ابعاد اهمیت سفر وزیر امور خارجه ونزوئلا به ایران

«فلیکس پلاسنسیا» وزیر خارجه ونزوئلا در راس یک هیات سیاسی امروز (۱۸ اکتبر / ۲۶ مهر) به تهران سفر کرده است. پلاسنسیا در سفر به تهران با آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، محمد باقر قالیباف رئیس مجلس و محسن رضایی معاون اقتصادی رئیس جمهور ایران دیدار خواهد کرد.

این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که وزرای خارجه ایران و ونزوئلا، پیش‌تر در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کرده بودند. همچنین، در اول اکتبر ۲۰۲۱ (۱۳ مهر ۱۴۰۰) حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با «فلیکس پلاسنسیا» همتای ونزوئلایی خود آخرین وضعیت روابط دوجانبه و همکاری‌های فیمابین را مورد بحث و گفتگو قرار داده بود.

در سطحی دیگر، این سفر اولین ملاقات یک مقام بلندپایه دولت ونزوئلا از ایران بعد از روی کار آمدن دولت رئیسی است لذا اهداف و ابعاد اهمیت این سفر در مقام یک مساله جدی می‌تواند مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرد.

گرای مثبت برای عمق بخشیدن به مناسبات سیاسی و دیپلماتیک

در سطح ابتدایی سفر «فلیکس پلاسنسیا» وزیر خارجه ونزوئلا به تهران در قالب گرای مثبت دو کشور برای عمق بخشیدن به مناسبات سیاسی و دیپلماتیک قابل خوانش است. در همین زمینه شاهد هستیم که وزیر خارجه ونزوئلا در دیدار با امیرعبداللهیان همتای ایرانی خود تاکید کرده که این کشور با دقت و وسواس روابط دوجانبه با ایران را پیگیری می‌کند و روابط بین دو کشور در چند سال گذشته نشان داده که فاصله جغرافیایی نمی‌تواند مانع همکاری کشور‌های مستقل باشد.

همراستای با این اظهارات، امیرعبداللهیان هم با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ محدودیتی برای گسترش روابط با ونزوئلا ندارد، تاکید کرده که دو کشور به تلاش مشترک خود برای شکست تحریم‌های ظالمانه آمریکا ادامه خواهند داد. این اظهارات به وضوح نمایان‌گر این امر است که تهران و کاراکاس، پس از روی کار آمدن دولت جدید ایران در پی عمق بخشیدن به مناسبات سیاسی خود هستند. در این زمینه نکته شایان توجه این است که دولت جدید ایران بر خلاف دوران ریاست حسن روحانی، به شدت نسبت به افزایش مناسبات با دولت ونزوئلا گرایش دارد.

در حقیقت، در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد (۲۰۰۵ – ۲۰۱۳) برقراری مناسبات راهبردی میان تهران و کاراکاس کلید خورد. در این دوران میان دو کشور بیش از ۳۰۰ قرارداد همکاری با دولت هوگو چاوز منعقد شد، اما این روند در دولت حسن روحانی با وجود بسیاری از فرازنشب‌ها، روندی نزولی به خود گرفت. هر چند در زمینه مقابله با تحریم‌ها و کمک‌رسانی ایران به ونزوئلا همکاری‌قابل توجهی میان دو کشور وجود داشت، اما سطح همکاری‌ها همانند گذشته سیری سعودی نداشت. با این وجود، به نظر می‌رسد دولت جدید ایران تحت ریاست سید ابراهیم رئیسی به شدت نسبت به افزایش سطح مناسبات میان دو کشور رغبت دارد و کاراکاس به یکی از کانون‌های اصلی تمرکز سیاست خارجی دولت جدید تبدیل خواهد شد.

همکاری دوجانبه در مقابله با تحریم‌های ظالمانه و سلطه‌ستیزی

ایران و ونزوئلا در صحنه سیاست جهانی طی دو دهه گذشته با بیشترین فشار و تحریم از سوی ایالات متحده آمریکا مواجه بوده‌اند و همین امر دو کشوررا به سوی نوعی همگرایی و همکاری در زمینه مقابله با سیاست‌های استکباری واشنگتن سوق داده است. ملت ایران و ونزوئلا طی سال‌های گذشته برای مقابله با تحریم‌های ظالمانه و غیرانسانی واشنگتن با عمق بخشیدن به مناسبات خود، ابتکاراتی سازنده را در مسیر مقابله با واشنگتن در پیش گرفته‌اند. برای نمونه ارسال موفقیت آمیز ۵ فروند نفتکش ایران به ونزوئلا و حمایت کاراکاس از برنامه هسته‌ای ایران در سطح جهانی نمونه بارز این ابتکارات بوده است. حتی در این زمینه شاهد هستیم که خورخه آرئاسا، وزیر امور خارجه سابق ونزوئلا از ایران به‌مثابه آموزگار دور زدن تحریم‌ها یاد کرده بود. در وضعیت جدید نیز به نظر می‌رسد دو طرف بر افزایش همکاری‌ها با یکدیگر در عرصه مقابله با تحریم‌ها تمایل دارند.

در سطحی دیگر، جمهوری اسلامی ایران در دو دهه گذشته به شکل جدی سیاست نفوذ و نزدیکی به کشور‌های آمریکای لاتین را در پیش گرفته است. در همین دوران سلطه‌ستیزی و ضدیت با خواسته‌های مستکبرانه آمریکا در سطح جهانی، حلقه پیوند اصلی میان تهران با کشور‌های منطقه آمریکای لاتین بوده که اغلب در برابر فشار‌های آمریکا و دیدگاهشان نسبت به قواعد حاکم بر نظام بین‌المللی به جمهوری اسلامی ایران نزدیک است. در این میان، کشور ونزوئلا مهم‌ترین بازیگر ضد آمریکایی در منطقه آمریکای جنوبی است که علاوه بر همکاری با ایران در سطوح مختلف، در ضدیت با واشنگتن همراهی کاملی با تهران داشته است.

در وضعیت کنونی نیز نزدیکی و همگرایی میان تهران و کاراکاس، یکی از نگرانی‌های جدی دولت آمریکا می‌باشد؛ سیاست‌مداران و استراتژیست‌های کاخ سفید به شدت از نفوذ ایران در منطقه آمریکای لاتین احساس تهدید کرده و نسبت به تبدیل شدن همکاری‌های میان دو طرف به همکاری نظامی و امنیتی نگران هستند. حتی نکته قابل تامل‌تر این است که افزایش نفوذ ایران در حیات خلوت آمریکا در شرایطی است که نظامیان این کشور ناچار به خروج از منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا شده‌اند که این خود نمایان‌گر شکست کامل سیاست‌های واشنگتن در برابر ایران است. د. ر. مجموع، دولت جدید ایران نیز قصد دارد در زمینه مقابله با تحریم‌ها و ضدیت با سیاست‌های سلطه‌گرانه کاخ سفید، مناسبات خود با کاراکاس را بیش از پیش تقویت کند.

تعمیق فرآینده مناسبات دوجانبه اقتصادی، گردشگری و فرهنگی

یکی دیگر از زمینه‌های اهمیت سفر وزیر امور خارجه ونزوئلا به ایران را می‌توان در زمینه عمق بخشیدن به همکاری‌ها و مناسبات اقتصادی میان طرفین مورد ارزیابی قرار داد که البته اساس آن را می‌توان ضرورت همکاری دو جانبه در سطح جهانی دانست. در چند سال اخیر به ویژه از دوران دولت محمود احمدی‌نژاد ایران با دولت هوگو چاوز در ونزوئلا سطحی قابل توجه از همکاری اقتصادی را کلید زدند. در همین دوران، ایران در این کشور حدود ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرد.

در چند سال اخیر نیز ونزوئلا با وجود کنترل بر منابع عظیم نفتی (بیشترین ذخایر نفتی در جهان – بیش از ۳۰۰ میلیارد بشکه) در زمینه تامین سوخت مورد نیاز خود با مشکلات عدیده مواجه بوده و این ایران بوده که با ارسال سوخت به این کشور نقشی مهمی در تداوم ثبات سیاسی و اقتصادی در این کشور داشته است. برای نمونه ایران در اکتبر ۲۰۲۰ حدود ۸۰۰ هزار بشکه سوخت به این کشور ارسال کرده است.

در شرایط جدید نیز جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در زمینه صادرات کالا‌های خوراکی و مواد بهداشتی به ونزوئلا فعال باشد. در مقطع کنونی در حالی که قفسه‌های فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌های ونزوئلا خالی هستند، سوپرمارکت ایرانی در کاراکاس مملو از کالا هستند و همین امر تا حدود زیادی رضایت شهروندان این کشور را در پی داشته است. افزون براین در چند سال گذشته تهران کمک‌های زیادی را به ونزوئلا در عرصه بازسازی و ترمیم پالایشگاه‌های فرسوده داشته است. مجموع این وضعیت به وضوح نشان‌گر آن است که دولت سید ابراهیم رئیسی و دولت نیکلاس مادورو، از زمینه و تجربه مناسبی برای افزایش سطح مناسبات برخوردار هستند.

یکی دیگر از حوزه‌های مهم که در میانه تلاش‌های تهران و کاراکاس برای عمق بخشیدن به مناسبات دو جانبه، در ارتباط با توسعه و تقویت ظرفیت‌های اکوتوریسم است. در حقیقت، ایران و ونزوئلا در سطح جهانی از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی دو کشور شناخته شده هستند و هر دو کشور از فرهنگی غنی به عنوان میراث تاریخی ملت خود برخوردار هستند. حتی در اواخر سال ۱۳۹۹ آلی پادرون» وزیر گردشگری ونزوئلا به ایران سفر کرد و همین امر نشان‌گر جدیت طرفین برای توسعه مناسبات در این حوزه است که احتمالا از سوی وزارت خارجه دو کشور در چشم‌انداز تحولات آتی بیش از پیش مورد توجه قرار خواهد گرفت. راه‌اندازی تور‌های گردشگری میان دو کشور و تقویت فرهنگ مقاومت و صلح‌ستیزی در میانه اهداف توریستی، محور مهمی است که می‌تواند در مناسبات آتی طرفین به شکل هر چه بیشتر تقویت شود.