پلیس و شطرنج «بحران‌های اجتماعی»

پلیس در همه جای دنیا از جمله در کشور ما وظیفه برقراری نظم و امنیت در جامعه و ایجاد آرامش برای شهروندان از رهگذر این نظم و امنیت را برعهده دارد. در روایتی از امیر مؤمنان و مولای متقیان حضرت علی (ع) آمده است که «النعمتان مجهولتان الصحة و الامان؛ دو نعمت هستند که ناشناخته‌اند؛ سلامتی و امنیت». پس روشن است که وظیفه پلیس مانند هر دستگاه امنیتی دیگری چقدر حساس و در احساس آرامش جامعه تأثیرگذار است.

از سوی دیگر، در هر نظام سیاسی با هر منش و چهارچوبی، نوعی تقسیم‌کار تخصصی در میان بخش‌های مختلف صورت می‌گیرد که هر کدام وظیفه‌ای در قبال اداره و پیشرفت کشور بر عهده‌دارند و در این میان، پلیس و دستگاه‌های امنیتی در آخرین حلقه اقدام قرار دارند تا اگر کاری از مدار خودش خارج شد و عده‌ای چهارچوب‌های قانونی و منطقی را برنتافتند و حریم امنیت و نظم جامعه و آرامش شهروندان را خدشه‌دار کردند، پلیس با اقتدار در مقابل هنجارشکنی و قانون‌شکنی بایستد. پلیس جمهوری اسلامی نیز با برخورداری از یگان‌های تخصصی و با پشتوانه اعتقادی، برای عمل به وظیفه‌اش استوار بوده و همچنان مصمم است؛ اما نکته‌ای که در این میان قابل‌بررسی و تأمل است، این است که گاهی سرریز کم‌کاری‌های دیگر دستگاه‌ها و یا بی‌تدبیری بخش‌های دیگر، بر روی پلیس بار می‌شود و نیروی انتظامی مجبور می‌شود بار مسئولیت دیگران را هم بر دوش بکشد تا نظم و امنیت جامعه به هم نریزد. به‌عنوان‌مثال، وقتی صحبت از «حجاب و عفاف» و امنیت اخلاقی جامعه می‌شود، درحالی‌که ۲۶ دستگاه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه مسئولیت دارند و موظفند زمینه‌های رشد عفاف و حجاب را در جامعه فراهم کنند، اما می‌بینیم که کم‌کاری این دستگاه‌ها باعث می‌شود تا همه بار مقابله با هنجارشکنی و تهدید سلامت اخلاقی جامعه، بر دوش پلیس بیفتد و درنتیجه، مشکلات و مصائب عمل به وظیفه نیز یکجا بر سر پلیس خراب شود! و یا در مورد اخیر که اجرای طرح مدیریت مصرف سوخت، اعتراضات و نگرانی‌هایی را در بین بخش‌هایی از هم‌وطنان ایجاد کرد و باعث شد عده‌ای فرصت‌طلب از رهگذر این اعتراضات مسالمت‌آمیز دست به آشوب و تخریب بزنند، بازهم بار سنگین بی‌تدبیری مسئولان در نحوه اجرای طرح بود که در بسیاری از نقاط کشور بر شانه‌های سبزپوشان ناجا قرار گرفت و حتی باعث شد تا درراه مقابله با ناامنی دو شهید و ده‌ها مجروح هم بدهند.

در چنین شرایطی است که کار پلیس سخت‌تر از حالت عادی می‌شود و هرچند که دیگران باید فکری به حال کم‌کاری یا بی‌تدبیری خود کنند، اما پلیس جمهوری اسلامی هم در ۴۱ سالگی انقلاب اسلامی به این میزان از بلوغ فکری و رفتاری رسیده است که با راهبرد «برخورد حکیمانه»، آرامش و نظم را در جامعه برقرار کند. «برخورد حکیمانه» که شاه‌بیت رهنمود‌های رهبر معظم انقلاب به فرماندهان و کارکنان نیروی انتظامی بوده و هست، می‌تواند معانی و تفسیر‌های گوناگونی داشته باشد که به‌طور خلاصه می‌توان «اقتدار و قاطعیت» توأم با «احترام» را ترجمان این راهبرد دانست. به بیان ساده‌تر، پلیس می‌تواند در مقام انجام‌وظیفه مخصوصاً در شرایط سخت و پیچیده، هم‌زمان قاطعیت داشته باشد و کوتاه نیاید، اما بدون کمترین بی‌احترامی یا رفتار نسنجیده، زیبایی رفتار خود را به رخ مخاطب بکشد و درنتیجه، هیچ راه بهانه‌ای بر تمرد از دستور پلیس باقی نگذارد.
به این تعریف، باید «اقدام سریع و به‌موقع» در مواقع بحرانی و یا شرایط پیچیده را هم اضافه کرد که بدون از دست دادن زمان که گاهی به سلب اعتماد شهروندان هم منجر می‌شود، نسبت به برقراری نظم و امنیت اقدام کند. علاوه بر این، ایفای وظیفه پلیس در شرایط سخت و پیچیده، فرهنگ‌سازی و همراهی مردم را نیز می‌طلبد که از قبل باید برای آن تدبیر کرد؛ از دوران مدرسه باید این نکته را در ذهن و دل کودکان و نوجوانان نهادینه کرد که پلیس در هر جامعه‌ای، نماد آرامش شهروندان است و به امرونهی آن باید با دیده خوش‌بینی نگاه کرد تا این نهاد تخصصی – که در جامعه ما بیش از ۱۳ هزار شهید تقدیم کرده است – بهتر بتواند به وظیفه خود برای گستردن چتر امنیت بر سر شهروندان عمل کند؛ و کلام آخر اینکه، اگر قرار باشد پلیس را در مأموریت‌هایش تنها بگذاریم و دیکته نوشته‌شده دیگران را پای عملکرد پلیس حساب کنیم، همه ضرر خواهند کرد و اقتداری برای حافظان امنیت باقی نخواهد ماند.