ضرورت چتر حمایتی دولت از دهک های پایین درآمدی

تبیین:

اگرچه در ماه های گذشته با استدلال حذف رانت ارزی و به تبع آن کاهش تورم، نرخ ارز نیمایی با سیاست های اعمالی وزارت اقتصاد روندی صعودی به خود گرفت و متاسفانه بعد از گذشت چند ماه شاهد هستیم رانت موجود قیمتی میان ارز نیمایی ( بازار توافقی فعلی) و بازار غیر رسمی نه تنها حذف نشده بلکه افزایش نیز داشته است. به نحوی که در شرایط فعلی نرخ ارز بازار توافقی حدود 66 هزار تومان و نرخ ارز بازار غیر رسمی چیزی بیش از 90 هزار تومان است که به معنای رشدی 50 درصدی در طی کمتر از 5 ماه است. این اعداد و ارقام و البته افزایش قیمت هایی که در ماه های اخیر به خصوص در حوزه دارو، لبنیات، حبوبات و.... رقم خورده، نشان می دهد که سیاست رها سازی قیمت ها به بهانه اصلاح ساختاری امور نه تنها راه به جایی نخواهد برد بلکه  منجر به آسیب بیشتر به اقتصاد کشور و معیشت مردم خواهد شد. از این رو دولت در صورت عزم خود برای انجام این روند حتما باید با ارائه حمایت هایی از اقشار آسیب پذیر جامعه، حمایت کند. 

·       تأثیر سیاست های ارزی بر معیشت مردم

متاسفانه در سیستم ارزی فعلی ما که بر اساس بازار آزاد و نرخ های توافقی عمل می شود، نرخ ارز حتی بیش از گذشته تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر قیمت کالاها دارد. در واقع اعمال سیاست های فعلی باعث می شود تمام قیمت ها به نرخ دلار وابسته شوند و اصطلاحاً تغییرات نرخ دلار مستقیماً باعث افزایش قیمت کالاهای اساسی و محصولات وارداتی شوند که طبیعتا این روند به سفره و معیشت مردم آسیب خواهد زد. چرا که به هرحال با افزایش نرخ ارز یا هزینه های تولید افزایش یافته و یا کالاهای وارداتی که به صورت نهایی وارد کشور می شوند با هزینه بیشتری وارد کشور می شوند؛ در این شرایط طبیعتاً دولت علاوه بر اصلاح سیاست های ارزی خود در راستای کاهش فشار به معیشت مردم باید با بسته های حمایتی کاهش قدرت خرید مردم را جبران کند. بدون شک این حمایت یا بسته حمایتی نباید حمایت هایی نقطه ای و مقطعی باشند؛ چرا که تأثیر افزایش نرخ ارز بر قیمت ها تأثیری پایدار بوده و حمایت های مقطعی صرفا به مثابه یک مسکن خواهد بود. در حالی که روند کاهش قدرت خرید شهروندان یک مسئله پایدار است که باید به نحو مقتضی تقویت شود.

·       شیوه های حمایت از مردم

از این رو به نظر می رسد حمایت های موردی مانند کالابرگ نیز در این مسیر از توفیق لازم برخوردار نباشد؛ چرا که با افزایش نرخ ارز و هزینه های زندگی روزمره مردم این افزایش هزینه ها به صورت پیوسته در زندگی مردم وجود خواهد داشت. اما کالابرگ و ارائه آن به صورت مقطعی و موردی طبیعتاً نمی تواند این حجم از کاهش قدرت خرید مردم را جبران کند. در چنین شرایطی ایجاد یک مدل حمایتی پیوسته حداقل از 3 تا 5 دهک اول درآمدی کشور کاملاً ضروری است. به نظر می رسد بهترین روش برای این کار نیز تعیین سبدی از مواد اولیه و غذایی مورد نیاز یک خانوار و تأمین آن با هزینه ارز یارانه ای و با قیمتی بسیار نازل باشد؛ چرا که به هرحال افزایش حدود20 هزار تومانی قیمت دلار برای بازگرداندن ارز صادراتی از 44 هزار تومان به 66 هزار تومان درآمد جدید قابل توجهی را برای صادر کنندگان ایجاد کرده است، این افزایش درآمد برای این صادر کنندگان بدون هیچ تلاش یا زحمت یا هزینه جدیدی بوده و صرفا از طریق یک سیاست اعمالی ایجاد شده است اما طبیعتا تبعات آن یعنی افزایش نرخ ارز در بازار آزاد و افزایش هزینه های جاری روی معیشت تمام مردم اثر سوء خواهد داشت. لذا تامین یک سبد غذایی از نیازهای اساسی تغذیه ای خانوار ایرانی مانند مدلی شبیه کوپن در دهه های گذشته حداقل برای دهک های پایین درآمدی از دو حیث اقدامی ضروری و درست است: اول اینکه این حمایت منجر به افزایش تقاضای موثر در جامعه شده و اتلاف یا هدررفتی در آن متصور نیست، دوم اینکه با این کار حداقل امنیت غذایی اقشار پایین دست جامعه به نحو مناسب تامین می شود.

اگرچه بدون شک این اقدامات، راه حل یا درمان موضوع نیست و مهم ‌ترین و بزرگترین کاری که دولت ها باید در این زمینه انجام دهند تقویت قدرت پول ملی و کاهش تورم است تا عملا نیازی به حمایت های مستقیمی چون پرداخت یارانه نقدی، سبد کالایی، کالابرگ و.... نباشد اما وقتی کاهش ارزش پول ملی رخ داد و قدرت خرید مردم با اخلال مواجه شد طبیعی است که راهی جز حمایت های مستقیم برای دولت باقی نمی ماند. 

·       سخن آخر

از سوی دیگر افزایش چتر حمایتی دولت از مشاغل خرد و کوچک و بنگاه ها و کارگاه های کوچک موضوع مهم دیگری است که باید در دستور کار قرار گیر. چرا که بخش قابل توجهی از نیروی کار انسانی در این مجموعه ها مشغول به کار هستند و عمدتا ایجاد نوسانات اقتصادی منجر به تعطیلی و آسیب جدی به این بنگاه ها می شود. از طرفی بنگاه های بزرگ در مقابل نوسانات ارزی و چالش های اقتصادی مقاوم بوده و کج دار و مریز به روند خود ادامه می دهند اما بنگاه های کوچک به شدت از نوسانات اقتصادی آسیب پذیر می باشند.