سایه جنگی دیگر بر قره باغ

پایگاه رهنما:

درحالي كه در ماه‌هاي اخير نشست‌هاي متعددي بين مقامات ارمنستان و آذربايجان براي حل اختلاف  این دو کشور برگزار شد ه و منابع غربي از توافق قريب‌الوقوع بين دو كشور سخن مي‌گفتند، به نظر مي‌رسد ابرهاي تيره بر آسمان قفقاز دوباره سايه افكنده است و مي‌رود تا سومين جنگ قره‌باغ بين باكو و ايروان را كليد بزند. طي روزهاي اخير تصاويري در شبكه‌هاي اجتماعي آذربايجان دست به دست شده است كه به نظر مي‌رسد تحركات نيروهاي آذربايجاني در اطراف قره‌باغ كوهستاني و در امتداد مرز با ارمنستان افزايش يافته است. همزمان با تشديد اوضاع در قفقاز، برخي رسانه‌ها مدعي انتقال يگان‌هاي ارتش ارمنستان به نقاط مرزي با جمهوري آذربايجان شدند. خبرگزاري «ترند» جمهوري آذربايجان در گزارشي اعلام كرد: نيروهاي مسلح ارمنستان از مواضع خود در جهت منطقه «ديولي» به سمت مواضع ارتش آذربايجان واقع در منطقه «سادارك» در جمهوري خودمختار نخجوان، با سلاح‌هاي سبك شليك كردند و يگان‌هاي ارتش آذربايجان اقدامات تلافي‌جويانه انجام دادند.

از طرفي، وزارت دفاع ارمنستان از نشست وابسته‌هاي دفاعي خارجي و نمايندگان معتبر در ايروان با مقام‌هاي ارشد وزارت دفاع براي بررسي وضعيت كنوني در مرز ارمنستان و جمهوري آذربايجان خبر داد. وزارت دفاع ارمنستان اعلام كرد: «در نتيجه تجمع نيروهاي مسلح آذربايجان در چند روز گذشته، وضعيت همچنان متشنج است، از اين رو نيروهاي مسلح ارمنستان اقدامات لازم را براي تثبيت آن و جلوگيري از اقدامات تحريك‌آميز ادامه مي‌دهند.»

از سوي ديگر، شواهد و قرائن حكايت از اين دارد كه انتقال محموله‌هاي نظامي از رژيم صهيونيستي به آذربايجان نيز سرعت گرفته است و اين نگراني ارمني‌ها را از حمله قريب‌الوقوع ديگري از سوي آذربايجان افزايش داده است. آذربايجان در سال‌هاي اخير روابط نظامي خوبي با رژيم صهيونيستي برقرار كرده و ميلياردها دلار براي خريد سلاح از اين رژيم هزينه كرده است. افتتاح سفارت باكو در تل‌آويو و متعاقب آن اسكان تدريجي صهيونيست‌‌ها در خاك آذربايجان، به تحكيم پايه‌هاي روابط دو طرف منجر شده است.

افزايش تحركات نظامي هشدار خاصي را در قره‌باغ ارمني‌نشين كه از نگاه بين‌المللي به عنوان بخشي از آذربايجان به رسميت شناخته شده، ايجاد كرده است. از زمان پيروزي آذربايجان در جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020، درگيري‌هاي متعددي در داخل و اطراف قره‌باغ كوهستاني و در مرز دو كشور رخ داده است. مقامات باكو با وجود بازپس‌گيري بخش اعظم قره‌باغ، همچنان تلاش مي‌كنند منطقه كوچكي را كه 120 هزار ارمني در آن سكونت دارند نيز پس بگيرند. به همين منظور قره‌باغ ارمني‌نشين عملاً از ماه دسامبر 2022 در محاصره نيروهاي آذربايجان قرار گرفته است و تنها راه كمك‌رساني به آن نيز گذرگاه «لاچين» است كه از ماه دسامبر در محاصره نيروهاي آذري قرار دارد و اين مسئله شرايط سختي را براي ارمني‌هاي ساكن اين منطقه ايجاد كرده است و با وجود درخواست‌هاي جهاني براي پايان محاصره، آذربايجان از مواضع خود عقب‌نشيني نكرده است.

مخالفت قاطع ایران با هر گونه تغيير ژئوپلیتکی در مرزها

رئيس جمهور کشورمان در پاسخ به تماس «پاشينيان» نخست وزیر ارمنستان ، در واكنش به گزارش وي از آخرين تحولات منطقه قفقاز، ضمن اعلام مجدد مخالفت جدي جمهوري اسلامي ایران با هرگونه تشنج و نيز تغيير در مرزهاي تاريخي منطقه، بر آمادگي كشورمان به عنوان همسايه‌اي قدرتمند، براي ايفاي نقش مؤثر در جلوگيري از درگيري جديد و هرگونه تغيير در ژئوپلیتيك منطقه تأكيد كرد. رئيس‌جمهور با اعلام حمايت جمهوري اسلامي ايران از تماميت ارضي تمام كشورهاي منطقه گفت: «معتقديم مسائل منطقه بايد با گفت‌وگو ميان كشورهاي منطقه حل و فصل شود و به‌طور جدي مخالف باز شدن پاي كشورهاي بيگانه به منطقه قفقاز هستيم. ايران آمادگي دارد نقش خود را براي كمك به حل‌و‌فصل مسائل از طريق گفت‌وگوهاي ديپلماتيك ايفا نمايد.» همزمان، هيئتي از نيروهاي مسلح ايران نيز با وزير دفاع جمهوري آذربايجان در باكو ديدار و دو طرف درباره چشم‌انداز توسعه همكاري‌ها در حوزه نظامي و مسائل امنيتي منطقه تبادل‌نظر كردند.

الهام علي‌اف، رئيس‌جمهور آذربايجان كه طرح‌هاي جاه‌طلبانه‌اي براي منطقه قفقاز دارد، دنبال اجرايي كردن كريدور جنجالي «زنگه‌زور» است كه قرار است خاك اصلي آذربايجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل كند. اين كريدور كه عملاً مرزهاي 35 كيلومتري ايران و ارمنستان را قطع مي‌كند با واكنش تند مقامات ايراني مواجه شده و بارها نسبت به تغييرات ژئوپلتيكي در قفقاز هشدارداده شده است.

بازی غرب با ایروان در گذرگاه لاچین

به‌نظر می‌رسد توافق برای بازگشایی گذرگاه لاچین، هرچند که باکو گشایش دائم آن را تکذیب کرده است، تطمیع و بازی غرب با ارمنستان است تا از ائتلاف سه‌دهه اخیر با روس‌ها دور شود. این نوع بازی و تطمیع ممکن است در آینده نزدیک بر سر گذرگاه زنگه‌زور هم رخ دهد

گذرگاه لاچين به عنوان تنها راه ارتباط زميني بين قره‌باغ كوهستاني و جمهوري ارمنستان، چند ماه است كه بسته است. ايروان از اين گذرگاه براي رساندن کمک‌های بشردوستانه، كمك غذايي و دارو به ارامنه قره‌باغ كوهستاني استفاده مي‌كند كه جمعيتي حدود 120 هزار نفرند و بعد از جنگ اخير قره‌باغ شمار بيشتري از آنها در مناطق تحت حاكميت جمهوري آذربايجان قرار مي‌گيرند. در حالي كه باكو، ايروان را متهم كرده كه از اين كريدور براي قاچاق تسليحات استفاده مي‌كند، مسدود شدن لاچين طي ماه‌هاي اخير، در قره‌باغ كوهستاني يك بحران انساني به وجود آورده است. خبرگزاري ارمني «آرمن‌پرس»گزارش كرد كه دو دولت براي بازگشايي اين گلوگاه به توافق رسيده‌اند، گزارشي كه البته «حكمت حاجي‌اف» مشاور سياست خارجي «الهام علي‌اف» رئيس‌جمهور آذربايجان هم در گفت‌وگو با رويترز آن را تأييد كرد، ولي به نظر مي‌رسد دو طرف همچنان درباره حدود و ثغور اين توافق و اينكه آيا اين توافق موقت است يا دائم اختلاف‌نظر دارند. اواخر مردادماه بود که« مارگاريان» ، نماينده دائم ارمنستان در سازمان ملل در نامه‌اي به رئيس شوراي امنيت گفته بود كه به خاطر محاصره كريدور لاچين كمبود كالاهاي ضروري از جمله مواد غذايي، دارو و سوخت در قره‌باغ وجود دارد. دو تن از مخبرهاي ويژه سازمان ملل و يكي از كارشناسان مستقل اين سازمان نيز همان موقع، از جمهوري آذربايجان خواسته بودند فوراً محاصره كريدور لاچين را رفع كند، زيرا اين مسدوديت باعث يك وضعيت فوق‌العاده انساني در اين منطقه مورد مناقشه شده است.

اما روايتي كه جمهوري آذربايجان از توافق ارائه كرده اند، متفاوت است و  چشم‌انداز آن را با ابهام روبه‌رو مي‌كند. «حكمت حاجي‌اف» مشاور سياست خارجي «الهام علي‌اف» رئيس‌جمهور آذربايجان در گفت‌وگو با رويترز تأييد كرد كه توافق براي باز شدن جاده‌ها بين ارمنستان و جمهوري آذربايجان به دست آمده ولي ايست بازرسي باكو در كريدور لاچين به ارمنستان همچنان باقي مي‌ماند. لحن حاجي‌اف حاكي از اين است كه توافق انجام شده، صرفاً براي منتقل شدن « محموله خوراكي روسيه توسط صليب سرخ اين كشور و هماهنگ با صليب سرخ آذربايجان از مسير آغدام- آسكران به سمت خانكندي (مركز قره‌باغ)» انجام شده و اقدامات تكميلي طبق «يك معاهده جداگانه صورت مي‌گيرد و ارتباطي با معاهده بازگشايي آغدام - خانكندي و مسير لاچين - خانكندي براي صليب سرخ ندارد».

دور شدن  ارمنستان از روسيه و نزدیکی به غرب 

توافق دو طرف براي گشايش لاچين، چه به صورت موقت باشد يا در چارچوب يك توافق گسترده، تنها چند روز بعد از موضع انتقادي نيكول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان از روس‌ها اتفاق افتاد. پاشينيان در گفت‌وگو با روزنامه ايتاليايي لارپوبليكا، سياست كشورش درباره تكيه صرف به روسيه براي تضمين امنيت خود را «يك اشتباه استراتژيك» خوانده بود، چراكه به گفته او، مسكو قادر به انجام اين كار نبوده و در حال‌حاضر با كاهش نفوذ خود در منطقه قفقاز جنوبي روبه‌رو است. برخي ناظران هشدار مي‌دهند كه سمت و سويي كه ارمنستان در همكاري با غرب شروع كرده، چالشی براي ايران و روسيه به حساب مي‌آيد كه طي يك و نيم سال بعد از جنگ اوكراين همكاري‌هاي امنيتي خود را تشديد كرده‌اند. بازگشايي لاچين بعد از انتقاد پاشينيان از روسيه نشان مي‌دهد ارمنستان پتانسيل توافق‌هاي گسترده با غرب بر سر «زنگه‌زور» را نيز دارد، به خصوص كه وزير امور خارجه آذربايجان هشدار داده كه باكو ممكن است طرح گذرگاه زنگه‌زور را بدون مشاركت ارمنستان اجرا كند و این خطری است که نباید مسئولان ایرانی از آن غفلت کنند.