رقص با دلارهای نفتی؛ ابعاد سفر ترامپ به خلیج فارس

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا ، ۱۳ مه (22 اردیبهشت) تور منطقه‌ای خود در خلیج فارس را از عربستان سعودی آغاز خواهد کرد و سپس از قطر و امارات متحده عربی دیدار خواهد داشت. این سفر در شرایطی روی می‌دهد که  منطقه غرب آسیا در وضعیتی آکنده از تنش‌های ژئوپلیتیکی به سر می‌برد و سیاست‌های دولت ترامپ درباره اغلب این پرونده‌ها چندان روشن و  واضح نیست و انتظار می‌رود چارچوب روابط آمریکا و کشورهای میزبان نیز برای 4 سال آینده در این سفر پایه‌ریزی شود.

بر همین اساس انتظار می‌رود مسائل دوجانبه‌ای مانند نفت، روابط تجاری، قراردادهای سرمایه‌گذاری و احتمالاً معاملات تسلیحاتی در برنامه این سفر گنجانده شود،

در سطح مسائل منطقه‌ای نیز، گفتگوها احتمالاً شامل آتش‌بس اسرائیل و غزه و مسئله فلسطین، مذاکرات صلح روسیه و اوکراین، برنامه هسته‌ای ایران، احتمالاً تحریم‌های سوریه، و امنیت دریای سرخ خواهد بود.

درخواست یک تریلیون دلاری ترامپ از عربستان

مطمئناً مهمترین قسمت این سفر برای ترامپ و کشورهای میزبان مربوط به روند همکاری‌های اقتصادی و تجاری همراه با انعقاد توافقنامه‌های سرمایه‌گذاری و شراکت در موضوعات توسعه‌ای و زیربنایی است.

این سفر اولین سغر خارجی رسمی ترامپ از زمان مراسم تحلیفش محسوب می‌شود و او می‌خواهد همانند دور گذشته ریاست جمهوری که در سال ۲۰۱۷ با دیدار از عربستان و انعقاد میلیاردها دلار مبادلات تجاری و تسلیحاتی و سرمایه‌گذاری شروع به کار کرد، اینبار نیز با دست پر از اولین تحرک خود در سیاست خارجی به آمریکا بازگردد بویژه که در ژانویه ۲۰۲۵، ترامپ در مجمع اقتصادی داووس از عربستان خواست یک تریلیون دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند.

گفتنی است در سفر ۲۰۱۷ ترامپ به عربستان، توافقاتی در حدود ۳۵۰ میلیارد دلار از جمله یک قرارداد ۱۱۰ میلیارد دلاری تسلیحاتی به دست آمد. قطر نیز ۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ برای توسعه پایگاه نظامی العدید پرداخت کرد و طبق گفته وزیر خارجه این کشور، بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در اقتصاد آمریکا سرمایه‌گذاری شده است.

اکنون نیز به نظر می‌رسد شرایط مشابهی برای این سفر در نظر گرفته شده است چنانکه پیشتر محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی از برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در آمریکا طی چهار سال آینده خبر داده بود و همچنین بر اساس اعلام رسانه‌ها همزمان با این سفر، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی، از رهبران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای شرکت در اجلاس خلیج فارس و آمریکا در ریاض دعوت کرده است.

اگرچه عربستان هنوز به صورت رسمی به درخواست ترامپ پاسخ نداده است اما وزیر اقتصاد عربستان اعلام کرده که سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری شامل خریدهای نظامی و غیرنظامی است و در صورت وجود فرصت‌های بیشتر، این مبلغ افزایش می‌یابد. همچنین یک مقام کاخ سفید در مارس اعلام کرد امارات متعهد به یک چارچوب سرمایه‌گذاری ۱۰ ساله به ارزش ۱.۴ تریلیون دلار در آمریکا شده است.

مونیکا مالک، اقتصاددان ارشد بانک تجاری ابوظبی، پیش‌بینی می‌کند این سفر شاهد اعلام توافق‌ها و قراردادهای متعددی در طیف وسیعی از حوزه‌ها مانند هوش مصنوعی، انرژی و آلومینیوم (امکان لغو تعرفه‌های ۱۰ درصدی ترامپ بر آلومینیوم و فولاد) خواهد بود.

در همین ارتباط قرار است همزمان با حضور ترامپ اجلاس سرمایه‌گذاری با شرکت بسیاری از غول‌های وال‌استریت و سیلیکون‌ولی مانند لری فینک مدیرعامل بلک‌راک، الکس کارپ مدیرعامل پالانتیر، و مدیران عامل سیتی‌گروپ، آی‌بی‌ام، کوالکام، آلفابت، فرانکلین تمپلتون و دیوید ساکس، کارشناس هوش مصنوعی و ارزهای دیجیتال کاخ سفید در ریاض برگزار شود. این اجلاس برای پیشبرد اهداف بلندپروازانه مجمد بن سلمان در طرح چشم‌انداز 2030 بسیار حائز اهمیت است زیرا کاهش قیمت جهانی نفت و هزینه‌های سنیگن پروژه‌های عظیم توسعه‌ای موجب افزایش کسری بودجه عربستان شده و بن سلمان به دنبال تقویت همکاری با آمریکا در حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاری برای پیشبرد برنامه جاه‌طلبانه سرمایه‌گذاری خود است.

در این ارتباط دولت ترامپ روز چهارشنبه اعلام کرد قصد دارد "قانون گسترش هوش مصنوعی" دوره جو بایدن را لغو کند که کنترل‌های صادراتی سختگیرانه‌ای بر تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی حتی برای متحدان آمریکا اعمال می‌کرد. یک سخنگوی وزارت بازرگانی آمریکا گفت این قانون با "قانونی بسیار ساده‌تر جایگزین خواهد شد که نوآوری آمریکایی را آزاد می‌گذارد و برتری آمریکا در هوش مصنوعی را تضمین می‌کند."

به نظر می‌رسد که دولت ترامپ با تسهیل شرایط برای صادرات تکنولوژی قصد دارد تا با حضور و نفوذ روزافزون چین در بازار منطقه مقابله کند چنانکه جی۴۲، شرکت هوش مصنوعی دولتی امارات، برای انطباق با مقررات آمریکا از جمله خروج سرمایه‌گذاری‌های خود از شرکت‌های چینی و همکاری با مایکروسافت که سال گذشته ۱.۵ میلیارد دلار در این شرکت اماراتی سرمایه‌گذاری کرد، تلاش‌هایی انجام داده است.

در این میان رسانه‌های بسیاری نیز از سودهای هنگفت خانواده ترامپ از قراردادهای تجاری و سرمایه‌گذاری با کشورهای حاشیه خلیج فارس پرده‌برداری کرده اند. برای مثال خبرگزاری فرانسه اعلام کرده که در آستانه این سفر «اریک ترامپ» در دوبی مشغول تبلیغ شرکت رمزارزی خود است و «دونالد جونیور» پسر ارشد او هم برای سخنرانی درباره «درآمدزایی از ماگا» در دوحه آماده می‌شود. ماه گذشته، سازمان ترامپ اولین قرارداد املاک لوکس خود را در قطر امضا کرد و جزئیات آسمان‌خراشی یک میلیارد دلاری در دوبی را منتشر کرد که آپارتمان‌های آن با رمزارز قابل خرید هستند.

اما در ازای این بذل و بخشش دلارهای نفتی برای سیراب کردن اشتهای تجاری زیاد ترامپ، گفته می‌شود وی وعده "هدیه سیاسی" به کشورهای میزبان داده است که برخی حدس می‌زنند ممکن است شامل تغییر نام خلیج فارس به یک اسم مجعول در اسناد رسمی آمریکا باشد.

معاملات احتمالی تسلیحاتی

در میان اهداف بازاریابی ترامپ در خلیج فارس موضوع تجارت سلاح و توافقات فروش تسلیحاتی از اهمیت بالایی برخوردار است. سیاست ترامپ در قبال کشورهای خلیج‌فارس بر اساس سیاست نخ‌نما شده ایرانهراسی و دریافت پول در ازای امنیت" استوار است.

ترامپ در سال ۲۰۱۸، طی دوره نخست ریاست‌جمهوری خود اعلام کرد: "کشورهایی هستند که بدون حمایت ما حتی یک هفته دوام نمی‌آورند و باید بهای این حمایت را بپردازند." او در آن زمان سیاست "پرداخت در ازای ماندن" را در پیش گرفت و از متحدان خود در اروپا، خاورمیانه، ژاپن و کره جنوبی خواست تا هزینه‌های امنیتی آمریکا را جبران کنند.

اکنون با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، به نظر می‌رسد این سیاست تغییری نکرده است. ترامپ احتمالاً در این سفر بحث معاملات خرید تسلیحات آمریکایی با کشورهای خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان به عنوان بزرگ‌ترین کشور از نظر وسعت و ارتش را مطرح خواهد کرد. به گزارش رویترز از شش منبع آگاه، ترامپ قصد دارد در این سفر معامله تسلیحاتی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلاری به عربستان پیشنهاد دهد.

این معامله احتمالی پس از آن مطرح می‌شود که دولت جو بایدن در عقد یک توافق دفاعی جامع با عربستان ناموفق بود. وزارت خارجه آمریکا نیز هفته گذشته امکان فروش موشک‌های پیشرفته هوابه‌هوای AIM-120C-8 و تجهیزات مرتبط به عربستان به ارزش ۳.۵ میلیارد دلار را تأیید کرد.

با این حال وضعیت معادلات منطقه‌ای نسبت به گذشته متفاوت است زیرا ایران با عربستان و امارات و بحرین تنش‌زدایی دیپلماتیک کرده اند و از قضا جنگ طلبی رژیم صهیونیستی در غزه و لبنان و اشغال خاک سوریه و حمایت تمام عیار آمریکا از این اقدامات بی‌ثبات‌ساز رژیم نوک پیکان تهدیدآفرینی منطقه‌ای را متوجه تل‌آویو و واشنگتن کرده است.

بنابراین سیاست اهرم کردن "تهدید ایران" برای دوشیدن اعراب دیگر کارایی گذشته را ندارد چنانکه حضور وزیر خارجه ایران در عربستان یک روز پیش از حضور ترامپ پیامی مبنی بر تمایل ریاض به تداوم روند بهبود و توسعه روابط با تهران بود. اما همچنان کشورهای عربی بویژه عربستان احتمالاً برای راضی کردن ترامپ به فروش تکنولوژی‌های جدید و مجوز ساخت نیروگاه هسته‌ای حاضر به باج‌دهی در حوزه خرید تسلیحاتی باشند.

قیمت نفت

قیمت نفت نیز در این سفر مورد توجه خواهد بود، به‌ویژه با توجه به اینکه ترامپ مدتهاست کشورهای اوپک به‌رهبری عربستان را تحت فشار گذاشته تا تولید را افزایش دهند و قیمت‌ها را برای مصرف‌کنندگان آمریکایی کاهش دهند.

رویترز در پایان آوریل به نقل از پنج منبع آگاه گزارش داد مقامات سعودی به متحدان و کارشناسان صنعت نفت گفته‌اند ریاض آمادگی ندارد با کاهش بیشتر تولید از بازار نفت حمایت کند و می‌تواند کاهش قیمت‌ها را برای مدت طولانی تحمل کند.

اوپک پلاس به‌رهبری روسیه و عربستان اوایل این ماه موافقت کرد که عرضه نفت را در ژوئن ۴۱۱ هزار بشکه در روز افزایش دهد. گلدمن ساکس نیز پیش‌بینی خود از میانگین قیمت نفت خام آمریکا در سال جاری را به دلیل افزایش سریع عرضه اوپک+ به بازار جهانی، سه دلار کاهش داد و به ۵۶ دلار در هر بشکه رساند.

پرونده‌های منطقه‌ای: غزه، عادی‌سازی و دریای سرخ

از دیگر موضوعات اصلی مورد انتظار در این سفر، گفتگوها درباره آینده غزه و ادامه جنگ‌افروزی رژیم صهیونیستی است که ترامپ پیشتر متعهد به پایان دادن آن شده بود اما اندکی بعد از اعلام توافق آتش‌بس، کابینه صهیونیستی به بهانه‌های مختلف از پذیرش اجرای توافق سرباز زد و با چراغ سبز آمریکا حملات و جنایات علیه مردم بی‌دفاع فلسطین را از سر گرفت. ترامپ نیز با پرده‌برداری از طرح خود برای کوچاندن مردم غزه و به دست گرفتن کنترل آن حنجال دیگری در جهان عرب به راه انداخت.

لذا از مدتها پیش احتمال افتادن سایه این جنگ بر سفر ترامپ مطرح بود بویژه اینکه ارتش آمریکا به دستور ترامپ برای مقابله با عملیات پوششی و حمایتی یمن از مردم مظلوم و تحت محاصره غزه، رسماً از دریای سرخ جنگی تمام عیار با صنعا را کلید زد.

در این شرایط ترامپ برای دور کردن این اتمسفر سنگین بر فضای سفر تمهیداتی در نظر گرفته است. او ابتدا از به توافق رسیدن با یمنی‌ها برای آتش‌بس دو طرفه خبر داد، آتش بسی که شامل توقف پرتاب موشک به سمت اراضی اشغالی نمی‌شود.

ثانیاً گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که ترامپ در دیدار با رهبران کشورهای عربی به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطینی را اعلام کند. طرحی که حدود و صغور آن اصلا مشخص نیست و با در نظر داشتن درخواست او برای کوچاندن اهالی غزه به دیگر کشورهای عربی و انطباق آن با طرح قدیمی معامله قرن، برای تشکیل یک کشور فلسطینی در اراضی اردن و مصر در ازای سرمایه‌گذاری در غزه، در آن چشم‌انداز مثبتی برای احقاق حقوق فلسطینیان دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد بیشتر یک شوآف برای دور کردن فضای سنگین جنگ غزه و توجیه‌سازی برای اعراب بویژه ریاض، به منظور ورود به ورطه عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است.