گفت: «ما خواستار حفظ برجام هستیم به‌طوری‌که بازرسان بتوانند به کار خود در ایران ادامه دهند.» به گزارش این منبع خبری، دیپلمات‌های غربی بر این باورند که ایران بدون گرفتن امتیازات اساسی از جمله رفع تحریم‌های آمریکا، بسیار بعید است که به‌طور کامل به تعهدات برجامی بازگردد. این دیپلمات مطلع در ادامه به خبرگزاری فرانسه گفت که ایران دستکم می‌تواند به‌عنوان نتیجه مثبت ممکن از گفت‌وگوهای کنونی، میزان ذخایر اورانیوم خود را در همین حد نگه دارد.

اروپا به دنبال تعهدات یک‌طرفه
حدود دو هفته پیش جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ اعلام کرد: برجام محدود به تعهدات هسته‌ای ایران در قبال امضاءکنندگان نیست و کشورهای طرف این توافق هم تعهدات اقتصادی در قبال ایران داشته‌اند. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن اذعان به اینکه آمریکا به‌طور یک‌جانبه از برجام خارج شده است اعلام کرد که وظیفه وی قانع کردن آمریکایی‌ها نیست؛ بلکه تلاش می‌کند تا اروپا که مایل به حفظ برجام است از طریق مکانیسم اینستکس که تاکنون نتیجه‌بخش نبوده، این کار را به‌پیش ببرد. بورل با اشاره به درخواست طرف ایرانی از اروپایی‌ها در زمان خروج آمریکا از برجام گفت: آنها از ما خواستند که به تعهداتمان پایبند بمانیم و خودشان دست‌کم برای ۱۴ ماه این کار را کردند. اکنون دیگر ادامه نمی‌دهند؛ ولی ما اروپایی‌ها باید قبول کنیم که در ایفای تعهدات برجامی خود موفق نبوده‌ایم. همان‌طور که بورل پیش از این اعلام کرده بود، اروپایی‌ها برجامی یک‌طرفه می‌خواهند که در آن صرفاً ایران به تعهدات خود عمل کند. 24 دی‌ماه بود که سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان از فعال کردن مکانیسم ماشه خبر دادند. آنان گفتند در حال حاضر قصد بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را ندارند. درحالی‌که ایران به اصلی‌ترین و عمده‌ترین تعهدات خود در برجام پایبند است، ادامه وضع موجود برای اروپایی‌ها شاید بهترین وضعیت باشد. بهره‌برداری از مزایای برجام، بدون پرداخت هزینه آن