آنکارا - دمشق روی ریل تنش یا تنش زدایی

پایگاه رهنما:

رفتار اردوغان در سوریه در طول چند سال گذشته همچون بازی یو یو را می ماند که مرتب بالا و پایین می شود.یک روز اردوغان در نشست آستانه و تصمیم گیری برای آینده سوریه در کنار ایران و روسیه می نشیند و سخنان امیدوارکننده و خطابه جذابی را ایراد می کند کانّه آدم او را منجی سوریه  برای عبور از بحران در این کشور تصور می کند و فردای آن روز که آستانه را به مقصد آنکارا ترک می کند شاهد اردوکشی نظامی او به مرز سوریه و حملات توپخانه ای اش به شهرهای مرزی می شویم. روزی ادعا می کند که ذره ای به خاک سوریه چشم داشت ندارد و روزی دیگر شرط ادامه صلح در سوریه را الحاق استان حلب به خاک کشورش اعلام می کند.این رفتار اردوغان از دو حال خارج نیست یا با توهّمی که  او از شرایط منطقه دارد ، فکر می کند هر آنچه در این شرایط مطرح کند قابل تحقق است یا اینکه با وضعیت وخیم اقتصادی و کاهش محبوبیت او و حزبش،  فکر می کند می تواند با این شاخ و شانه کشیدن ها قدرت خود و حزبش را در داخل ارتقاء داده و چند صباحی بیشتر بر کرسی قدرت تکیه زند.

 در میان روابط خارجی کشورهای منطقه، بی‌تردید عمیق‌ترین تغییرات و دگرگونی‌ها طی چند‌ماه گذشته در نوع تعاملات ترکیه و سوریه رخ داده است. وقتی آتش جنگ داخلی از ژانویه 2011دامن سوریه را گرفت، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، یکی از نخستین رهبران منطقه‌ای بود که به صراحت تأکید کرد: «اسد باید برود.» طی 12سال اخیر، اردوغان هیچ‌گاه از حجم حملات لفظی خود علیه بشار اسد کم نکرد، بارها اسد را دیکتاتور خواند و بر لزوم سقوط دولتش تأکید کرد. ترکیه به گروه‌های شبه‌نظامی برانداز ضد‌دولت سوریه در قالب ارتش آزاد کمک رساند تا سقوط حکومت اسد را نظاره‌گر باشد. آنکارا حتی از سال 2016 مجموعه‌ای از عملیات‌های نظامی در شمال سوریه را آغاز کرد، اما وضعیت سوریه هیچ‌گاه آنگونه که اردوغان می‌خواست، پیش نرفت.
پرونده دشمنی عمیق ترکیه و سوریه اما یکباره از آخرین ماه‌های سال‌ 2022و به‌طور خاص از سپتامبر یعنی حدود 5‌ ماه پیش مسیر متفاوتی را در پیش گرفته است .رئیس سرویس اطلاعات ترکیه، هاکان فیدان و رئیس سرویس اطلاعات ملی سوریه، علی مملوک، نخستین مقام‌های رسمی 2کشور بودند که با میانجیگری روسیه برای نخستین‌بار پس از سال 2011دیدار کردند. توسعه روابط دوطرف به دیدار یادشده محدود نماند. وزرای دفاع ترکیه و سوریه نیز در آخرین روزهای سال 2022با حضور وزیر دفاع روسیه دیداری سه‌جانبه در مسکو برگزار کردند تا نشان دهند که قطار روابط آنکارا-دمشق روی ریل جدیدی افتاده که قرار است در مسیر تنش‌زدایی به مقصد ازسرگیری مناسبات کامل سیاسی و دیپلماتیک حرکت کند. اما در همین زمان که ادعای ریل گذاری جدید مطرح است می بینیم که روز شنبه تجهیزات نظامی به همسایه مرزی خود گسیل می کند و خواهان الحاق استان حلب به ترکیه می شود.
این در حالی است که روزنامه «آیدینلیک» ترکیه به نقل از منابع آگاه گزارش داد که اردوغان احتمالاً قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری این کشورکه در خرداد 1402 برگزار می‌شود، با بشار اسد دیدار خواهد کرد. ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه نیز چند روز پیش اعلام کرده بود که ترکیه همچنان به سیاست گفت‌وگو با دولت سوریه ادامه خواهد داد. حتی خود رجب طیب اردوغان در آخرین موضع‌گیری‌اش طی هفته گذشته احتمال دیدار با بشار اسد را پس از نشست وزرای خارجه 2کشور رد نکرد.
بخشی از تغییرات ناگهانی در مناسبات آنکارا در برابر دمشق تحت‌تأثیر بازیگری روسیه صورت گرفته است. توسعه روابط ترکیه و روسیه به‌ویژه در جریان جنگ اوکراین باعث شد تا مسکو از دمشق بخواهد با برقراری دوباره روابط با آنکارا، به‌رغم خصومت‌های قبلی موافقت کند.
درواقع کرملین از مواضع ترکیه در قبال جنگ اوکراین راضی به‌نظر می‌رسد و اصرار برای تنش‌زدایی در روابط ترکیه و سوریه، هدیه‌ای است از طرف پوتین به اردوغان به پاس همراهی‌های او در جریان جنگ اوکراین. در جریان جنگ اوکراین، ترکیه همزمان فروشنده پهپاد به کی‌یف و میزبان مذاکرات مسکو و کی‌یف بر سر ایجاد کریدور انتقال غلات اوکراین به خارج از این کشور هم بوده است. ترکیه همچنین همواره بر مخالفتش با دستورالعمل غرب برای تحریم روسیه تأکید کرده است و همین امر رضایت اردوغان را در پی داشته است.
ترکیه در ارتباط با سوریه نگران چیست؟
ترکیه در شمال سوریه دارای نگرانی‌های امنیتی قابل‌توجهی است. برخی مقام‌های سیاسی در آنکارا معتقدند که اگر بتوانند روابطشان را با دمشق گرم و نزدیک کنند، بیشتر نگرانی‌های امنیتی خود را در مناطق کردنشین سوریه برطرف خواهند کرد و برخی هزینه‌هایی را که در مناطق شمالی برای مقابله با کردها متحمل می‌شوند، به دولت سوریه واگذار خواهد شد.
از ابتدای بحران داخلی سوریه تاکنون ترکیه 4عملیات نظامی تمام‌عیار را در نوارشمالی سوریه انجام داده است، اما با نزدیک شدن ترکیه به روزهای سرنوشت‌ساز انتخابات ریاست‌جمهوری، رجب طیب اردوغان با وجود اعزام تعدادی تجهیزات به مرز سوریه و شلیک چندین گلوله توپخانه به خاک سوریه در اول همین هفته که گذشت،  به‌نظر می‌رسد هنوز تمایلی به هزینه‌تراشی نظامی برای خود ندارد. شبکه الجزیره گزارش می‌دهد که افکارعمومی ترکیه هم اقبالی به درگیر شدن نظامی در سوریه از خود نشان نمی‌دهند و از این‌رو اردوغان تمایل دارد تا پوتین به‌عنوان یک میانجی، روابط آنکارا و دمشق را به دوران گرم پیش از جنگ داخلی برگرداند.
آوارگان و مخالفان دو دغدغه بزرگ دولت ترکیه
هرچند برخی معتقدند اکنون روابط سوریه و ترکیه در مسیر تنش‌زدایی قرار گرفته است ، اما برخی علایم گویای آن است که اتفاقا رفتار روزهای گذشته اردوغان نشان می دهد دولت ترکیه بجای تنش زدایی به شدت رو به تنش است.

اما  مهم‌ترین پرسش پیش‌رو درباره سرنوشت گروهی از مخالفان مسلح بشار اسد است که در قالب گروه «ارتش آزاد» فعالیت دارند. این گروه سال‌ها مورد حمایت مالی و تجهیزاتی دولت اردوغان قرار داشته است. در استان‌های حلب و ادلب که مخالفان مورد حمایت ترکیه بخش‌هایی را تحت سلطه خود دارند، همزمان با مذاکرات آنکارا-دمشق اعتراضاتی صورت گرفته و شورشیان مسلح نگران نادیده گرفته شدن از سوی ترکیه هستند. خلوصی آکار، وزیردفاع ترکیه هم نسبت به تحرکات برخی گروه‌های مسلح برای برهم زدن مسیر گفت‌وگوها با دمشق هشدار و به آنها وعده داده که آنکار آنها را نمی‌فروشد، اما مخالفان مسلح این وعده‌ها را باور ندارند. به‌نظر می‌رسد که ترکیه در مواجهه با موضوع شورشیان مسلح سوریه و ارتش آزاد که سال‌ها از آنها حمایت می کرد، اکنون تصمیم دارد این گروه‌ها را به سمت گفت‌وگو با دولت دمشق متمایل کند.  وزیر دفاع ترکیه در گفت‌وگو با الجزیره به این مسئله اشاره می‌کند که ترکیه مخالفان و شورشیان مسلح را به حال خود رها نخواهد کرد، بلکه به‌دنبال متمایل کردن آنها به سمت مذاکره با حکومت مرکزی سوریه است.
آنکارا همزمان با گفت‌وگوهایی که با مقامات دمشق دنبال می‌کند، تکلیفش را با مهاجران هم مشخص کرده است. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه در دیدار اخیر با همتایان سوریه‌ای‌اش در مسکو، به دمشق اعلام کرده که ترکیه دیگر اجازه ورود موج جدیدی از آوارگان از سوریه را نخواهد داد. این موضع‌گیری احتمالا خبر خوبی برای جلب رضایت دولت بشار اسد و همچنین رأی‌دهندگان ترکیه است که سال‌هاست از دولت اردوغان می‌خواهند که به فکر ساماندهی ورود مهاجران سوریه‌ای باشد.
اردوغان، استاد چرخش‌های دیپلماتیک
درخواست‌های مکرر رئیس‌جمهور ترکیه برای باز کردن کانال‌های گفت‌وگوی دوجانبه با سوریه نشان‌دهنده تغییرات عمیق در محاسبات سیاسی آنکارا در موضوع سوریه است. اردوغان، استاد چرخش‌های سیاست خارجی است و اکنون با چرخش در سوریه روی گفتمان عادی‌سازی روابط خود با بازیگران منطقه‌ای شرط‌بندی می‌کند تا به رأی‌دهندگان کشورش نشان دهد که تا چه حد از نظر دیپلماتیک قدرتمند است. این چرخش دیپلماتیک برای اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی ترکیه در ژوئن ۲۰۲۳ دستاوردهای قابل‌توجهی به همراه خواهد داشت.