گذرگاه شمال جنوب؛ حلقه مفقود پیشرفت اقتصادی ایران

پایگاه رهنما:

سال‌هاست به طرق مختلف از زبان اساتید و صاحبنظران سیاسی و اقتصادی می‌شنویم که اقتصاد نفتی و تک محصولی ایران، بلای جان پیشرفت اقتصادی کشور شده است. نفت در اقتصاد ایران مانند یک آرام بخش موقت عمل کرده و سیاستمداران همواره با استفاده از آن توانسته‌اند که خلأهای اقتصاد ایران پنهان کنند. در واقع اعتیاد نفتی بیش از هر چیز از ظهور و بروز مزیت‌های اصلی اقتصاد ایران جلوگیری کرده است. مزیت‌هایی نظیر توسعه کریدورهای تجاری که اگر شناخته می‌شد علاوه بر امنیت، می‌توانست زنجیر توسعه نیافتگی را از پای اقتصاد ایران باز کند.

در باب اهمیت کریدورها از دو منظر می‌توان سخن گفت؛ منظر اول جدی شدن بحث توسعه کریدورها در دنیای امروز و منظر دوم نقش تاریخی ایران در توسعه زیرساخت‌های تجاری است. اهمیت پیدا کردن این مسئله در جهان کنونی بیش از هر چیز به مواردی نظیر ظهور اقتصاد چین در برابر اقتصاد آمریکا و همچنین افزایش اهمیت منطقه‌گرایی در روابط بین‌الملل اشاره کرد. در واقع کشورها در یک دهه با اجرای اصلاحات اقتصادی به مازادهای تولید نسبت به نیاز داخلی خود رسیدند و ادامه فرآیند توسعه آنها مستلزم گسترش تجارت و یا کاهش هزینه مبادلات تجاری شد. از این رو بسیاری از کشورهای دنیا، و در رأس تمامی آنها چین، اقدام به سرمایه‌گذاری در کوتاه کردن راه‌های مواصلاتی برای گسترش تجارت شدند.

تضمین امنیت تجارت جهانی؛ نقش تاریخی ایران

مطالعه تاریخ درس‌های بسیاری را به ما خواهد آموخت. ما اگر نگاهی به دوران فراز و فرود اقتصاد ایران توجه کنیم در خواهیم یافت که دوران‌های شکوه اقتصادی ایران، زمان‌هایی بوده که توانسته در عرصه تجارت بین‌الملل نقش موثر ایفا کند. برای مثال اگر ما تاریخ دوران هخامنشیان را مطالعه کنیم در خواهیم یافت که شاه راهی که در این زمان شکل گرفت توانست در عرصه تجارت جهانی گشایشی در عرصه تجارت بین شرق و غرب ایفا کند. همچنین دوران صفویه نیز زمانی بود که حکومت وقت با سرمایه‌گذاری در راه ابریشم توانست عنصر تسهیل کننده تجارت شرق و غرب باشد. همچنین دوران زوال اقتصاد ایران که بیش از هر زمانی با دوران قاجار و معاهدات ننگین ترکمانچای و گلستان شناخته می‌شود نیز بیش از هر چیز به عدم توانایی حاکمیت مرکزی به استفاده از مزیت‌های جغرافیایی بازمی گردد. همین امر منجر به سوءاستفاده‌های متعدد انگلستان و روسیه از این مزیت جغرافیایی ایران شد.

کریدور شمال جنوب اقتصاد ایران را متحول خواهد ساخت

در این میان کریدور شمال جنوب یکی از مهم‌ترین مزیت‌های جغرافیایی ایران است که اهمیت آن، آنطور که باید و شاید درک نشده است. کریدور شمال جنوب در واقع به دلیل قرارگیری ایران بین خلیج فارس و دریای خزر ایران اهمیت پیدا کرده که می‌تواند ایران را به پلی برای اتصال کشورهای شمال قفقاز به دریای آزاد و همچنین پل اتصال هند به قفقاز تبدیل نماید. در واقع هند به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور که پیش‌بینی می‌شود در دو دهه آینده به دومین قدرت اقتصادی دنیا بدل شود و از این رو اگر پل اتصال این کشور با کشورهای شمالی از مسیر ایران بگذرد حتما اقتصاد ایران از مزیت‌های اقتصادی و همچنین امنیتی فراوانی بهره‌مند خواهد شد. علاوه بر این، کشوری مانند روسیه که در حال دومین قدرت نظامی دنیا، صاحب بیشترین منابع گاز و یکی از اقتصادهای قدرتمند دنیا می‌باشد به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود از دسترسی امن به آب‌های آزاد بی‌بهره است. این کشور از شمال به وسیله قطب محصور شده و از غرب نیز مشکلات شدید امنیتی را به دلیل حضور ناتو تجربه می‌کند. از این رو این کشور تشنه اتصال به آب‌های آزاد می‌باشد که در این مسیر ایران می‌تواند به عنوان بهترین انتخاب برای این کشور تلقی شود. علاوه بر هند و روسیه کشورهای بسیار دیگری نظیر کشورهای حوزه قفقاز و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس نیز از این گذرگاه بهره‌مند خواهند شد که تمامی این‌ها می‌توانند علاوه بر عایدات فراوان اقتصادی به عنوان اهرم تضمین امنیت برای کشور نیز قلمداد شود.

کریدور شما جنوب را به اولویت اول و آخر کشور تبدیل کنیم

رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر اهمیت مقاوم سازی اقتصاد داخل و خنثی‌سازی تحریم‌ها تاکید داشتند. در همین راستا ایشان بارها بر اهمیت توسعه زیرساخت‌‌های تجاری کشور نظیر ریل، تاکید ورزیدند. حتی در دیدار اخیری که ایشان با پوتین رئیس جمهور روسیه داشتند علاوه بر تاکید بر توسعه کریدور شمال جنوب به طور خاص بر تکمیل راه آهن رشت آستارا نیز تاکید ورزیدند. با همه این احوالات و مزیت اثبات شده کریدور شمال جنوب برای اقتصاد ایران، اهمیت این موضوع کماکان برای مسئولان کشور اثبات نشده است. جالب توجه است اگر بدانیم که تکمیل راه آهن رشت آستارا که حلقه مفقود تکمیل کریدور شمال جنوب است نیازمند تنها 1 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. رقمی که هر دولتی با وجود درآمدهای نفتی امکان تامین آن را داشتند اما در هیچ دورانی اهمیت آن درک نشد. در صورت آن که دولت سیزدهم نیز نتواند از این ظرفیت بهره‌برداری نماید احتمال دور خوردن ایران از این کریدور دور از تصور نخواهد بود. اتفاقی که علاوه بر از دست رفتن عایدات اقتصادی فراوان، مشکلات امنیتی عدیده‌ای را برای آینده کشور رقم خواهد زد.