تور منطقه‌ای محمد بن سلمان برای صید ماهی از خلیج فارس

در بازار داغ و ترافیک پرحجم سفر‌های دیپلماتیک منطقه‌ای، از روز گذشته (دوشنبه ۱۵ آذر)، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی، سفر دوره‌ای خود به دیگر کشور‌های عضو شورای همکاری را آغاز کرده است.

بر اساس اعلام رسانه‌های سعودی و منطقه، بن سلمان در این تور سیاسی نسبتاً بزرگ از عمان، بحرین، قطر، امارات و کویت دیدار خواهد کرد.

این سفر پیش از نشست سالانه شش کشور شورای همکاری خلیج فارس می‌باشد که قرار است در ماه جاری میلادی در ریاض برگزار شود.

بن سلمان که پس از درگیر شدن با پرونده‌های جنجال‌سازی، چون قتل جمال قاشقچی، گزارش‌ها در مورد تشدید وضعیت نامناسب حقوق بشری در عربستان، افزایش مخالفت‌های جهانی با تداوم جنگ ویرانگر یمن و همچنین نگرانی از امکان اقدام مخالفان فراوان داخلی به نقشه ترور، عملاً مدتهاست که دیگر سفر‌های پرهیاهو به اقصی نقاط جهان را کنار گذاشته است، در این سفر سطوح مختلفی از اهداف را دنبال می‌کند.



جنگ یمن همچنان در اولویت سیاست خارجی عربستان

مدتهاست که جنگ یمن به مهمترین موضوع و مسئله مورد توجه رهبران سعودی در ساسیت خارجی تبدیل شده است. حال، اما با فروپاشی کامل ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان و گرفتار شدن این کشور در باتلاق جنگ، افزایش فشار‌های بین المللی و سردرگمی ریاض در چگونگی خروج آبرومندانه و کم‌هزینه‌تر از این جنگ، چالشی است که سعودی‌ها را دچار استیصال کرده است. در این شرایط به گفته بلومبرگ، به نقل از برخی دیپلمات‌ها، محمد بن سلمان در سفر دوره‌ای خود به کشور‌های حاشیه خلیج فارس به دنبال جلب حمایت بیشتر و یافتن راه حلی برای جنگ یمن خواهد بود. ریاض با تشدید محاصره مأرب و عدم ثمربخش بودن حملات شدید هوایی برای جلوگیری از روند پیشروی‌های انصارالله در ساحل غربی طی هفته‌های اخیر، نگران از دست دادن کامل قافیه جنگ به صنعا و داشتن موضع ضعف در مذاکرات آینده هستند. این در حالی است که انصارالله در پاسخ به حملات هوایی سعودی‌ها موفق شدند دور جدیدی از حملات موشکی و پهبادی موسوم به «بازدارندگی» را در عمق خاک عربستان صورت دهند.

مع الوصف در این سفر دوره‌ای امکان نقش آفرینی کشورهایی، چون عمان و یا قطر، که از روابط دوستانه و نزدیکی با تهران برخوردار هستند و حتی مسقط در گذشته میزبان چندین دور گفتگو‌های مستقیم و غیرمستقیم سعودی و انصارالله بوده است، مورد توجه محمد بن سلمان قرار دارد.

اما موضوع مذاکره در مورد یمن در سفر بن سلمان به امارات شکل و شمایل دیگری خواهد داشت. شکاف میان اهداف و برنامه‌های عربستان و امارات در جنگ یمن روز به روز بیشتر می‌شود و نمود آن در رویارویی‌های میان متحدین یمنی دو طرف (یعنی تشکیلات شورای انتقالی و کابینه منصور هادی) کاملاً هویداست. تلاش برای کاهش سطح شکاف در عدن به منظور صف‌بندی مشترک در برابر نیرو‌های شمال، یکی از دستورکار‌های مهم مذاکرات بن سلمان در ابوظبی خواهد کرد آنهم در شرایطی که زمزمه‌های توافق بر سر کنار گذاشتن منصور هادی به عنوان راه‌حل سریع آن به گوش می‌رسد.



اجماع‌سازی برای نشست ریاض

همانظور که در ابتدای بحث گفته شد، سفر بن سلمان چند روز پیش از برگزاری نشست سالانه سران کشور‌های عضو شورای همکاری برگزار می‌شود و بن سلمان در این سفر دوره‌ای دعوت‌نامه‌های رسمی شاه سعودی را با خود دارد. به دلایل مختلفی نشست ریاض برای عربستان از اهمیت بسزایی برخوردار است و بن سلمان در تلاش می‌باشد تا اجماع کشور‌های عضو شورای همکاری با اهداف این نشست را از هم اکنون تضمین کند.

به گفته منابع سیاسی آگاه این سفر با هدف از بین بردن اختلافات ژئوپلیتیکی و تقویت همکاری و هماهنگی میان شش کشور عربی خلیج فارس به ویژه در نحوه مواجهه موثر با مذاکرات هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران و آنچه نفوذ منطقه‌ای ایران اعلام می‌شود، صورت گرفته است.

در حالی که روابط میان شورای همکاری خلیج فارس بر پایه پیوند‌های فرهنگی، مذهبی و قبیله‌ای است، آن‌ها مواضع سیاست خارجی متفاوتی در قبال ایران دارند. عمان، کویت و قطر همگی روابط نسبتاً خوبی با ایران دارند و این در حالی است که امارات نیز در روز‌های گذشته مذاکرات تنش‌زدایی با تهران را علناً در پیش گرفته است. این امر اجماع‌سازی مورد نظر سعودی‌ها در شورای همکاری، در مورد تهدیدسازی از روابط با ایران را تاحدود زیادی ناکارآمد می‌سازد، در حالی که ریاض به چنین اجماع‌سازی برای تأثیرگذاری بر روند مذاکرات هسته‌ای، توجیح برنامه بلندپروازانه و مخفیانه هسته‌ای، ادامه خرید‌های تسلیحاتی بزرگ و طفره رفتن از ارائه یک برنامه واقعی برای پایان دادن سریع به جنگ یمن نیازمند است.



اهداف اقتصادی

محمد بن سلمان می‌داند که اقتصاد و برنامه‌های جاه‌طلبانه و رویایی برای تبدیل کردن عربستان به یک کشور پیشرفته غیرنفتی در منطقه، به همان اندازه که در افزایش محبوبیت داخلی او در میان قشر جوان این کشور طی سال‌های گذشته مؤثر بوده است، خطر زمین زدن او و دور کردنش از آرزوی جلوس بر تخت پادشاهی را نیز در خود دارد. عربستان سعودی در تلاش است تا شرکت‌های چندملیتی را به عنوان بخشی از طرح بلندپروازانه چشم انداز ۲۰۳۰ ولیعهد محمد بن سلمان برای تنوع بخشیدن به اقتصاد پادشاهی به پایتخت جذب کند.

با این حال هزینه‌های سرسام‌آور ادامه هر یک روز جنگ در یمن، در کنار بحران اقتصادی ناشی از شیوع کرونا، وضعیت متلاطم بازار نفت و عدم تطابق وضعیت جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی با اهداف تعیین شده در سند چشم‌انداز ۲۰۳۰، به نگرانی مقامات سعودی در مورد عقب ماندن از برنامه‌ریزی‌های اقتصادی دامن زده است.

در این سفر دوره‌ای، عمان کشوری است که بن سلمان نگاه خاصی به فواید افزایش همکاری‌های اقتصادی با آن دارد. در اوایل تابستان امسال در ماه ژوئیه، هیثم بن طارق سلطان عمان، عربستان سعودی را اولین مقصد خارجی خود از زمان به دست گرفتن قدرت در سال گذشته میلادی کرد و در جریان این سفر تفاهمات مختلفی در مورد همکاری‌های اقتصادی در آینده صورت گرفت. عربستان مدتهاست که در سودای کشیدن یک خط لوله انتقال نفت از خاک این کشور به سواحل دریای عمان می‌باشد. از طرف دیگر انتظار می‌رود در این سفر مجموعه‌ای از ابتکارات مشترک در مسقط آغاز شود، از جمله زمینه‌های عمده همکاری، سرمایه گذاری در پروژه احداث یک منطقه صنعتی در منطقه ویژه اقتصادی در الدقم، همکاری در زمینه انرژی و ... همچنین پیش‌بینی می‌شود در این سفر، اولین گذرگاه مستقیم زمینی به نام «الربع الخالی» بین دو کشور به طول ۸۰۰ کیلومتر افتتاح شود.

تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری از سوی کویتی‌ها بخش دیگری از اهداف بن سلمان می‌تواند باشد. در ماه گذشته میلبادی سازمان سرمایه‌گذاری کویت، که مدیریت صندوق ۷۰۰ میلیارد دلاری این کشور را بر عهده دارد، اعلام کرد که می‌خواهد در طرح‌های سبزی که توسط عربستان سعودی برای کاهش تولید گاز‌های گلخانه‌ای در دست اجرا دارد، سرمایه گذاری کند. این صندوق پیشتر نیز در عرضه اولیه سهام شرکت آرامکو عربستان در بروس سرمایه‌گذاری کرده بود.

این دیدگاه در مورد قطر نیز صدق می‌کند. در ژانویه ۲۰۲۱ شیخ محمد عبدالرحمن آل ثانی وزیر خارجه قطر گفته بود که با کاهش تنش‌های دیپلماتیک پس از نشست العلا، صندوق سرمایه‌گذاری مستقل این کشور می‌تواند در عربستان سعودی و سایر کشور‌های حوزه خلیج فارس سرمایه‌گذاری کند.