بندر چابهار؛ معافیت از تحریم و مورد بغض تروریسم!

چابهار شهری بندری در جنوب شرق ایران است؛ بندری که نزدیک‌ترین راه دسترسی کشور‌های محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب‌های آزاد است و به این جهت از موقعیتی راهبردی برخوردار است. این بندر برای هندی‌ها نیز از اهمیت سیاسی و اقتصادی ویژه‌ای برخوردار است؛ اگر چه هندی‌ها از طریق بنادر پاکستان (نظیر بندر گوادر) هم می‌توانند به بازار کشور‌های آسیای میانه دست پیدا کنند، اما هم با توجه به تنش‌های سیاسی با پاکستان، تجارت از طریق چابهار را ترجیح می‌دهند، هم به این جهت که تجارت از طریق بندر چابهار به لحاظ اقتصادی نیز به صرفه‌تر است. مقامات افغانستان قبلا اعلام کرده بودند که هزینه انتقال هر کانتینر کالا از مسیر چابهار به افغانستان، حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار کمتر از مسیر‌های بندر کراچی یا بندرعباس خواهد بود. به همین خاطر هندی‌ها برای توسعه‌ی بندر چابهار، در این منطقه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. چند هفته پس از اعلام تصمیم دولت ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای با ایران نیز، دولت دهلی نو اعلام کرده است که تلاش می‌کند بندر چابهار را در سال ۲۰۱۹ میلادی عملیاتی کند. پیش‌تر (آذرماه ۹۶) فاز نخست بندر شهیدبهشتی چابهار افتتاح شد. چند ماه پس از افتتاح فاز نخست توسعه بندر چابهار اطلاعات جدید ارائه شده از سوی سازمان بنادر نشان می‌دهد که این بندر در حوزه عملکرد افزایش فعالیت قابل توجهی را به ثبت رسانده است. طبق اطلاعات سازمان بنادر، بندر چابهار توانسته در یک روز بیش از ۳۵ هزار تن کالا را تخلیه و بارگیری کند که رسیدن به این سقف تاکنون در این بندر ممکن نبوده است. در پی افتتاح فاز اول بندر شهید بهشتی چابهار، ظرفیت این بندر از ۲.۵ میلیون تن به ۸.۵ میلیون تن تخلیه و بارگیری در طول سال افزایش یافته است. رویترز اعلام کرده است که هند پیش از این حدود ۱۰۰ میلیون دلار برای ساخت یک جاده ۲۲۰ کیلومتری در غرب افغانستان برای ارتباط با بندر چابهار هزینه کرده بود و برای توسعه بندر چابهار نیز قرار بود ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کند که بخشی از این سرمایه‌گذاری انجام شده است. نکته‌ی قابل توجه این است که این بندر از تحریم‌های امریکایی معاف است. غلامرضا حیدری کردزنگنه، رئیس پیشین سازمان خصوصی‌سازی و تحلیلگر مسائل اقتصادی معتقد است امریکا این معافیت را برای این بندر قائل شده، چون اولاً به راحتی نمی‌توان بنادر را تحریم کرد و در ثانی این معافیت بیش‌تر به نفعِ هند و افغانستان است.
چرا چابهار دارای اهمیت می‌باشد؟
دکتر مجید شاکری، پژوهشگر اقتصاد سیاسی نیز در یادداشتی با اشاره به هوشمند بودنِ تحریم‌های امریکایی پا را فراتر گذاشته و می‌نویسد: طرف آمریکایی به صراحت مشخص کرده که این معافیت صرفا با دو هدف اعطا می‌شود: «تکمیل بندر چابهار و راه آهن متصل به آن» و «انتقال میعانات ایران به افغانستان». پس اساسا این معافیت که هنوز متولد نشده، در دو زمینه است و تصور انتقالات و تجارت ازاد در چابهار بدوا غلط است. با این توضیحات حداقل تا زمانی که تحریم‌های ثانویه امریکا وجود دارد، نمی‌توان آن‌طور که رسانه‌ها القاء می‌کنند، به بندر چابهار به عنوان یک دروازه‌ی تجارت خارجی نگاه کرد. اما از این نکته هم نباید غافل شد که در بلندمدت و با دید راهبردی، تحریم‌ها در توسعه‌ی این بندر خللی وارد نخواهند کرد و در بلندمدت و در شرایط پساتحریم، بندری کارآمد خواهد بود. پانزدهم ماه جاری بندر چابهار هدف یک اقدام تروریستی قرار گرفت و در آن دو نفر از هم‌وطنانمان (یکی از پرسنل ناجا و یک سرباز وظیفه) به شهادت رسیدند و بسیاری دیگر از مردم مجروح شدند. بسیاری از رسانه‌ها انگیزه‌ی این اقدام تروریستی را ناامن کردنِ منطقه‌ی آزاد چابهار اعلام کردند. بندری که از یک سو به علت این‌که تنها بندر اقیانوسی ایران است، از اهمیت ویژه برخوردار است و از سوی دیگر معافیت آن از تحریم، اگر چه خیلی برای تجارت خارجی ایران آورده نداشته باشد، اما لااقل تحریم‌ها روی پیشرفتِ خودِ ین بندر تاثیری نخواهد داشت و در آینده، این گلوگاهِ اقتصادی جایگاه ویژه‌ای در تجارت خارجی ایران پیدا خواهد کرد. محمدجوادِ ظریف، پس از این اقدامِ تروریستی آن را تلویحا به امارات متحده مربوط دانست. تحلیل‌گران این اشاره‌ی ظریف را این‌گونه تحلیل کردند که امارات، چون نمی‌خواهد رقیبی برای دوبی در منطقه ایجاد شود، چنین حمله‌ای را پشتیبانی کرده است. فارغ از این‌که دقیقاً چه کسانی پشتِ این اقدام تروریستی بوده‌اند، نکته‌ی مهم این است که روند توسعه‌ی بندر استراتژیکِ چابهار ادامه دارد و هم تخلیه و بارگیری در این بندر با قوت جریان دارد. وقتی تحریم‌های امریکایی نتوانستند مانع توسعه‌ی بندر چابهار شوند، یک اقدام تروریستی هم نمی‌تواند امنیت اقتصادی این منطقه‌ی استراتژیک را خدشه‌دار کند.