سرنوشت مبهم «تحریرالشام» در سایه بحران سیاسی ترکیه

بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و یکی از رقبای اصلی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به اعتراضات گسترده‌ای در ترکیه منجر شده است. این تحولات نه‌تنها بر سیاست داخلی ترکیه تأثیر گذاشته، بلکه پیامدهایی برای مناطق تحت نفوذ ترکیه به ویژه در سوریه تحت حکومت تحریرالشام داشته است.

سرکردگان تحریرالشام به رهبری ابومحمد الجولانی که برای تحکیم پایه‌های قدرت خود به حمایتهای گسترده ترکیه چشم دوخته بودند الآن از ناآرامی‌هایی که در ترکیه شکل گرفته به شدت نگران هستند. از اینرو، با توجه به روابط درهم تنیده دولت اردوغان و تحریرالشام، می‌خواهیم این موضوع را مورد کنکاش قرار دهیم که اعتراضات گسترده ترکیه بر اوضاع سیاسی و اقتصادی سوریه جدید چه تاثیری خواهد گذاشت.

دولت موقت سوریه که تحت حمایت ترکیه فعالیت می‌کند، به شدت به حمایت‌های مالی و لجستیکی آنکارا وابسته است. با توجه به بحران سیاسی و اقتصادی جاری در ترکیه، از جمله کاهش ارزش لیر و بی‌ثباتی بازارهای مالی، احتمال کاهش کمک‌های ترکیه به دولت تحریرالشام وجود دارد. این کاهش می‌تواند به تضعیف خدمات عمومی، کاهش پرداختی‌ها به کارکنان و نیروهای نظامی و افزایش نارضایتی در سوریه منجر شود.

ترکیه درحال حاضر بزرگترین شریک تجاری سوریه است و از زمان سقوط دمشق در دسامبر 2024، حجم صادرات این کشور به سوریه فزایش قابل توجهی داشته است. در ژانویه 2015، ترکیه و تحریرالشام توافق کردند تا تعرفه‌های گمرکی برای برخی محصولات را بازنگری کرده و مذاکراتی را برای احیای توافقنامه تجارت آزاد که در سال 2011 به حالت تعلیق درآمده بود آغاز کنند.

بنابراین، کاهش تعرفه‌ها و محدودیتهای ارزی در ماههای اخیر منجر به افزایش صادرات کالا از ترکیه به سوریه شده است. لذا، اگر بحران سیاسی و اقتصادی در ترکیه تداوم پیدا کند، در روند صادرات و واردات کالا به سوریه نیز چالش جدی ایجاد خواهد شد. ترکیه آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری در زیرساختهای انرژی و بازسازی سوریه اعلام کرده است اما بی‌ثباتی اقتصادی در ترکیه پس از اعتراضات اخیر ممکن است منجر به کاهش تجارت این کشور با سوریه شود، زیرا شرکتها در شرایط ناپایدار اقتصادی، تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی خواهند داشت و این مسئله برای دولت الجولانی که به حمایتهای آنکارا تکیه دارد، بحران بزرگی ایجاد خواهد کرد.

از آنجا که تحریرالشام به دلیل تحریمهای غرب با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و گشایشی در این زمینه از سوی جامعه بین‌المللی ایجاد نشده است، لذا با قطع کمکهای اقتصادی ترکیه، دولت موقت سوریه نیز دچار آسیبهای جدی خواهد شد و نمی‌تواند به تنهایی مشکلات معیشتی را حل کند که این وضعیت به تشدید نارضایتی عمومی در داخل سوریه منجر خواهد شد.

از طرفی، کاهش احتمالی حمایت‌های ترکیه می‌تواند به تضعیف دولت موقت سوریه و ایجاد چالش‌هایی برای حکومت تحریرالشام منجر شود. در این شرایط، بازیگران محلی ممکن است به دنبال یافتن منابع جدید حمایت خارجی باشند یا استراتژی‌های خود را برای مواجهه با تغییرات پیش‌رو تنظیم کنند.

اگر اعتراضات داخلی ترکیه باعث بی‌ثباتی دولت اردوغان شود، آنکارا ممکن است تمرکز خود را از تحولات شمال سوریه بردارد که می‌تواند برای تحریرالشام تهدید باشد. تحریرالشام به‌شدت به تجارت مرزی از ترکیه وابسته است و اعتراضات و بی‌ثباتی داخل ترکیه باعث افزایش کنترل این کشور بر مرزها خواهد شد که ورود منابع مالی و نظامی را برای تحریرالشام سخت‌تر می‌کند. اگر اقتصاد ترکیه دچار رکود شود، تقاضا برای کالاها و مالیات‌ بستن تحریرالشام بر تجارت نیز کاهش می‌یابد که بر درآمد آن تأثیر منفی خواهد گذاشت.

سقوط اردوغان و از دست دادن تکیه‌گاه تحریرالشام

اگر ناآرامی‌های داخلی در ترکیه به تضعیف دولت این کشور منجر شود یا سیاست خارجی آنکارا را تحت تاثیر قرار دهد، ممکن است به طور غیرمستقیم بر تعاملات و نفوذ این کشور در سوریه تاثیر بگذارد که این امر می‌تواند مسیرهای تأمین مالی تحریرالشام را مختل کند.

از آنجا که اردوغان بزرگترین حامی تحریرالشام است، لذا به فرض سرنگونی دولت اردوغان، اگر دولت جدید در ترکیه روی کار آید چه ملی‌گراها و چه اپوزیسیون، سیاست‌های خود را تغییر دهند، حمایت مالی و نظامی از گروه‌های مسلح سوری کاهش خواهد یافت. رهبران اپوزیسیون در سالهای اخیر بارها از سیاستهای اردوغان در قبال تحولات سوریه انتقاد کرده و خواستار کاهش حمایت از گروههای تروریستی شده‌اند و ممکن است به ماه عسل آنکارا با تحریرالشام پایان دهند.  

از اینرو، در این شرایط که تحریرالشام فعلا در بلاتکلیفی سیاسی و اقتصادی به سر می‌برد و هیچ کشوری رسما مشروعیت سیاسی این گروه را به رسمت نشناخته است، اگر مخالفان در ترکیه قدرت را به دست بگیرند، رژیم الجولانی در دستیابی به اهداف خود در منطقه با چالش جدی مواجه خواهد شد. زیرا اردوغان تلاش زیادی کرده تا با برگزاری نشستهای منطقه‌ای، برای سرکردگان تحریرالشام آبرو و مشروعیت بخرد و از دست دادن این حامی بزرگ برای رهبران تحریرالشام گران تمام خواهد شد و به نوعی راه ورود این گروه به عرصه بین‌الملل از مجرای دیپلماتیک سخت خواهد شد.   

ناگفته نماند که کشورهای عربی از ترس نفوذ ترکیه در سوریه، ناگزیر گامهای اولیه را برای برقراری ارتباط با حاکمان دمشق برداشته بودند و اگر احساس کنند که خطر آنکارا از بین رفته است، لزومی به احیای روابط با سوریه تحت کنترل تحریرالشام که صبغه افراطی گری دارد، نخواهند داشت و این یعنی انزوای رژیم الجولانی.    

الجولانی و سرکردگان تحریرالشام اردوغان را امید اصلی خود برای کسب قدرت در سوریه می‌دانند و تحولات اخیر در ترکیه، موقعیت این گروه تروریستی را متزلزل کرده است.

از سوی دیگر، در غیاب اردوغان و کاهش حمایتهای مالی و نظامی، تحرکات گروه‌های مخالف دولت موقت سوریه افزایش خواهد یافت و کاهش نفوذ ترکیه می‌تواند باعث رقابت داخلی بین ارتش ملی سوریه و تحریرالشام شود که در نهایت به نفع گروهای مقاومت تمام خواهد شد که در هفته‌های اخیر نشان دادند که اگر فضا مساعد باشد می‌توانند دولت موقت را به چالش بکشند. لازم به ذکر است که تحریرالشام با کمک نیروهای نظامی ارتش ترکیه توانست اقدامات مسلحانه در لاذقیه و طرطوس را سرکوب کند و با از دست رفتن حمایتهای آنکارا، در صورت بروز چالشهای امنیتی در آینده عناصر تحریرالشام بعید است که بار دیگر بتوانند از پس مدیریت بحرانها برآیند.

علاوه‌براین، در صورتی که دولت اردوغان کله پا شود و مخالفان قدرت را به دست بگیرند، حاکمان دمشق در برابر رژیم صهیونیستی نیز تنها خواهند ماند. با توجه به اینکه تحریرالشام تکیه گاهی جز اردوغان ندارند، با تضعیف رژیم الجولانی، فرصت مناسبی برای رژیم صهیونیستی ایجاد خواهد شد تا بتوانند مناطق بیشتری را ضمیمه سرزمینهای اشغالی کنند و این مسئله فشارهای داخلی به الجولانی را افزایش خواهد داد که تاکنون در برابر اشغالگری اسرائیل سکوت اختیار کرده است.  

در مجموع، وضعیت ناآرامی‌های ترکیه نه تنها بر سیاست این کشور در قبال سوریه تأثیر خواهد گذاشت، بلکه ممکن است پیامدهایی برای ثبات کل منطقه نیز داشته باشد.