سلسله نشست‌های چهارجانبه مسکو در ایستگاه وزرای خارجه

فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه درباره اهداف این نشست گفت که هیئت سوریه در این دیدار‌ها بر لزوم پایان دادن به اشغالگری ترکیه در اراضی سوریه و خروج تمامی نیرو‌های خارجی غیرقانونی از آن، عدم مداخله در امور داخلی سوریه و حمایت از تروریسم تأکید خواهد کرد. مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه هم با ابراز امیدواری نسبت به مفید بودن این گفتگوها، گفت هدف ما رسیدن صلح و ثبات دائم در سوریه، همکاری در نبرد علیه سازمان‌های تروریستی ی‌پ‌گ/پ‌ک‌ک و همچنین اطمینان حاصل کردن از بازگشت داوطلبانه سوری‌های درون ترکیه به وطن‌شان است.

پیش از این دیدارهایی چهارجانبه بین معاونین وزرای خارجه و وزرای دفاع در مسکو برگزار شده بود که در این دیدارها همه اعضا، خواستار تداوم اینگونه گفت‌وگوها برای ایجاد ثبات در سوریه شدند و همچنین درباره اقدامات عملی برای تقویت امنیت سوریه، عادی‌سازی روابط سوریه با ترکیه، مقابله با تروریسم و مبارزه با افراط‌گرایی در سوریه گفتگو کردند و به گفته مقامات چهار کشور، این دیدارها مثبت و سازنده بوده است که احتمالا نتایج نشست‌های قبلی می‌تواند در نشست وزرای خارجه به ثمر بنشیند.  

هدف اصلی این دیدارها عادی سازی روابط ترکیه و سوریه است که از سال گذشته شروع شده و برای رسیدن به هدف دو طرف خواسته‌ها و شروطی را برای خود مدنظر دارند و در صورت توافقات در این زمینه می‌توان به روند عادی سازی روابط پس از 12 سال تنش امیدوار بود.

انتظارات ترکیه

مسئله مهمی که در حال حاضر برای ترکیه مهم است، بحث آوارگان سوری است که از سالها پیش در این کشور سکونت دارند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قصد دارد با عادی سازی روابط بتواند 3.5 میلیون آواره سوری را به کشورشان بازگرداند. باتوجه به وضعیت نامساعد اقتصادی در ترکیه، حضور این جمعیت زیاد هزینه‌های زیادی را روی دوش آنکارا خواهد گذاشت و لذا سعی دارند هرچه زودتر تکلیف این پرونده را مشخص کنند. اردوغان که خود را برای انتخابات ریاست جمهوری هفته آینده آماده می‌کند، در ماههای اخیر تلاش زیادی کرد تا مسئله آوارگان را به سرانجام برساند، زیرا می‌دانست که رقبایش روی این پرونده زوم خواهند کرد تا با ضعیف نشان دادن رئیس جمهور، شانس خود را برای پیروزی در انتخابات بالا ببرند.

از اینرو، اردوغان گفته که در صورت پیروزی در انتخابات و عادی سازی روابط با دولت سوریه، آوارگان را به کشورشان باز می‌گرداند تا از زیر بار فشارهای رقبا خارج شود و به همین خاطر درصدد است نشست وزرای خارجه در مسکو را به برگ برنده‌ای برای انتخابات تبديل كند و نشان دهد که تا عادی‌سازی روابط و حل پرونده آوارگان یک گام فاصله دارد تا افکارعمومی را به سمت خود جلب کند. هر چند تاکنون نتیجه ملموسی بر سر آوارگان سوری به دست نیامده، اما اردوغان امیدوار است که با میانجیگری روسیه بتواند یک امتیاز از سوریه بگیرد که در تغییر سرنوشت انتخابات به نفع او موثر باشد و برگزاری نشست چهارجانبه مسکو در آستانه انتخابات هم هدفمند انجام شده، زیرا می‌تواند مقدمه‌ای برای دیدار اردوغان و بشار اسد پس از 12 سال باشد.

ترکیه همچنین نگرانی‌هایی از سوی گروه‌های کرد در شمال سوریه دارد و در این باره هم از مقامات دمشق تضمین می‌خواهد که تهدیدات از جانب این گروهها را از بین ببرد. مولود چاووش اوغلو در این باره گفته است:«اگر تركيه از مناطق شمالی سوريه عقب‌نشينی كند، دولت مركزی بايد با مخالفان ميانه‌رو، نيروهای مسلح شبه‌نظامی و گروه‌های متعدد مخالف خود كه همه از سوی ايالات متحده حمايت می‌شوند، درگير شود تا بتواند وارد اين مناطق شود».

از طرفی، ترکیه با دقت تحرکات کشورهای عربی برای عادی سازی روابط با سوریه را رصد می‌کند و نمی‌خواهد از قافله همکاری‌های اقتصادی عقب بماند. از آنجا که بسیاری از زیرساختها و مناطق مسکونی سوریه در دوران جنگ به شدت آسیب دیده‌اند، با برقراری آرامش در این کشور، فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری خارجی فراهم خواهد شد و ترکیه هم می‌خواهد در کنار دیگر کشورها، در این عرصه هم مشارکت فعالی داشته باشد و به همین خاطر تلاش می‌کند هر چه سریعتر روابطش را با همسایه جنوبی بهبود دهد.

تحرکات گسترده ترکیه برای عادی سازی روابط در شرایطی است که پس از شروع بحران سوریه در مارس 2011، آنکارا در همسویی با جبهه عربی-غربی از گروه‌های تروریستی حمایت و روابط سیاسی خود را با دمشق قطع کرد و در این مدت با کمک‌های تسلیحاتی و باز گذاشتن مرزهای خود برای تردد تروریستها، آتش جنگ در سوریه را شعله‌ور کرد ولی با افول و شکست تکفیری‌ها، ترکیه که از رسیدن به اهدافش یعنی سرنگونی بشار اسد ناامید شد، مواضع خود را تغییر داد و در چرخشی 180 درجه‌ای تمایل خود را نسبت به عادی سازی روابط ابراز کرد.

شروط سوریه

مقامات سوریه بارها گفته‌اند که ترکیه یکی از عوامل اصلی بحران‌سازی در این کشور بوده که با حمایت از گروه‌های تروریستی، آتش جنگ را شعله‌ور کرده است و به همین منظور برای سنجش میزان جدیت ترکیه در روند عادی سازی روابط شروطی را مطرح کرده‌اند. مهمترین مسئله برای دولت سوریه، مسئله امنیتی است و مقامات این کشور خواستار این هستند که ترکیه نیروهای نظامی خود را از مناطق شمالی خارج کرده و کنترل آنرا به ارتش سوریه واگذار کند. زیرا مقامات سوری، حضور نیروهای خارجی را اشغالگری و نقض تمامیت ارضی این کشور می‌دانند و مادامی که آنکارا در این زمینه امتیازاتی ندهد، بعید است که دمشق تن به عادی سازی دهد و روی این خواسته اصرار دارند.

ترکیه مدعی است حضور نیروهای نظامی در شمال سوریه با هدف مقابله با گروه‌های تروریستی حزب کارگران کردستان «پ ک ک» و یگانهای مدافع خلق «وای پی دی» انجام می‌شود ولی مقامات سوریه چنین ادعایی را بهانه‌‌های نامشروع اشغالگری می‌دانند..

هر چند ترکیه مدعی است که در عادی سازی روابط جدی است اما با این حال همچنان از گروه‌های تروریستی در استان ادلب حمایت می‌کند و این مسئله مانعی جدی بر سر راه آشتی با دمشق است. در این میان ترک‌ها برای اینکه حسن نیت خود را نشان دهند در هفته‌های اخیر از عملیات‌های ضدتروریستی در کشتن سرکرده‌های داعش خبر داده اند با این حال رهبران سوری دنبال این هستند که ترکیه به طور کامل دست از حمایت تروریست‌ها برداشته تا اخرین پرونده حل نشده بحران یعنی مسئله ادلب نیز پایان یابد.  مطمئناً در صورت قطع حمایتهای ترکیه از تروریستها، راه برای آزادسازی ادلب هموار خواهد شد و آنکارا باید حسن نیت خود را در این زمینه نشان دهد تا مقامات سوریه برای عادی سازی مجاب شوند.

نقش‌آفرینی کلیدی ایران

این مسئله در دوازده سال گذشته بر همگان مسجل شده است که ایران یکی از قدرت‌های تاثیرگذار در تحولات سوریه به شمار می‌رود و کنار زدن آن از پرونده سوریه ممکن نیست. اگرچه نمایندگان ایران در نشستهای سه‌جانبه ترکیه، سوریه و روسیه حضور نداشتند اما هرچه مذاکرات به پیش رفت نیاز به حضور ایران بیشتر احساس شد. ایران یکی از کشورهای ضامن نشستهای آستانه است و مذاکرات زیادی را با مقامات آنکارا و روسیه در سالهای گذشته برگزار کرده‌اند و مشارکت در نشستهای عادی سازی هم جایگاه قدرتمند تهران را در تحولات داخلی سوریه نشان می‌دهد. دولتمردان آنکارا هم به نقش سازنده جمهوری اسلامی در بحران سوریه پی برده‌اند و از روسها خواسته بودند تا ایران را هم به مذاکرات مسکو دعوت کند. ایران همواره خواهان برقراری صلح و آرامش در سوریه بوده است و از عادی سازی روابط کشورهای متخاصم با سوریه استقبال می‌کند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران که در نشست مسکو حضور دارد، درباره نقش سازنده جمهوری اسلامی در تحولات سوریه گفت:«ابتکار عمل در دیپلماسی پویا و چندوجهی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با تکمیل روند همگرایی، چشم‌انداز پایان چالش‌های اساسی را برای کل منطقه ترسیم کند». حضور ایران در نشست تحولات سوریه، مسیر عادی سازی روابط آنکارا و دمشق را تسهیل خواهد کرد و در صورتی که دولت اردوغان ضمانت‌های لازم را برای پذیرش شروط سوریه ارائه دهد، بهبود روابط در آینده نزدیک دور از دسترس نیست.

در حال حاضر عادی سازی روابط ترکیه با سوریه، برای شخص اردوغان حکم مرگ و زندگی را دارد و امیدوار است با امتیازگیری سیاسی در نشست چهارجانبه مسکو، از آن به عنوان برگ برنده برای ارتقای جایگاه خود در برابر رقبا استفاده کرده و برای سومین دوره متوالی سکان هدایت ترکیه را به دست بگیرد.