شکافی از نوع دیجیتال

در دنیای امروز شاهد یک سبک زندگی دیجیتال هستیم. کسانی که با فضای مجازی سروکار دارند از اصطلاحات خاص مربوط به آن استفاده می‌کنند، عضو شبکه‌های اجتماعی می‌‌شوند، از بازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند. بسیاری از کارهای روزمره خود را با آن انجام می‌دهند و حتی از طریق آن درآمد کسب می‌کنند؛ اما در همین عصر، هنوز افرادی هم هستند که دسترسی محدودی به اینترنت دارند و یا اصلاً دسترسی ندارند. نحوه کار با آن را، آموزش ندیده‌اند و شناخت بسیار اندکی از اینترنت و فضای مجازی دارند و حتی هنوز درک درستی از ماهیت آن ندارند. استفاده‌کنندگان از فضای مجازی هر روز بیشتر در اینترنت غرق می‌شوند و کسانی که با این فضا بیگانه هستند اینترنت را به‌مثابه غولی ناشناخته برای خود فرض می‌کنند. این عدم دسترسی دلایل متعددی دارد و عواملی چون مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی بر آن تأثیرگذار است.

شکاف دیجیتال
شکاف دیجیتال؛ اصطلاحی است که برای فاصله میان مردمی که به فناوری دیجیتال دسترسی دارند و مردمی که از آن محروم هستند، استفاده می‌شود. نوعی از این شکاف، شکاف دیجیتالی بین نسلی است که پیامدهای آن نهاد خانواده را درگیر می‌کند. در خانواده‌های بسیاری شاهد آن هستیم که والدین شناخت و آگاهی زیادی از وسایل ارتباط الکترونیک ندارند درحالی‌که فرزندشان زمان زیادی از وقت روزانه خود را با این وسایل سپری می‌کند. در این میان دنیای تکنولوژی و فناوری اطلاعات نیز روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود و با سرعتی روزافزون امکانات و سرگرمی‌های جدیدی را به کاربران عرضه می‌کند. کم‌کم شرایط به‌گونه‌ای می‌شود که احساس هراس و بیگانگی نسل قبل از فناوری اطلاعات شدیدتر و در مقابل نسل جدید هر روز با هیجان بیشتری به سمت فناوری‌های جدید می‌رود که درنتیجه آن فاصله و شکاف دیجیتالی افزایش می‌یابد.

تأثیرات شکاف دیجیتال در خانواده
از طرفی وقتی نسل جدید در ابزارهای فناوری اطلاعات غرق می‌شود فقط با یک ابزار روبه‌رو نیست، بلکه با فضایی سروکار دارد که همه جنبه‌های زندگی شخصی و اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. حجم اطلاعات عظیمی در اختیارشان قرار می‌دهد و با تعریف یک سبک زندگی جدید به گسل‌های معرفتي، روحي، رواني، فرهنگي و شخصيتي بین نسل‌ها دامن می‌زند. به‌طوری‌که حتی فرهنگ زبان و کلامی افراد نیز از این فضا متأثر می‌شود. نوع سرگرمی‌ها و تحلیل‌ها و اطلاعات تغییر می‌کنند و حتی علایق نیز از یکدیگر فاصله‌ می‌گیرند؛ مانند آنکه کودکان نسل قبل، از بازی‌های میدانی لذت می‌بردند و کودکان نسل جدید لذت و هیجان خود را دربازی‌های متنوع رایانه‌ای جست‌وجو می-کنند. نسل جدید پاسخ همه نیازهای خود را در اینترنت و فضای مجازی جست‌وجو می‌کند، درحالی‌که نسل گذشته به دلیل مسئولیت‌ها و مشغولیت‌های پیچیده زندگی همچون فراهم کردن مخارج زندگی، نیاز و تعلق‌خاطر کمتری برای فراگیری کار با اینترنت دارند و ترجیح می‌دهند زمان خود را در فضای حقیقی بگذرانند. بسیاری از آنها درگیری فرزندان خود با وسایل ارتباطی را حتی اگر مفید هم باشد نوعی سرگرمی و اتلاف وقت می‌دانند و زمانی که فرزندان و نسل بعد در استفاده از وسایل ارتباطات الکترونیک پا را فراتر از حد می‌گذارند، نوعی فاصله و شکاف عاطفی نیز میان این دو نسل شکل می‌گیرد.

البته هنوز نمی‌توان شکاف دیجیتال را مترادف با شکاف آگاهی در نظر گرفت و نسل قبل نیز منابع شناخت و آگاهی خاص خود را دارند که شاید حتی غنی‌تر و جامع‌تر از منابع نسل جدید باشد، اما به‌هرحال شکاف دیجیتال موجب شکل‌گیری نوعی شکاف معرفتی میان نسل‌ها می‌شود که این شکاف معرفتی می‌تواند مشکلاتی را ایجاد نماید. از طرفی وقتی نسل قبل هیچ شناخت دقیق و کاملی از فناوری‌های ارتباطی جدید ندارد، مسلماً از تهدیدات این فناوری برای نسل جدید نیز غافل است و یا درک درستی از انواع این تهدیدات ندارد. اگر هم تا حدی با تهدیدهای فناوری ارتباطی آشنا شود، با اتخاذ یک نگاه بدبینانه، کلیت آن را زیر سؤال می‌برند. درحالی‌که شناخت منسجم و دقیق نه‌تنها به شناخت تهدیدات کمک می‌کند، بلکه فرصت‌ها را نیز شناسایی می‌کند و رویکرد متعادل و منطقی‌تری در برابر این فناوری‌ها اتخاذ می‌کند. برخی کارشناسان اعتقاددارند نسل امروز عمده وقت خود را صرف ديدن تلويزيون يا مشغول بودن با اينترنت و تلفن همراه می‌کنند و با اطرافيان خود، حتي گاهي با والدين خود، انس و الفت ندارند. از منظر تربيتي، ثمره اين فرايند آن می‌شود كه کودکان این نسل، الگوها، اصول و مباني تربيتي و شاخصه‌های اخلاقي خود را بيشتر از آنکه از والدین خود بگیرند، از رسانه‌ها می‌گیرند. اين امر به‌نوبه خود می‌تواند باعث فاصله افتادن بين نظام هنجاري، شاكله تربيتي و شخصيت اخلاقي نسل جديد با نسل گذشته شود.

شکاف دیجیتال را چگونه کاهش دهیم؟
پیدایش فناوری‌های ارتباطی باعث شده است نسل جدید با نگاهی متفاوت از نسل قبل به جهان بنگرد، برای ارتباطات اهمیت بالایی قائل باشد و هوای تنفس خود را در دنیای اطلاعات جست‌وجو کند. برای از بین بردن شکاف دیجیتال و یا کاهش آسیب‌های آن، نسل گذشته باید از فاصله‌گیری با تکنولوژی‌های ارتباطی دست‌بردارند. والدین باید از حداقل شناخت لازم از فناوری‌ها اطلاعاتی و فضای سایبر برخوردار باشند و بتوانند نقاط قوت و ضعف و تهدیدات و فرصت‌های آن را تشخیص دهند. علاوه بر این، باید بتوانند یک تعامل مثبت و سازنده با فرزندان خود داشته باشند و از بی‌تفاوتی و یا مچ‌گیری فرزندان در مواجهه با فناوری‌های ارتباطی پرهیز کنند؛ چرا که هر کدام از این رویکردها نوعی افراط‌وتفریط به شمار می‌رود. علاوه بر برنامه‌ای که والدین و نسل گذشته برای بروز رسانی اطلاعات خود و همراهی با نسل جدید باید داشته باشند، مدیران و سیاست‌گذاران جامعه نیز باید برای کاهش شکاف دیجیتال در جامعه تلاش کنند و برای آن برنامه‌ریزی نمایند. اگر به شکاف دیجیتال توجه کافی نشود، پیامدهای آن به‌مرورزمان نه‌تنها نهاد خانواده، بلکه جامعه را نیز در برمی‌گیرد. آموزش سواد رسانه به‌صورت فراگیر، یکی از مهم‌ترین راهکارهایی هست که برای کاهش شکاف دیجیتال می‌توان از آن بهره برد. محتوای آموزشی سواد رسانه‌ای باید در سطوح مختلف در دسترس همه اقشار جامعه باشد تا هم‌نسل گذشته و هم‌نسل جدید مهارت‌های مرتبط با سطح دانش اطلاعاتی خود را فرابگیرند و آن را افزایش دهند و به‌طورکلی با پرهیز از انفعال، نقشی فعال و هوشمندانه در مواجهه با فناوری‌های اطلاعاتی داشته باشند.