جريان‌شناسي انتخابات پارلماني عراق و تهديدهاي آن

پس از پیروزى گفتمان مقاومت، در انتخابات ریاست جمهورى سوریه و ایران، اکنون نگاه‌ها به‌انتخابات ۱۸ مهرماه عراق معطوف شده است. انتخاباتی سرنوشت ساز که به‌انتخاب رییس جمهور و دولت آینده عراق نیز مى‌انجامد. با وجود شرکت احزاب بسیاری در انتخابات پارلمانی عراق، اما کسانی که اطلاعات محدودی درباره محافل سیاسی عراق دارند، می‌دانند پیش‌بینی از طرف‌های اصلی رقابت در انتخابات این کشور بسیار روشن و مشخص است.

الف. ائتلاف جریان‌های شیعی

اولین قدرت مهم در عراق جریان مقاومت است که در بخش‌های نظامی، سیاسی و امنیتی نقش بسیار مهمی در تحولات عراق دارد. بسیاری از شخصیت‌های سیاسی این جریان از مبارزان با تروریسم هستند و نقش مهمی در تشکیل ساختار حشد الشعبی و سایر شاخه‌های مقاومت و طبیعتاً شکست داعش در عراق داشتند، قدرت این جریان (ائتلاف فتح) با رهبری «هادی العامری» مورد پذیرش سایر قدرت‌ها و احزاب این کشور است. این ائتلاف متشکل از سازمان بدر، صادقون (زیر نظر شیخ قیس الخزعلی) مجلس اعلای اسلامی و جنبش الجهاد و البناء و تعدادی از نمایندگان اهل سنت است.

ائتلاف فتح در بخش‌های سیاست داخلی، مسئله مقاومت، پایان اشغالگری آمریکا در عراق و قطع وابستگی‌های عراق به آمریکا و روابط با ایران، چین و روسیه از دیدگاه‌های بسیار نزدیکی با ائتلاف دولت قانون (نوری مالکی) و ائتلاف العقد الوطنی (فالح الفیاض، رئیس حشد الشعبی) برخوردار است، احتمال تشکیل ائتلاف بزرگ میان این سه جریان وجود دارد.

دومین ائتلاف قدرتمند در عراق ائتلاف «سائرون» به رهبری مقتدی صدر است، شخصیتی که چندی پیش از مشارکت نکردن در انتخابات این کشور خبر داد و بعد از دریافت مشاوره‌های معقول و منطقی و مردود خواندن تصمیم احساسی وی برای تحریم انتخابات، مجددا وارد عرصه انتخابات شد. صدر ابتدا پیش بینی می‌کرد که رای بالایی را به دست بیاورد، اما با مرور زمان و با انجام نظرسنجی‌ها خلاف آن ثابت شد؛ لذا با ترفندی خاص از فرآیند رقابت خارج شد تا بتواند نظر پایگاه مردمی را به خود جلب کند؛ اما با رایزنی و فشار گروه‌های سیاسی دیگر به فرآیند انتخابات بازگشت. به نظر می‌رسد جریان صدر نتواند به کرسی‌های بیش از ۴۰ تا ۵۰ عدد دست یابد.

ائتلاف سائرون که از حامیان اصلی شکل گیری قدرت الکاظمی در این کشور بود و مجددا نیت ابقای الکاظمی در دولت آینده را در سر می‌پروراند، به فکر تشکیل ائتلاف بزرگی با «ائتلاف حکمه» به رهبری عمارحکیم و نصر به رهبری حیدرالعبادی است. حتی برخی شنیده‌ها از به جریان افتادن گفت و گو‌های ائتلاف حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی با ائتلاف سائرون در اربیل برای تشکیل ائتلاف بزرگ‌تری حکایت دارد وطرفین امتیازاتی را به یکدیگر وعده داده اند.

اما ائتلاف نیرو‌های ملی، جدیدترین ائتلاف عراقی است که چندماه پیش بین ائتلاف حکمت (عمارحکیم) و ائتلاف نصر (حیدرالعبادی) شکل گرفت. این ائتلاف از اشتراکات زیادی با ائتلاف سائرون برخوردار است، برای نمونه جریان حکمت به رهبری عمار حکیم در کنار مقتدی صدر که از حامیان اصلی الکاظمی بودند. این جریان‌ها بر خلع سلاح مقاومت نیز تأکید دارند.
جریان‌های سکولار شیعه: این طیف انسجام چندانی ندارد و در قالب «جریان‌های تشرینی» برخاسته از اعتراضات ۲۰۱۹ فعالیت می‌کنند. آن‌ها وزن قابل ملاحظه‌ای ندارند و بیشتر فعالیت‌های آنان به صورت جزیره‌ای است.
مستقلین: با توجه به قانون جدید انتخابات و تبدیل حوزه‌های انتخابی از استانی به شهرستانی و به وجود آمدن ۸۳ حوزه انتخابیه، شانس پیروزی نمایندگان شناخته شده محلی و خارج از احزاب افزایش یافته است. از این رو تعداد بیش از ۷۰۰ نامزد به صورت مستقل وارد این انتخابات شده‌اند که در گذشته کمتر از ۱۰۰ نفر بوده است. بخش گسترده‌ای از مستقلین را شیعیان تشکیل می‌دهند؛ اما به نظر می‌رسد با توجه به اینکه چهره‌های سیاسی مستقل در عرصه سیاسی عراق قابلیت عرض اندام خاصی ندارند، آن‌ها هم پس از پیروزی در انتخابات با یکی از جریان‌ها و احزاب سیاسی عمده وارد ائتلاف بشوند.

ب. ائتلاف جریان‌های سنی

ائتلاف التقدم: جریان التقدم به رهبری محمد الحلبوسی رئیس فعلی پارلمان عراق یکی از مهم‌ترین جریان‌های اهل سنت را تشکیل می‌دهد. این ائتلاف با در بر گرفتن چند حزب سیاسی اهل سنت توانسته است تاکنون پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. با توجه به برخورداری از حمایت‌هایی، مانند عربستان و امارات و ترکیه به نظر می‌رسد این ائتلاف به کرسی‌های قابل ملاحظه‌ای دست یابد.
ائتلاف العزم: به رهبری «خمیس خنجر» رقیب اصلی تقدم به شمار می‌رود. رقابت و تنش انتخاباتی و سیاسی میان العزم و تقدم بسیار جدی است و تا حد اتهام زنی به یکدیگر و تروریست خواندن طیف مقابل پیش رفته است؛ اما باید گفت: حوزه نفوذ و فعالیت‌های کمی و کیفی حلبوسی بیشتر از العزم است.
مستقلین سنی: وضعیت مستقلین اهل سنت هم تقریباً همانند مستقلین شیعه است، با این تفاوت که چهره‌های سرشناس اهل سنت معمولاً در قالب ائتلاف وارد انتخابات شدند. به نظر می‌رسد در پارلمان آینده ائتلافی که میان مستقلین شکل می‌گیرد، همانند گذشته باشد و تغییر خاصی به وجود نیاید.

ج. ائتلاف جریان‌های کردی

حزب دموکرات: حزب دموکرات همان پارتی اقلیم کردستان به رهبری مسعود بارزانی با توجه به فعالیت‌های سازمانی و متحدی که در گذشته داشته است، بیشترین شانس پیروزی را در میان کرد‌ها دارد. از سوی دیگر با توجه به اختلافاتی که در میان اتحادیه به وجود آمده است، بر قدرت بارزانی و سازماندهی آن برای انتخابات افزوده شده است. با توجه به اینکه سهم آرای هر یک از طیف‌های سه گانه اهل سنت، شیعه و کرد در عراق مشخص است، تعداد آرایی که بارزانی کسب خواهد کرد با توجه به اختلاف با اتحادیه قابل ملاحظه خواهد بود.
حزب اتحادیه میهنی: با توجه به اختلافاتی که در اتحادیه میهنی میان «بافل طالبانی» و «لاهور شیخ جنگی» به عنوان رؤسای مشترک اتحادیه به وجود آمد و باعث ایجاد تفرقه و تزلزل سیاسی در این حزب شد، پایگاه اجتماعی آن حزب آسیب خورده است. هر چند این حزب با جنبش «تغییر» یا «گوران» ائتلافی را برقرار کرد، اما به نظر نمی‌رسد آرای آن بیشتر از سایر احزاب کردی باشد.

د. تهدیدات پیش روی انتخابات پارلمانی عراق

اولین تهدید مربوط به تعویق انتخابات بود که با تدبیر و تلاش برخی رهبران شیعی عراق از آن عبور شده است و دیگر بحث تعویق انتخابات مطرح نیست، اما آنچه به نظر می‌رسد به عنوان تهدید بروز پیدا کند، موضوع تقلب و دخالت‌های سازمان‌های بین‌المللی و آمریکا در این انتخابات است. این انتخابات به صورت هوشمند برگزار خواهد شد، اما نرم‌افزار‌های آن از طریق شرکت‌های خارجی تهیه شده است. سرور‌های آن نیز در خارج از عراق قرار دارد، لذا امکان هک، نفوذ و دستکاری در فرآیند انتخابات و نتایج آن کاملاً وجود دارد و چه بسا جریان مقاومت از این داستان آسیب پذیر باشد.
تهدید بعدی در این رابطه تغییرات اساسی در قانون انتخابات عراق است که مهم‌ترین تغییر در بحث تغییر حوزه‌ها از استانی به شهرستانی است؛ یعنی افراد بر اساس آرای بیشتر و در شهرستان محل حضور رأی خواهند آورد. حالا براساس این قانون افرادی موفق به کسب رأی خواهند شد که در عرصه مدنی و رسانه‌ای حضور و بروز بیشتری داشته باشند. با توجه به اینکه این عرصه در اختیار نیرو‌های وابسته به آمریکا و جریان‌های غرب گرا است، احتمال کسب رأی از طریق این فعالان مدنی بیشتر است.
چالش بعدی در بحث انتخابات عدم همراهی برخی احزاب شیعی برای وحدت و موفقیت است. اگرچه یک چارچوب هماهنگی برای منسجم کردن احزاب و جریان‌های شیعه به وجود آمده است، اما برخی رهبران جریان‌های شیعی بدون در نظر گرفتن خطرات خارج شدن دولت از دست جریان شیعه و مقاومت همچنان اعتقادی به وحدت با سایر احزاب شیعی ندارند.
در نهایت تهدید دیگر مربوط به کاهش مشارکت مردمی است. با توجه به اینکه بیش از ۶۰ درصد جمعیت عراق را شیعیان تشکیل می‌دهند، کاهش مشارکت مردمی در حکم کاهش آرای جریانات شیعه خواهد بود.