تضمین‌های واقعی در مذاکرات هسته‌ای

پایگاه رهنما:

مومن از یک سوراخ، دو بار گزیده نمی‌شود؛ گفته می‌شود این حدیث را به مناسبتی رسول اکرم(ص) فرمودند. حالا شده است ماجرای ما و برجام! یک بار در دولت یازدهم توافقی را امضا کردیم که آمریکایی‌ها در دولت دوازدهم آن را پاره کردند و دور انداختند و تحریم‌های اقتصادی را تشدید کردند. بنابراین انسان مومن و عاقل، اگر دوباره بخواهد به همان توافق روی بیاورد، عقل حکم می‌کند که از طرف بدعهد، تضمینی قوی بگیرد. اما چه کنیم که در قانون جنگلی که بر عرصه‌ی بین‌الملل حاکم است، هیچ تضمین حقوقی محکمی وجود ندارد! در چنین موقعیتی باید مبتنی بر منطق قدرت، خودمان برای خودمان تضمین دست و پا کنیم. به نظر می‌رسد این تضمین، دو بخش مهم باید داشته باشد: بخش هسته‌ای و بخش اقتصادی. در این یادداشت، به‌تفصیل به ابعاد یک تضمین واقعی برای احیای برجام پرداخته‌ایم.

• بازگشت بازدارنده

خواه‌ناخواه آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها دنیا را از ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران ترسانده‌اند. با همین ادعای واهی، تحریم‌ها را وضع و سپس تشدید کردند. اکنون نیز ایران در حوزه‌ی هسته‌ای امتیازاتی می‌دهد تا در حوزه‌ی اقتصادی امتیازاتی بگیرد. در چنین شرایطی، چون یک بار قبلاً از سوی طرف آمریکایی گزیده شده‌ایم، منطق حکم می‌کند در حوزه‌ی هسته‌ای مورادی را بپذیریم که امکان بازگشت به نقطه‌ی کنونی را برایمان محفوظ نگه‌دارد. چنین امکان بازگشتی، خود بازدارنده خواهد بود و نوعی تضمین است. در نشست غیررسمی علی باقری کنی –مذاکره کننده ارشد کشورمان- با مدیران رسانه، او تاکید کرد که ماشین‌های IR6 را در همان رآکتور نگه‌داری می‌کنند تا در صورت بدعهدی طرف مقابل، در عرض چند ساعت امکان بازگشت به توان فنی هسته‌ای پیش از احیای برجام فراهم باشد. بنابراین اگر این اصل کلی، در همه‌ی بخش‌های هسته‌ای توافق مراعات شود، خود نوعی تضمین عملی خواهد بود. با این حال، کافی نیست و به تضمین اقتصادی نیز نیاز داریم.

• اصلاحات اقتصادی

برای احصای تضمین‌های اقتصادی باید ببینیم چرا اکنون آمریکا ترغیب شده زودتر به برجام بازگردد!؟ همان موارد در صورت استمرار نقاط قوت ما خواهند بود و تضمینی هستند برای اینکه این کشور دوباره از توافق خارج نشود. با مروری بر رویکردهای دولت سیزدهم، به نظر می‌رسد دو عامل در تشویق آمریکایی‌ها برای احیای توافق نقش داشتند. اولین عامل این بود که در داخل، دولت مسائلش را به توافق گره نزد و بدون آنها اصلاحات را آغاز کرد؛ از اصلاح نظام بانکی گرفته تا حذف ارز 4200 تومانی و اصلاح نظام مالیاتی و اصلاح روند خصوصی‌سازی. طرف آمریکایی دید که دارد غیرمستقیم با تحریم‌ها، نظام اقتصادی ایران را وادار به درمان دردهای کهنه‌ می‌کند و به تعبیر دیگر، خود دارد با تحریم‌ها به قوی‌تر شدن ایران کمک می‌کند. بنابراین دیگر تحریم فایده‌ سابق را برای آمریکا نداشت و نمی‌توانست منجر به تغییر رویکردهای سیاسی ایران شود. نتیجه آنکه اگر این اصلاحات در آینده نیز ادامه داشته باشند، تحریم‌ها روز به روز اثر و فایده‌ی خود را بیشتر از دست می‌دهند و از موضوعیت می‌افتند.

• دیپلماسی فعال

دیگر تضمین اقتصادی، استمرار رویکرد دیپلماسی فعال اقتصادی در دولت سیزدهم است. دولت به‌رغم وجود تحریم‌ها، ارتباطش را با همسایگان ارتقا داد و حجم صادرات به این کشورها را به بیش از 70 درصد افزایش داد. به لحاظ ارزش نیز رشد صادرات به کشورهای همسایه نزدیک به دو برابر شد. همچنین، ایران توافق 25 ساله با چین را نیز جدی گرفت، در آفریقا حضور اقتصادی پررنگ‌تری یافت و عملاً خود را معطل توافق نگاه نداشت. بنابراین از این لحاظ نیز آمریکایی‌ها دیدند که روز به روز اثر تحریم‌ها کمتر می‌شود و همچنین آن‌ها با دستان خودشان ایران را به سوی چین و روسیه و ... سوق داده‌اند. بنابراین تصمیم گرفتند زودتر وارد توافق شوند. نتیجه آنکه ایران نیز باید همین مسیر را ادامه دهد تا از یک سو اثرپذیری از تحریم را کاهش دهد و از سویی نیز غرب را در رقابت با شرق بر سر تعامل با ایران و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آن قرار دهد.

• تضمین‌های واقعی

اگر چه گرفتن تضمین‌های حقوقی خوب است و مثلاً اینکه دولت در توافق ذکر کرده که اگر یکی از اعضا، بی‌دلیل از توافق خارج شد باقی اعضا باید ضرر ناشی از این خروج را جبران کنند اما در مقام عمل مهم‌ترین تضمین‌ها غیر حقوقی هستند. ایران از یک سو باید تلاش کند تا تعهدی ندهد که طی آن بازگشت‌پذیری هسته‌ای به پیش از احیای برجام، دور از دسترس باشد و از دیگر سو نیز باید سیاست‌های درون‌زای اقتصادی را اعمال کند تا به‌طور کلی هزینه‌های تحریم را برای طرف مقابل بالا برده و فایده‌هایش را برای آمریکایی‌ها کم کند و بدین ترتیب عملاً تحریم را از حالت ابزار قدرت در دستان غرب خارج کند. تضمین‌های واقعی در قانون جنگل فعلی، از این جنس هستند. معطل کردن توافق 25 ساله با چین در دولت قبل و همچنین گره زدن همه چیز –از جمله آب خوردن- به برجام، عملاً تضمین‌های واقعی را از دست دولت پیش خارج کرده بود و به همین خاطر در دوره‌ ترامپ، این کشور به راحتی از برجام خارج شد. مومن از یک سوراخ، دو بار گزیده نمی‌شود!