عمران ‌خان در تهران نگرانی در عربستان

 

هفته گذشته عمران خان نخست‌وزیر پاکستان در رأس هیئتی بلندپایه به ایران سفر کرد. سفر دوروزه وی از مشهد مقدس و با زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) آغاز شد و سپس در تهران با رایزنی و گفت‌وگو با مقامات ارشد جمهوری اسلامی از جمله رهبر انقلاب اسلامی و رئیس‌جمهور کشورمان ادامه یافت. رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار با تشکر از کمک‌های دولت پاکستان در قضیه‌ی سیل اخیر، آغاز سفر آقای عمران خان به کشورمان از مشهد و زیارت حرم مطهر حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا علیه‌السلام را نشانه‌ای خوب برشمردند و ابراز امیدواری کردند با عنایات آن حضرت، این سفر برای هر دو کشور مفید و سازنده باشد. رهبر انقلاب، با تجلیل از شخصیت‌های بزرگ پاکستانی همچون اقبال لاهوری و محمدعلی جناح، گفتند: روابط خوب، به نفع هر دو کشور است، اما این روابط، دشمنان جدی دارد که باید برخلاف میل آن‌ها، همکاری‌ها و ارتباطات در بخش‌های مختلف تقویت شود. ایشان، مسائل امنیتی در مرز‌های دو کشور را مهم خواندند و افزودند: گروه‌های تروریستی که عامل ناامنی در مرز‌ها هستند با پول و سلاح دشمنان تغذیه می‌شوند و یکی از اهداف حرکت‌های ضد امنیتی در مرز‌های ایران و پاکستان، آلوده کردن روابط دو کشور است. نخست‌وزیر پاکستان نیز در این دیدار با بیان اینکه برخی نمی‌خواهند روابط تهران و اسلام‌آباد به یکدیگر نزدیک شود، اما می‌توانیم بر مشکلات فائق آییم، خاطرنشان کرد: تلاش می‌کنیم روابط دو کشور مستحکم‌تر از قبل شود و با دولت جمهوری اسلامی ایران در تماس مستمر خواهیم بود.

موانع خارجی تعمیق روابط اسلام آباد-تهران
اما چه کسانی از گرمی روابط ایران و پاکستان عصبانی می‌شوند و به دنبال سنگ‌اندازی در این مسیر هستند؟ برای یافتن پاسخ این سؤال باید به سال گذشته و ایام انتخابات و روی کار آمدن عمران خان بازگشت. دو ویژگی در نگاه وی به سیاست خارجی در ایام تبلیغات انتخاباتی برجسته بود. اول رویکرد انتقادی نسبت به آمریکا و دوم تمایل به تعمیق روابط با همسایه غربی خود یعنی جمهوری اسلامی ایران. او در آخرین سخنرانی انتخاباتی‌اش قبل از برگزاری انتخابات در شهر کراچی اعلام کرد که اگر قدرت را به دست بگیرد، نخواهد گذاشت که از خاک پاکستان علیه دیگر کشور‌ها استفاده شود. همچنین آقای خان به موضوع همکاری پاکستان با امریکا در جنگ افغانستان اشاره کرد؛ موضوعی که بار‌ها موردانتقاد او قرارگرفته است. چند سال پیش عمران‌خان به حملات هوایی امریکا در پاکستان اعتراض و برای مدتی راه‌های انتقال تجهیزات ناتو به افغانستان را با برگزاری تجمعات اعتراضی مسدود کرده بود. مردم پاکستان روحیه‌ای بشدت ضدآمریکایی دارند. این رویکرد عمران خان هم در محبوبیت وی تأثیرات خود را داشت. نکته دوم اینکه عمران خان نگاهی مثبت به روابط میان ایران و پاکستان داشته و خواهان گسترش و تعمیق روابط میان دو کشور و همین‌طور منتقد جنگ در یمن است. عربستان و آمریکا همیشه عاملی منفی و مانعی بر سر راه همکاری‌های اسلام‌آباد و تهران بوده‌اند. عربستان در انتخابات پاکستان از رقبای عمران خان حمایت می‌کرد و بازنده این صحنه بود، اما پس از پیروزی حزب تحریک انصاف، بلافاصله فرستاده خود را راهی اسلام‌آباد کرد تا این باخت سیاسی را با دلار‌های نفتی و وعده‌های اقتصادی به پیروز انتخابات، جبران کند. شاهزاده «خالد بن‌عبدالله آل‌سعود» از بارزترین کسانی بود که نگرانی عربستان سعودی از پیروزی عمران خان را ابراز کرد. تا جایی که در مصاحبه با روزنامه عکاظ عربستان، عمران خان را «نماینده قم در اسلام‌آباد» نامید! اما مشکلات شدید (مثل بدهی ۹۵ میلیارد دلاری و کسری بودجه حدود ۷ درصدی) و وعده‌های اقتصادی وی به مردم در زمان انتخابات باعث شد تا او روی خوش به ریاض نشان دهد، چون به گفته خودش کشورش نیاز شدید به پول عربستان دارد. همین موضوع باعث شد تا وی دو بار به عربستان سفر کند و با تأخیری چندماهه وارد ایران شود. سفر عمران خان به ایران بیش از هر چیز حامل این پیام است که اسلام‌آباد خواستار نوعی موازنه میان روابط خود با ایران و عربستان است و نمی‌خواهد هیچ‌کدام را فدای دیگری کند. سواحل دریای عمان چه در ایران و چه پاکستان اهمیتی فوق‌العاده دارند. بندر چابهار در ایران و گوادر در پاکستان آینده‌ای روشن و بسیار مهم در پیش رو دارند. ظاهر امر رقابت این دو بندر است، اما این دو، دشمنانی جدی دارند. شکوفایی چابهار و گوادر یعنی از بین رفتن بنادر امارات در منطقه و این برای محور سعودی- اماراتی بسیار سخت و سنگین است. چین سرمایه‌گذاری سنگینی در پاکستان کرده است و با توجه به رقابت شدید آمریکا و چین، پاکستان یکی از اهداف اصلی ناامنی است. پاکستان ناامن که محوریت آن با سازمان سیا است، می‌تواند منافع متعددی برای آمریکا داشته باشد. از بستری برای فعالیت‌های جاسوسی و ضد امنیتی علیه اهداف امریکا، بخصوص ایران گرفته تا حضور نظامی پنهانی مانند استفاده از فرودگاه‌های اجاره‌ای برای عملیات پهپادی جاسوسی و تهاجمی.

دو میدان اصلی همکاری
میان ایران و پاکستان دو زمینه اصلی برای همکاری مشترک وجود دارد. نخست و مهم‌تر از همه امنیت و دوم اقتصاد که البته هر دو با یکدیگر در ارتباط هستند. ایران بخصوص طی سال‌های اخیر لطمات فراوانی از جانب تروریست‌های لانه کرده در خاک پاکستان خورده است. تروریست‌هایی که به‌طور واضح از سوی سرویس‌های جاسوسی شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس و قدرت‌های بیگانه حمایت و تسلیح می‌شوند اواخر سال گذشته طی انفجاری انتحاری در مسیر خاش به زاهدان، ده‌ها تن از پاسداران مرزبان کشور را به شهادت رساندند. مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین دستاورد سفر عمران‌خان در این زمینه، موافقت دو طرف با تشکیل نیروی واکنش سریع به‌منظور ارتقای امنیت مناطق مرزی است. در واقع یکی از اهداف تروریست‌ها از ایجاد ناامنی، ممانعت از سرمایه‌گذاری و شکوفایی اقتصادی منطقه است. در چنین حالتی بستر برای گسترش افراطی‌گری و خشونت فراهم‌شده و چرخه باطل فقر و تروریسم ادامه می‌یابد. تشکیل نیروی واکنش سریع، گام نخست و مهمی در زمینه از بین بردن تروریسم در مرز‌های دو کشور است و زمینه را برای همکاری‌های اقتصادی و شکوفایی منطقه فراهم‌تر می‌کند. کشور پاکستان به دلیل جمعیت بسیار بالا (بیش از ۲۰۰ میلیون نفر) بازار بزرگی برای محصولات ایرانی تلقی می‌شود. بنا به آمار در سال ۲۰۱۸ کشور پاکستان در حدود ۶۰ میلیارد دلار واردات از کشور‌های مختلف جهان داشته است که از این میزان تنها حدود ۱ میلیارد دلار آن از کشور ایران بوده است. سهم کمتر از ۲ درصدی ایران از واردات پاکستان نشان‌دهنده عدم دانش کافی تجار ایران از بازار بزرگ این کشور و فرصت‌های موجود در آن است. نجات پاکستان و عمران‌خان در مناسبات با همسایگان، با تکیه بر خشکاندن افراطی‌گری، وهابی‌گری، مسدود کردن تمامی مسیر‌ها در نقش‌آفرینی در پروژه‌های آمریکایی، سعودی و اماراتی و فتنه‌های انگلیسی، فعال کردن صادقانه همکاری‌های امنیتی در کنترل بلوچستان پاکستان و مناسبات گسترده اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی و سیاسی است و سفر عمران خان در این زمینه علامتی مثبت تلقی می‌شود.