یادداشت/جمهوری اسلامی ایران و انقلاب در امور نظامی

تبیین:

انقلاب اسلامی ایران نه تنها یک تحول سیاسی و اجتماعی در کشور بود، بلکه تحولی عمیق در ساختار نظامی ایران نیز ایجاد کرد. قبل از انقلاب، ارتش ایران تحت نظارت و فرماندهی شاه و وابسته به قدرت‌های خارجی، به ویژه ایالات متحده آمریکا بود و عمدتاً نقش سرکوب‌گرانه و دفاع از رژیم سلطنتی را ایفا می‌کرد. اما پس از انقلاب اسلامی، یک تحول گسترده در امور نظامی کشور به وجود آمد که بر پایه اصول و اهداف انقلاب اسلامی بود و به شکل‌گیری یک نیروی نظامی مستقل و مبتنی بر آرمان‌های اسلامی انجامید.
تحول در ساختار نظامی پس از انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هدف اصلی نظام جدید، ایجاد یک ساختار نظامی مستقل، مردمی و اسلامی بود که به دنبال تأمین امنیت کشور و دفاع از استقلال آن در برابر تهدیدات داخلی و خارجی باشد. در این راستا، به‌ویژه با توجه به تحولات جنگی و نظامی که ایران با آن مواجه شد، دو نهاد اصلی به‌عنوان ارکان نظامی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفتند: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران.
۱. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: یکی از اقدامات مهم جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب، تأسیس سپاه پاسداران بود. این نهاد ابتدا با هدف حفاظت از دستاورد‌های انقلاب اسلامی و مقابله با تهدیدات داخلی تأسیس شد. سپاه پاسداران علاوه بر نقش نظامی، نقش مهمی در تحقق اهداف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی انقلاب نیز ایفا کرده است. در دوران جنگ تحمیلی با رژیم بعث، سپاه نقش عمده‌ای در مقابله با حملات صدام ایفا کرد و به‌عنوان یک نیروی مردمی و انقلابی در دفاع از سرزمین ایران عمل نمود.
۲. ارتش جمهوری اسلامی ایران: در دوران قبل از انقلاب، ارتش به‌عنوان یک نیروی وابسته به رژیم شاهنشاهی شناخته می‌شد و به‌طور عمده به‌عنوان ابزاری برای سرکوب مخالفان داخلی و حفاظت از رژیم سلطنتی به کار می‌رفت. اما پس از انقلاب، ارتش جمهوری اسلامی ایران با هدف تقویت دفاع ملی و حفظ حاکمیت کشور تغییرات عمده‌ای را تجربه کرد. هرچند برخی از مقامات ارشد ارتش به دلیل وابستگی به رژیم پیشین از کشور گریختند، اما بسیاری از نیرو‌های ارتش با وفاداری به جمهوری اسلامی باقی‌مانده و نقش اساسی در دفاع از کشور ایفا کردند.
نظامی‌گری و دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی ایران دکترین نظامی خود را بر مبنای اصول اسلامی، استقلال و خودکفایی بنیان نهاد. این دکترین عمدتاً بر اساس سه اصل استوار است: دفاع از کیان کشور، مقابله با تهدیدات خارجی و ایجاد بازدارندگی در برابر هرگونه تجاوز نظامی.
اصول اصلی جمهوری اسلامی ایران در حوزه نظامی پس از انقلاب
۱ـ استقلال نظامی: یکی از اصول اصلی جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب، تلاش برای استقلال نظامی و قطع وابستگی به قدرت‌های خارجی بود. ایران تلاش کرد که از وابستگی به سلاح‌های خارجی خودداری کرده و به تولید و توسعه صنایع نظامی داخلی خود بپردازد. این اقدام به‌ویژه پس از وقوع جنگ تحمیلی، زمانی که ایران به دلیل تحریم‌ها و انزوای بین‌المللی با کمبود تجهیزات نظامی مواجه شد، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد.
۲ ـ بازدارندگی و قدرت دفاعی: جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول دینی و ملی خود، بر ایجاد یک نیروی دفاعی بازدارنده تأکید دارد که قادر باشد از تهدیدات خارجی و داخلی جلوگیری کند. این بازدارندگی از طریق تقویت نیرو‌های مسلح، به‌ویژه سپاه پاسداران و ارتش، و همچنین گسترش موشکی در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی دنبال شده است.
۳ ـ ایران و سیاست‌های نظامی منطقه‌ای: جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب به‌طور فعال در سیاست‌های نظامی منطقه‌ای مشارکت کرده و بر تقویت اتحاد‌های منطقه‌ای و حمایت از جنبش‌های آزادی‌بخش و ضد استکباری در کشور‌های مختلف تأکید داشته است. ایران در این راستا از گروه‌های مقاومت در منطقه غرب‌آسیا از جمله حزب‌الله لبنان، حماس در فلسطین و انصارالله در یمن و برخی از گروه‌های عراقی حمایت کرده است. این سیاست‌ها به‌ویژه در مواجهه با تهدیدات خارجی مانند تهدیدات اسرائیل و ایالات متحده آمریکا، باعث تقویت موقعیت ایران در منطقه شده است.
تأثیر جنگ تحمیلی و تجربیات آن در تحول نظامی ایران
جنگ تحمیلی رژیم بعث صدام یکی از مهم‌ترین تجربیات نظامی جمهوری اسلامی ایران بود که تأثیر زیادی بر ساختار و دکترین نظامی ایران گذاشت. ایران در این جنگ با تکیه بر توانمندی‌های داخلی خود و مشارکت گسترده مردم در جبهه‌ها، توانست مقاومت کند و بر تهدیدات خارجی غلبه کند. این جنگ موجب شد که جمهوری اسلامی ایران به خودکفایی در تولید سلاح و تجهیزات نظامی دست یابد و همچنان بر توسعه صنایع دفاعی خود تأکید کند.
نتیجه‌گیری
انقلاب اسلامی ایران به‌طور قابل توجهی در تحول امور نظامی این کشور تأثیر گذاشت. پس از پیروزی انقلاب، جمهوری اسلامی ایران نه تنها به‌دنبال بازسازی و تقویت ارتش خود بود، بلکه با تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تقویت نیروی مردمی، توانست نظامی مستقل و مقتدر ایجاد کند. این تحولات، همراه با دکترین نظامی مبتنی بر استقلال، خودکفایی و بازدارندگی، موجب شده است که ایران امروز به یکی از قدرت‌های منطقه‌ای در عرصه نظامی تبدیل شود که قادر به مقابله با تهدیدات خارجی و داخلی است.

هادی رجبی