فرش قرمز عربی برای سوریه

 سوریه در یک دهه گذشته به خاطر جنگ داخلی به تیتر اول رسانه‌ها در جهان تبدیل شده بود، این روزها مجدداً از زوایای دیگری به سر تیتر اخبار رسانه‌ها بازگشته است. هر چند در هفته‌های اخیر وقوع زمین لرزه مهیب 7.5 ریشتری مناطق شمالی سوریه را ویران کرد و هزاران نفر طی آن کشته و مصدوم شدند، اما این رویداد موجب شده تا گشایش‌هایی که طی سالهای اخیر در روابط کشورهای عربی با دولت سوریه به وجود آمده سرعت فزاینده ای یابد و رایزنی درباره بازگشت دمشق به اتحادیه عرب در اکثر قریب به اتفاق نشست‌های عربی مورد تأیید قرار گیرد.

در این میان اندک زمانی پس از سفر بشار اسد به امارات و عمان که با هدف بهبود روابط انجام شد در رویدادی حائز اهمیت، سامح شکری، وزیر خارجه مصر روز دوشنبه وارد دمشق شد و با مقامات ارشد سوری از جمله فیصل مقداد، وزیر خارجه و بشار اسد دیدار و گفتگو کرد. این اولین سفر وزیر خارجه مصر به سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 محسوب می‌شود و نشانه دیگری از گرم شدن روابط بین دمشق و کشورهای عربی است.

وزیر خارجه مصر در دیدار با اسد پیام عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور این کشور را به اسد ابلاغ کرد که در آن بر همبستگی مصر با سوریه و آمادگی آن برای تداوم حمایت از سوری‌ها برای مقابله با پیامدهای زلزله تاکید شده است. شکری همچنین تاکید کرد که السیسی به روابط تاریخی بین سوریه و مصر و اهتمام قاهره به تقویت این روابط و گسترش همکاری مشترک بین دو کشور افتخار می‌کند. اسد هم در این دیدار گفت که باید همواره به روابط سوریه و مصر به دید کلی و در چارچوب سیاق عادی و تاریخی آن نگریست. اسد گفت که تلاش برای بهبود روابط بین کشورهای عربی به صورت دوجانبه، اساس بهبود وضعیت کلی جهان عرب است. وی تصریح کرد که مصر با سوری‌هایی که در زمان جنگ در سوریه به این کشور رفته بودند، به عنوان پناهنده رفتار نکرد بلکه آنها را در همه مناطق با آغوش باز پذیرفت و این تاکیدی بر پیوندهای بن دو ملت و اصالت ملت مصر است.

اگرچه این اولین سفر وزیر خارجه مصر به سوریه طی سالهای پس از بحران است اما این اولین گام‌های قاهره برای بازتنظیم روابط دیپلماتیک با دولت اسد نیست و در سالهای گذشته به طور متناوب دیدارهایی میان مقامات دو کشور انجام شده بود. از جمله دیدار سامح شکری با فیصل مقداد در سال 2021 در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و همچنین سفر عباس کامل، رئیس دستگاه اطلاعاتی مصر به دمشق در سال 1398. السیسی هم پس از زمین‌لرزه‌ برای اولین بار با همتای سوری خود تماس تلفنی گرفت و حادثه زلزله را تسلیت گفت. بنابراین به ظر می‌رسد که سفر شکری به دمشق را باید تکمیل زنجیره احیای کامل روابط دو کشور قلمداد کرد.

موضع متفاوت مصر السیسی در بحران سوریه

برخی تحلیلگران بر این باورند که سفر سامح شکری به دمشق ممکن است به گرایشات اخیر عربستان سعودی در احیای پل‌های دیپلماتیک با سوریه مرتبط باشد و اساساً این اقدام قاهره را با چراغ سبز ریاض ممکن می‌دانند. اما بررسی سابقه رویکرد سیاست خارجی مصر در دوران ژنرال السیسی به بحران سوریه حکایت از موضع گیری متفاوت مقامات مصری در یک دهه گذشته در نحوه برخورد با بحران سوریه می‌باشد و از این رو باید گفت این گشایش دیپلماتیک از سالها پیش کلید خورده بود و نباید آن را زیر سایه تمایلات جدید سعودی‌ها، که خودشان هنوز در عادی سازی روابط با سوریه تردید دارند، به حساب آورد.

هر چند مصر نیز به تبعیت از اتحادیه عرب و تحت فشارهای سعودی و آمریکا، روابط خود را با دولت سوریه قطع کرد اما در سالهای اخیر مقامات قاهره تقریبا نسبت به بحران سوریه موضع خصمانه نگرفتند و به نوعی سیاسی بیطرفی اتخاذ کردند و برخلاف شیوخ خلیج فارس آتش جنگ را شعله‌ور نکردند. با وجود اینکه دولت محمد مرسی، رئیس جمهور سابق مصر در مدت یکسال ریاست خود در جبهه ضد سوری ایستاده بود و مواضع تندی را در حمایت از جبهه معارضین سوری اتحاذ کرد اما پس از روی کار آمدن السیسی تنشها بین دو کشور فروکش کرد. مصر در سال 2013 پس از برکناری مرسی، سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد و اسد را در کنار خود نگه داشت.

دولت السیسی که سالهاست با گروه‌های تروریستی در صحرای سینا درگیر است، تهدیدات این گروهک‌ها را به خوبی درک می‌کرد و به همین خاطر به نوعی با دمشق درد مشترک داشت هر چند آنرا در ظاهر بیان نمی‌کرد اما همین که از جنایتهای تروریستها در سوریه حمایت نمی‌کرد به نوعی حمایت ضمنی از دولت قانونی این کشور بود.

از طرفی، السیسی جنبش اخوان المسلمین را بزرگترین تهدید علیه پایه‌های قدرت خود می‌دانست و بیشتر روی تحولات داخلی متمرکز شده بود و در یک دهه اخیر هم توانست با سیاست «مشت آهنین» قدرت اخوان المسلیمن را تضعیف کرد و اکنون همه رهبران این گروه یا اعدام و یا به حبس ابد محکوم شده‌اند. باتوجه به اینکه ترکیه به عنوان بزرگترین حامی اخوان المسلمین در منطقه بود و به خاطر کودتای السیسی روابط خود با قاهره را قطع کرد، السیسی به خاطر تقابل با آنکارا در سوریه هم سعی کرد تا مواضعی اتخاذ کند که به نفع ترکیه نباشد. چرا که ترکیه حامی اصلی تروریستها و دشمن بشار اسد بود و تلاش می‌کرد با سرنگونی دولت قانونی سوریه بتواند نفوذ خود را در این کشور افزایش دهد و لذا هر گونه اقدام ضد دمشق بازی در پازل آنکارا بود و سعی کردند از میدان بازی کنار باشند.

از آنجا که تروریستها از هر نظر به حمایتهای خارجی وابسته بودند اگر این کمکها قطع می‌شد، در مدت کوتاهی نیروهای مقاومت می‌توانستند طومار این گروهها را بپیچند. از اینرو، بیطرفی کشورهای منطقه کمک به دمشق بود و مقامات قاهره سیاست میانه را در پیش گرفته بودند که نه متخاصم بود و نه حامی دمشق تلقی می‌شد.

از طرفی، یکی از دلایلی که سبب شد تا مصری‌ها سطح تخاصم با دولت سوریه را کاهش دهند به روابط عمیق دو کشور در دهه‌های قبل برمی‌گردد. زمانی که رژیم صهیونیستی به تازگی موجودیت جعلی خود را اعلام کرده بود این مصر و سوریه بودند که رهبری جبهه مشترک عربی علیه اشغالگران صهیونیستی را برعهده داشتند و دوشادوش یکدیگر، «ناسیسونالیسم عربی» در حمایت از فلسطین را به پیش می‌بردند و این روابط تا زمان شروع بحران سوریه پابرجا بود و اکنون نیز درصددند تا روابط گذشته را احیا کنند.

از طرفی، بهبود روابط مصر با سوریه بخشی از پروژه عادی سازی روابط قاهره با ایران نیز قلمداد می‌شود که در یکسال گذشته پیشرفت‌هایی نیز داشته است. در این مدت مقامات ایرانی با مصری‌ها دیدار و گفتگو کرده‌اند که نمونه بارز آن گفتگوی معاون رئیس جمهور با وزیر خارجه مصر در حاشیه نشست تغییرات اقلیمی در شرم الشیخ بود، و به گفته وزیر خارجه ایران، گشایش‌های زیادی در این زمینه به وجود آمده و در آینده سطح روابط بهبود خواهد یافت. بنابراین، مصری‌ها می‌دانند که نزدیک شدن به متحدین جمهوری اسلامی در جبهه مقاومت به طور چشمگیری در تسریع روند بازسازی روابط تهران- قاهره پس از دهه‌ها قطع مناسبات دیپلماتیک تأثیرگذار خواهد بود. 

آخرین گام‌ها برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب

همراستا با روند فزاینده گرایش کشورهای عربی به احیای روابط دوجانبه با دولت سوریه، شواهد نشان می‌دهد که آماده‌سازی‌ها برای بازگرداندن کرسی دمشق در اتحادیه عرب نیز به مراحل پایانی نزدیک می‌شود به زودی باید شاهد این رویداد نیز بود. به همین منظور، روز یکشنبه هیئتی از اتحادیه بین‌المجالس عرب به ریاست محمد الحلبوسی رئیس پارلمان عراق برای دیدار با اسد به دمشق سفر کرد. این هیئت متشکل از روسای مجالس نمایندگان اردن، فلسطین، لیبی، مصر و امارات و همچنین نمایندگانی از عمان و لبنان بود که در دمشق با اسد دیدار کردند. حنفی الجبالی، رئیس پارلمان مصر، بلندپایه‌ترین مقام مصری که در بیش از یک دهه گذشته به سوریه سفر کرده است، به خبرنگاران گفت که سفر به سوریه برادر، در حمایت از مردم این کشور پس از زلزله‌ اخیر بود. الجبالی به بیانیه مشترک نشست اتحادیه بین‌المجالس عربی در بغداد که روز شنبه برگزار شد در مورد لزوم آغاز روند بازگرداندن سوریه به منطقه عرب اشاره کرد و گفت:«طبیعی است که سوریه روزی به خواست خدا بازخواهد گشت و اوضاع به حالت سابق برمی‌گردد».

الحلبوسی هم در دیدار با اسد گفت: «ما از سوریه بی‌نیاز نیستیم و سوریه نیز از جهان عربی بی‌نیاز نیست. اتحادیه بین‌المجالس عرب در تمام سطوح و زمینه‌ها برای بازگشت سوریه به جهان عرب تلاش می‌کند». پیش از این الحلبوسی رئیس دوره‌ای اتحادیه پارلمان‌های عربی، طی بیانیه‌ای از کشور‌های عرب خواسته بود که برای بازگشت سوریه به جمع کشور‌های عربی تصمیم نهایی خود را اتخاذ کنند.

طرح بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بیش از یکسال است که توسط برخی کشورهای عرب به رهبری الجزایر پیگیری می‌شود و در نشست اخیر این اتحادیه که در الجزایر برگزار شد، رئیس جمهور این کشور تلاش زیادی کرد تا بتواند نظر همه سران عرب را برای بازگشت سوریه به این سازمان جلب کند اما به دلیل مخالفت شمار اندکی از کشورها از جمله عربستان سعودی تاکنون موفقیتی حاصل نشده است اما برآیند تحولات هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که این مهم در آینده نزدیک به ثمر خواهد نشست. زیرا باتوجه به تجربه موفقیت‌های دولت سوریه در مقابله با تروریستها و ایستادگی ملت این کشور، حضور دمشق در بین اعراب می تواند در حل بحرانها و ناامنی های منطقه عربی موثر باشد و سران عربی نیز به این مسئله پی برده اند و درصددند تا هر چه سریعتر این کشور را وارد مدار عربی بکنند.