خداحافظی با انتخابات فرمایشی

رهبر انقلاب اسلامی در بندی از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی عنوان فرموده‌اند: «انقلاب به یک انحطاط تاریخی طولانی پایان داد و کشور که در دوران پهلوی و قاجار بشدت تحقیر شده و بشدت عقب‌مانده بود، در مسیر پیشرفت سریع قرار گرفت؛ در گام نخست، رژیم ننگین سلطنت استبدادی را به حکومت مردمی و مردم‌سالاری تبدیل کرد و عنصر اراده‌ی ملی را که جان‌مایه‌ی پیشرفت همه‌جانبه و حقیقی است در کانون مدیریت کشور وارد کرد؛ آنگاه جوانان را میدان‌دار اصلی حوادث و وارد عرصه‌ی مدیریت کرد، روحیه و باور «ما می‌توانیم» را به همگان منتقل کرد...» در دوره پهلوی دوم، مجالس قانون‌گذاری تنها نهاد‌هایی بودند که به‌ظاهر اعضای آن توسط مردم انتخاب می‌شدند، اما موارد متعدد نشان می‌دهد که بسیاری از اعضای آن مجالس نیز، فرمایشی بودند و مردمی نبودند. مجلس چهاردهم، اولین مجلسی بود که پس از سقوط رضاشاه و در دوره محمدرضا پهلوی و در آن زمانی که هنوز نیرو‌های بیگانه در خاک ایران بودند، تشکیل شد. در این مجلس دو فراکسیون به وجود آمد، فراکسیون هواداران انگلیس و فراکسیون هواداران شوروی. همچنین سید ضیاءالدین طباطبایی که در دوره رضاشاه نخست‌وزیر بود و از نزدیکان انگلستان بود، نماینده مردم یزد در مجلس بود. پس از کودتای ۲۸ مرداد در سال ۳۲ و با روی کار آمدن سپهبد زاهدی، فرمایشی بودن مجالس شدت بیشتری یافت.

 

دولت زاهدی پس از کودتا، نیازمند مجلسی بود که تابع دولت باشد و در هر شرایطی قرارداد‌های مربوط به نفت را تصویب کند. ازاین‌رو در آستانه تشکیل مجلس هجدهم، زاهدی به فکر تحمیل افرادی به‌عنوان نماینده به مجلس بود. آیت‌الله کاشانی با آگاهی از اقدامات زاهدی در نامه‌ای خطاب به وی نوشت: «به‌طوری‌که مشهور و معروف است، دستگاه دولت مشغول تهیه مقدماتی است که انتخابات دوره هجدهم را به‌طور فرمایشی و لیستی انجام دهد. این عمل برخلاف قانون و حقوق ملت و منافی مصلحت مملکت است. اگر انتخابات فرمایشی انجام بگیرد، هر قراردادی که در مجلس هجدهم به تصویب برسد، ازنظر ملت ایران بی‌ارزش و بی‌اعتبار است و سرنوشت آن، مانند قرارداد تحمیلی نفت ۱۹۳۳ خواهد بود.» به‌هرحال انتخابات فرمایشی برگزار شد و مجلس با فهرست‌های از پیش تعیین‌شده دولت تشکیل شد. مجلس بیستم نیز تنها ۷۷ روز پس از تشکیل آن، منحل شد. پیش از برگزاری انتخابات مجلس بیستم، دو حزب ملیون به ریاست منوچهر اقبال و مردم به ریاست اسدالله علم تشکیل شده و وعده برگزاری انتخابات آزاد داده شده بود و قرار بود، انتخابات آزادی برگزار شود تا تمامی احزاب سیاسی مشارکت داشته باشند. منوچهر اقبال نخست‌وزیر وقت، مسئول برگزاری انتخابات بود. او پیش از برگزاری انتخابات قول داده بود تا انتخابات سالمی را برگزار کند. پس از اعلام نتایج آرا، مشخص شد که اکثریت مطلق کرسی‌ها (حدود ۹۰ درصد) مجلس به حزب ملیون که وابسته به اقبال بود، رسیده است. این نتایج و مجموعه تخلفاتی که از سوی دولتی‌ها انجام گرفته بود، مورد اعتراض اعضای حزب مردم و منفردین که وابسته به علی امینی بودند، قرار گرفت. مداخله دولتی‌ها و هواداران اقبال در انتخابات به قدری بود که انتخابات مردود اعلام شد و اقبال نیز استعفا داد.

 

انتخابات مجلس بیستم مجدد برگزار شد و در نهایت در روز دوم اسفندماه ۱۳۳۹ این مجلس آغاز به کارکرد، اما در آن دوره نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی افزایش‌یافته بود که به تجمعات و اعتراضات دانشجویان و معلمان اشاره کرد. افزایش این تجمعات و درگیری‌ها، شرایط را برای استیضاح شریف امامی در مجلس فراهم کرد که درنهایت خود او از سمت نخست‌وزیری استعفا داد. با استعفای شریف امامی، امینی نخست‌وزیر شد و مهم‌ترین خواسته وی انحلال مجلس بیستم بود که موردقبول شاه قرار گرفت.