تقلای پیشرفت در دروازه‌ ایران با شرق آسیا

پایگاه رهنما:

توسعه اقتصاد سیستان و بلوچستان هم با محرومیت‌زدایی مردم منطقه و هم با منافع ملی کل کشور با هم گره خورده است. رشد اقتصادی بالاتر از میانگین رشد اقتصادی کشور در دهه‌ی ۱۳۹۰ نشان داده است که نظام تدبیر و توجه ویژه به این استان دارد. اقتصاد این استان در میان استان‌های ۳۱ گانه، در رتبه‌ی ۱۹ م قرار دارد، اما به‌لحاظ درآمد سرانه وضع خوبی ندارد و رتبه‌اش آخر است؛ بنابراین محرومیت ویژگی اصلی این استان است. با این وجود رهبر معظم انقلاب، نگاه ویژه‌ای به اقتصاد این استان دارند و همواره توصیه‌هایی در راستای محرومیت‌زدایی و پیشرفت این استان به دولت‌ها ارائه کرده‌اند. نقطه‌ی عطف این توصیه‌ها به دیدار با مسئولان ارشد نظام در سفر استانی ایشان به سیستان و بلوچستان بازمی‌گردد. پس از آن دیدار، نهاد‌های اقتصادی انقلابی نیز حضور پررنگی در اقتصاد این استان دارند، اما این تلاش‌ها کافی نیست و ضروری است برنامه‌ی ویژه‌ای برای محرومیت‌زدایی در سیستان و بلوچستان اتخاذ شود. در این گزارش، مروری داشتیم به شاخص‌های کلان اقتصادی در این استان پهناور و تحولات و تطورات اقتصادی آن.

قدرت خرید در سیستان
آمار‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهند که استان سیستان و بلوچستان با تولید ناخالص داخلی منطقه‌ای ۹.۳۷ هزار میلیارد تومان (به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰) در رتبه‌ی ۱۹ م میان ۳۱ استان ایران قرار دارد. این استان ۲ میلیون و ۷۷۵ هزار و ۱۴ نفر نیز جمعیت دارد؛ بنابراین وقتی تولید ناخالص داخلی کل استان را بر جمعیت (بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵) تقسیم کنیم، درآمد سرانه این استان برابر با ۳.۴ میلیون تومان (بر اساس قیمت ثابت سال ۱۳۹۰) می‌شود. به عبارت دیگر اگر فرض کنیم درآمد کل استان به‌طور مساوی بین همه تقسیم می‌شود -که طبعاً چنین نیست و نابرابری درآمدی در این استان بیش از میانگین کشور است- و همچنین اگر فرض کنیم در سال ۱۳۹۹ قیمت‌ها برابر با قیمت‌های سال ۱۳۹۰ هستند، قدرت خرید مردم در این استان سالانه ۳.۴ میلیون تومان است. این رقم بر اساس محاسبه‌گر تورم بانک مرکزی برابر با حدود ۵۴ میلیون تومان در سال ۱۴۰۱ است؛ یعنی حدود ۴.۵ میلیون تومان به‌طور ماهانه. رتبه‌ی این استان در درآمد سرانه ۳۱ م است. همچنین درآمد سرانه در استان بوشهر (که رتبه‌ی اول درآمد سرانه در میان استان‌ها را دارد) ۹ برابر درآمد سرانه در سیستان و بلوچستان است. همچنین درآمد سرانه در پایتخت کشور ۴ برابر درآمد سرانه در این استان محروم است.

ترکیب اقتصاد استان
همچنین بخش صنعت با ۱.۴ هزار میلیارد تومان (۱۵.۲ درصد اقتصاد استان) بزرگترین بخش اقتصادی این استان است. پس از آن بخش‌های «عمده فروشی  و خرده فروشی، تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتور سیکلت» و «کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری» به ترتیب با ۱.۳ و ۱.۲ هزار میلیارد تومان و سهم ۱۴ و ۱۲.۵ درصدی در جایگاه دوم و سوم در میان بخش‌های اقتصادی استان سیستان و بلوچستان قرار دارند. البته نباید سهم اقتصاد زیرزمینی را نیز در این استان نادیده گرفت. به‌طور مثال محمد محبی -جانشین وقت دبیرکمیسیون برنامه ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز استانداری سیستان و بلوچستان- در سال ۱۳۹۳ اعلام کرده بود: «بررسی‌ها و برآورد‌هایی که از طریق مراجع مربوط به دست آورده‌ایم نشان می‌دهد روزانه حدود ۳.۵ تا ۴ میلیون لیتر فرآورده‌های سوختی از استان سیستان و بلوچستان خارج می‌شود.» اگر چه این آمار ممکن است بیش‌برآوردی داشته باشد، اما اگر همین را هم در نظر بگیریم، با توجه به درآمد سرانه رسمی در این استان به‌نظر نمی‌رسد تغییر جدی‌ای در رتبه‌ی درآمد سرانه‌ی سیستان و بلوچستان ایجاد شود.

در تکاپوی توسعه
بنابراین درآمد سرانه در استان سیستان و بلوچستان وضعیت مطلوبی ندارد؛ خصوصاً وقتی توجه کنیم که درآمد سرانه به‌طور مساوی هم تقسیم نمی‌شود و محرومیت در بخش‌هایی از این استان شدید‌تر است. با این حال شاخص رشد اقتصادی این استان در سال ۱۳۹۱ برابر با ۱.۳- بود. در سال ۱۳۹۲ به ۰.۵۵ درصد رسید. در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ به ترتیب برابر با ۶.۲ درصد، ۳ درصد، ۲.۷ درصد، ۱۰.۹ درصد و ۴.۹ درصد بود. در سال ۱۳۹۸ (سال پس از خروج امریکا از برجام) به ۹.۲۵- رسید، اما در سال ۱۳۹۹ دوباره مثبت شد و به ۴.۵۶ درصد رسید. میانگین رشد اقتصادی سال‌های دهه‌ی ۱۳۹۰ برابر با ۲.۴۸ درصد بود. این در حالی است که بر اساس آمار حساب‌های منطقه‌ای، میانگین رشد اقتصادی دهه‌ی ۱۳۹۰ برای کل کشور برابر با ۱.۰۲ درصد بود؛ بنابراین رشد اقتصادی استان سیستان و بلوچستان در این دهه، ۱.۴۶ درصد بیش از میانگین کل کشور بود. این بدان معناست که تصمیم نظام آن است که این استان در مسیر محرومیت‌زدایی و توسعه زودتر به سایر استان‌ها برسد. اگر چه بی‌ثباتی و تشدید نا امنی یکی از موانع جدی پیش روی اوج گرفتن این استان است. با این حال نباید از غفلت برخی دولت‌ها از این استان مهم و استراتژیک غافل بود.

نگاه توسعه‌محور رهبر معظم انقلاب
این استان از دیرباز برای رهبر معظم انقلاب اهمیت ویژه‌ای داشته است. ایشان پیش از انقلاب -وقتی در ایرانشهر تبعید بودند- از نزدیک با ظرفیت‌های اقتصادی سیستان و بلوچستان آشنا شدند. این نگاه توسعه‌محور به ظرفیت‌های سیستان و بلوچستان به‌قدری پررنگ است که در سال جاری و در دیدار با مسئولان نظام وقتی از اهمیت حمایت دولت از دام‌پروری سخن به میان می‌آید ایشان یادآوری می‌کنند که در ایرانشهر دیده‌اند یک خانواده با یک بز اقتصاد خود را رفع و رجوع کرده است؛ بنابراین به دولت توصیه کردند که دستگاه‌های مربوطه می‌توانند اینطور اقتصاد آن مناطق را پویا کنند. همچنین ایشان در دیدار با کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش بنیان‌ها (در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱) از ظرفیت‌های کشاورزی این استان یاد کرده بودند؛ از اکالیپتوس‌های خاص بمپور ایرانشهر گرفته تا گوجه‌فرنگی و پنبه‌ی خاص و با کیفیت سیستان و بلوچستان. این نگاه رهبر معظم انقلاب، فقط به کشاورزی و دامپروری نیز محدود نمی‌شود. معظم‌له بار‌ها از اهمیت توسعه‌ی سواحل مکران سخن گفته‌اند و نهاد‌هایی را نیز مامور توسعه‌ی این مناطق کرده‌اند.

یک نقطه‌ی عطف
با این حال نقطه‌ی عطف توسعه‌ی سیستان را می‌توان در جلسه‌ای که رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۸۱ در سفر به این استان، با حضور همه‌ی مقامات عالی‌رتبه‌ی کشور داشتند، جست و جو کرد. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در این دیدار (بیش از دو دهه پیش) سیستان و بلوچستان را دروازه تجارت کشور با مناطق شرقی جهان و قاره آسیا خواندند و بر اهمیت بندر بسیار مهم چابهار تاکید کردند. در این جلسه جزئیات طرح‌هایی برای محرومیت‌زدایی این استان نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت. پس از آن دولت‌ها جسته و گریخته برای توسعه‌ی این استان تلاش کردند و شاید رشد بالاتر از میانگین کشور در دهه‌ی ۱۳۹۰ بی ارتباط با تلاش دولت‌ها نباشد، اما رهبر معظم انقلاب نیز به‌طور مستقل نهاد‌های اقتصادی انقلابی را مأمور کردند تا برای توسعه این استان برنامه‌های جدی داشته باشند.

• جمع‌بندی

به‌طور مثال شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان که یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ در زمینه معدن است و در واقع زیرمجموعه‌ی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) است، در معدن جانجا در شهرستان نیمروز (شمال سیستان و بلوچستان) در حال سرمایه‌گذاری بزرگ است. مثال دیگر هدلینگ کشاورزی وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی(ره) در طرح بزرگ پرورش سه هزار نفر شتر در منطقه لواریاب زاهدان در حال سرمایه‌گذاری است. همچنین بنیاد برکت نیز با ارائه تسهیلات ارزان قیمت تا کنون بیش از26 هزار شغل در نقاط مختلف این استان ایجاد کرده است. با این حال به‌نظر می‌رسد دولت جدید باید با عنایت به محورهای فرمایشات رهبر معظم انقلاب -خصوصاً مصوبات سفر 1381- تلاش‌ها در محرومیت‌زدایی و توسعه‌ی سیستان و بلوچستان را دوچندان کرده و عقب‌افتادگی‌های برخی دولت‌های قبل را جبران کند.