چند نکته درباره یارانه های انرژی

تبیین:

موضوع یارانه ها به خصوص یارانه انرژی در اقتصاد ایران، از جمله موضوعاتی است که تقریبا در سال های بعد از پایان جنگ تحمیلی همواره یکی از مباحث مطرح شده در برنامه توسعه ای یا اهداف و شعارهای دولت های مستقر بوده و محل بحث و نزاع میان تفکرات مختلف اقتصادی در کشور بوده است. به نحوی که برای اولین بار در برنامه سوم توسعه به آن اشاره می شود یا زمانی که رئیس دولت اصلاحات در روزهای پایانی دولت خود در معرض سوالی با این عنوان که دوست داشتید چه اقدامی انجام دهید اما موفق نشدید قرار می گیرد، از اصلاح نظام یارانه ای کشور به عنوان آرزوی محقق نشده خود یاد می کند. 

دولت نهم و هدفمندی یارانه ها

با روی کار آمدن دولت نهم موضوع هدفمندی یارانه ها این بار به صورت جدی مطرح و دولت وقت، برنامه ریزی های فشرده ای رابرای انجام این کار انجام می دهد. اقدامات و برنامه ریزی هایی که در نهایت در پاییز 1389 محقق شده و هدفمندی یارانه ها در فاز اول خود اجرایی می شود. بر اساس این طرح که بعد از بررسی و تصویب در مجلس به قانون تبدیل شده است قیمت حامل های انرژی از جمله بنزین، نفت سفید، نفت کوره، گازوییل و.... در کنار هزینه اقلامی چون آرد نانوایی ها و حتی آب و برق خانگی و .... دستخوش تغییراتی شده و افزایش می یابد. ما به ازای این افزایش قیمت ها، رقم 45 هزار تومان که البته آن زمان قدرت خرید بالایی داشت به هر شهروند ایرانی آن هم بدون محدودیت در تعداد و جمعیت خانوار ها پرداخت می شود. اگر چه اجرای قانون هدفمندی یارانه ها در سال 89 موجب افزایش قیمت بسیاری از حامل های انرژی شد اما عملا در مجموع رضایت نسبی در جامعه ایجاد کرد به نحوی که اعتراض یا ناآرامی در کشور مشاهد نشد، موضوعی که عمده کارشناسان دلیل آن را برنامه ریزی مناسب دولت وقت در کنار پرداخت منافع ریالی حاصل از اجرای این قانون در حساب سرپرستان خانوار قبل ازشروع اجرای این قانون و البته  تنویرافکار عمومی و اطلاع رسانی مناسب در ان ایام می دانستند. بعد از این موضوع در سال 98 و صرفا در حوزه بنزین کشور شاهد افزایش قیمت بود که البته به دلیل نبود زیر ساخت های لازم از جمله عدم تعیین  و پرداخت مابه التفاوت ریالی این آزادسازی قیمتی قبل از اجرای طرح و عدم اطلاع رسانی مناسب کشور را با چالش ها و ناآرامی هایی مواجه کرد. با این تجربیات و با توجه به ضرورت اصلاح قیمت انرژی به دلیل اتلاف و اسراف، واردات برخی از این حامل ها از جمله بنزین به کشور، قاچاق آن به خارج از کشور و.... اصلاح نظام یارانه ای کشور به خصوص در حوزه انرژی ضروری به نظر می رسد.

رئیس جمهور در روزهای گذشته در سخنانی با انتقاد از ناترازی‌های شکل‌گرفته در کشور بر اثر بی‌عدالتی در تخصیص یارانه‌ها، پرداخت سالانه ۱۵۰ میلیارد دلار یارانه انرژی را غیرقابل قبول خواند و اظهار داشت: اگر یارانه انرژی به‌صورت عادلانه توزیع شود، قطعاً و حتماً می‌توان بر بسیاری از مشکلات موجود در کشور غلبه کرد.

پزشکیان حل بسیاری از معضلات کشور را در گرو تصمیم دانست و تصریح کرد: اگر یارانه‌ها بر اساس عدالت توزیع شود، دیگر اقشار آسیب‌پذیر با فشار معیشتی مواجه نخواهند بود. سخنانی که برخی از افراد و کارشناسان اقتصادی از آن به عنوان تصمیم دولت بر اصلاح نظام یارانه ای یاد کرده اند.

نظرات مخالفان و موافقان

در این میان و در حوزه یارانه ها دو نگاه به کلی متفاوت در کشور و در میان کارشناسان وجود دارد. گروهی وجود یارانه پنهان در اقتصاد به خصوص در حوزه هایی مانند انرژی را یکی از چالش های بزرگ اقتصاد ایران می دانند که کشور باید برای حل مشکلات اقتصادی به سمت اصلاح رویه های موجود برود. این گروه معتقدند سالیانه هزاران میلیارد تومان از منابع کشور تحت عنوان ارزان فروشی انرژی یا اتلاف و اسراف شده یا از طریق قاچاق از کشور خارج می شود، در حالی که با واقعی سازی قیمت این حامل ها می توان جلوی این موضوع را گرفت و بخشی از درآمد این واقعی سازی به صورت مستقیم به مردم پرداخت شده و بخش دیگر آن صرف توسعه کشور شود. در این میان، تفکر دیگری وجود دارد که معتقد است اساساً موضوع یارانه پنهان واقعیت نداشته و سیاست های آزادسازی در راستای تفکرات صندوق بین المللی پول و سیاست های نئولیبرالی می باشد، به نحوی که برخی از محصولات مانند بنزین یا سایر حامل های انرژی چون ماده اولیه آن در داخل کشور وجود دارد و ما نه تنها وارد کننده بلکه صادر کننده آن هستیم نباید قیمت آن با قیمت های جهانی مقایسه شود. ضمن اینکه اصولا قیاس قیمت  انرژی در ایران با قیمت های جهانی یک قیاس اشتباه است؛ چرا که درآمدهای ما هیچ تناسبی با درآمدهای جهانی نداشته و نمی توان هزینه ها و قیمت ها را با قیمت های جهانی مقایسه کرد. با این حال میزان آمارهای اعلام شده از قاچاق سوخت و هدررفت و اتلاف انرژی در کشور باعث شده این قطعیت در میان کارشناسان امر وجود داشته باشد که تداوم روند موجود به ضرر کشور بوده و حتما باید اصلاحاتی در حوزه یارنه ای به خصوص  انرژی انجام شود.