عبور از رمانتیک‌گرایی

خروج کدخدا از برجام و زمینه‌سازی برای فشار حداکثری علیه ایران، سطحی از همگرایی و انسجام را در بین دولتی‌ها و طیف منتقدان آن ایجاد کرد. برخلاف پیش‌بینی‌های جریان مستقر، واشنگتن میز مذاکره را ترک کرد و سیاست صبر راهبردی و مسامحه جویی دولت در قبال آمریکا و اصحاب آن، جای خود را به مطالبه گری داد که مبنای توجیهی آن عدم پایبندی به تعهدات بود. به‌موازات اینکه دولت از سیاست‌های پیشین خود در برابر غرب فاصله می‌گرفت، منتقدان دولت نیز مبانی نظری و عملی خود در برابر موضوعات بین‌المللی را تقویت کردند و برجام را «مشت نمونه خروار» بی‌اعتمادی به آمریکا تلقی کردند؛ با این توضیح که نوعی همپوشانی بین اظهارات منتقدان و دولت مبنی بر غیرقابل اعتماد بودن آمریکا ایجاد شد که چند دلیل عمده داشت؛ اول اینکه به‌موازات خروج آمریکا از برجام و به‌تبع آن بی‌عملی و انفعال اروپایی‌ها، دولت نمی‌توانست به‌مانند گذشته ژست پیروزمندانه به خود بگیرد و لاجرم رنگ زمینه گفتمانی رقیب را به خود گرفت؛ زیربنای این گفتمان مقاومت فعال بود.

دوم اینکه دولت به‌واسطه مواجهه با وضعیت آشفته اقتصادی که در نیمه نخست سال ۹۷ به وجود آمد، عمده تمرکز خود را بر سامان‌دهی بازار متمرکز کرد و از منازعه سیاسی با جبهه رقیب منصرف شد. سوم اینکه ورود عنصر مداخله‌گر دیگری به نام ترامپ کلیه معادلات سیاسی و برنامه‌ریزی‌های دولت تدبیر را به هم زد و ازاین‌جهت دولت نزدیکی به گفتمان رقیب (عبور از سازش و در پیش گرفتن سیاست مقاومت فعال) را کم‌هزینه‌تر از مذاکره با آمریکا دانست. کاهش تعهدات قانونی برجام از اردیبهشت امسال دال بر اراده و عزم جمهوری اسلامی برای خط‌ونشان کشیدن برای غرب بود که البته بسیار موفق و کارآمد ظاهر شد؛ مانند شکار عقاب آمریکایی در آسمان ایران و تحقیر نظامی بریتانیا در تنگه هرمز که سراسر اقتدار و افتخار بود و حس اقتدار را در ژرفای هر ایرانی می‌نشاند؛ همه این‌ها یک تشابه رفتاری و موجی از هم‌صدایی را در بین جریان‌های سیاسی ایجاد کرد، هرچند این روند گاهی به‌واسطه اظهاراتی که رئیس‌جمهوری مثلاً از باب آمادگی‌اش برای مذاکره در صورت تأمین منافع ملت به زبان می‌آورد و یا از همه‌پرسی برای رفع چالش‌ها سخن به میان می‌آورد، از تشابه به تغایر شیفت می‌کند، لیکن حتی چنین گفته‌هایی نیز باعث نمی‌شود روند کلی همگرایی داخلی در قبال غرب زیاده‌خواه و الگوی موفق مقاومت فعال خدشه بردارد.

در حقیقت مضمون مواضع و اظهارات سیاسی در دوران مذاکره و برجام با مقطع خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام رنگ و لعابی متفاوت به خود گرفته است. برای مثال وزیر امور خارجه کشورمان در صحبت‌های هفته گذشته خود در دانشگاه علامه طباطبایی گفت: «آمریکا بدون توجه به خاصیت حقوق بین‌الملل یک‌جانبه‌گرایی را در پیش می‌گیرد، اما در آینده کسی نمی‌تواند به امضای آمریکا اعتماد کند.» فحوای این عبارات گویای آن است که حالا دیگر برای دولتمردان نیز این واقعیت روشن‌شده که «نگاه رمانتیک به سیاست خارجه غلط است» و آمریکا قابل‌اعتماد نبوده و امضای کری و امثال کری نیز پای هیچ توافقی تضمین نیست. در مقطع فعلی نیز باید به‌جای جنجال‌آفرینی و باز کردن پرونده‌های حاشیه‌ای مثل رفراندوم و... به موضوعات کلان و راهبردی جامعه پرداخته شود تا از رهگذر آن بسیاری از مسائل و مشکلات مبتلابه در جامعه رتق‌وفتق و حل شود.