دو سال کاهش نابرابری درآمدی

پایگاه رهنما:

اخیراً رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که ضریب جینی در سال 1401 به میزان 0.2 درصد کاهش پیدا کرد؛ یعنی از 39.38 در سال 1400 به 39.18 در سال 1401 رسید. ضریب جینی یک عدد بین صفر تا 100 است که میزان نابرابری درآمدی در یک اقتصاد را نشان می‌دهد. اگر همه‌ی افراد جامعه درآمد برابر داشته باشند، عدد آن صفر می‌شود و اگر همه‌ی درآمد جامعه به یک نفر برسد، عدد آن 100 می‌شود. در بسیاری از کشورهای دنیا این شاخص چیزی بین 27 تا 45 است. در ایران نیز نابرابری درآمدی در سال 1392 و با روی کار آمدن حسن روحانی 36.5 بود اما در پایان دولت او به 40 درصد در سال 1399 رسید. در میانه‌ی 1400 با روی کار آمدن دولت جدید، روند نابرابری درآمدی کاهشی شد و حدوداً یک درصد کاهش یافت. عوامل موثر بر کاهش ضریب جینی در دو سال اخیر چه بود!؟ آیا کاهش اختلاف طبقاتی در سال‌های آتی نیز ادامه خواهد یافت!؟ با نگاهی به طرح‌های دولت -از هدفمندی تا کالابرگ الکترونیک- به‌نظر می‌رسد شاهد ادامه‌ی بهبود نابرابری درآمدی باشیم.

در میانه جهان

نابرابری درآمدی در کشور ما در بدترین شرایط سال‌های اخیر خود برابر با 40 درصد بوده است. با این رقم، ما تقریباً در میانه‌ی کشورهای دنیا هستیم. یعنی نیمی از کشورها به لحاظ اختلاف طبقاتی وضع بهتری از ما دارند و نیمی از کشورها نیز وضعی بدتر دارند. به‌طور مثال بر اساس آمارهای بانک جهانی، ضریب جینی در ترکیه در سال 2019 برابر با 41.9 درصد بوده است که با مشکلات اقتصادی سال‌های اخیر این کشور، به‌نظر می‌رسد وضع بدتر نیز شده باشد. ضریب جینی در ایالات متحده نیز در سال 2020 برابر با 39.7 بود. برای چین در 2019 آمار ضریب جینی 38.2 درصدی به ثبت رسیده است. بنابراین در مجموع، جایگاه ما در این شاخص چندان پایین نیست اما طبعاً برای خود ما قانع‌کننده نیست و انتظار داریم در اقتصاد ما، عدالت اجتماعی بیش از این‌ها نمود داشته باشد. برای همین مهم، در سیاست‌های کلی ما، سیاست‌های کلی رفع فقر و رفاه اجتماعی به‌طور خاص تدوین شده است. همچنین در چند مورد از سیاست‌های کلی، بر کاهش اختلاف طبقاتی از طریق «هدفمندی یارانه‌ها» تاکید شده است.

دلایل بهبود

ریشه‌ی بهبود ضریب جینی در دو سال اخیر را نیز باید در دو عامل مهم دید؛ یکی افزایش حداقل دستمزد 57 درصدی کارگران در سال نخست فعالیت دولت و دیگری در حذف ارز 4200 تومانی. ارز 4200 تومانی اگر چه تا حدی بر کنترل قیمت کالاهای اساسی تاثیر داشت اما در عمل، بخشی از آن نیز تبدیل به رانت می‌شد. همچنین وقتی به کالا به‌طور غیرمستقیم یارانه می‌دهیم و محدودیت مقدار مصرف نیز وجود ندارد، این یعنی هر کسی که درآمد بیشتری دارد و می‌تواند مصرف بیشتری داشته باشد، از یارانه بهره‌ی بیشتری خواهد داشت. به‌عکس، اما وقتی یارانه را به صورت مستقیم و نقدی به همه به صورت یکسان ارائه می‌کنیم، به طبقات پایین بهره‌ی بیشتری می‌رسد. به‌طور مثال خانواده‌ای که در طبقات پایین درآمدی بودند و ماهیانه تنها 4 میلیون تومان درآمد داشتند، اگر یک خانواده‌ی 4 نفره بودند، یارانه‌ها یک میلیون و 600 هزار تومان به درآمدشان اضافه کرد؛ یعنی افزایش درآمد 40 درصدی. حال اگر این فرد کارگر هم بود و با افزایش حقوق 57 درصدی نیز مواجه می‌شد، بیش از 2 میلیون تومان هم به حقوقش اضافه می‌شد و تقریباً درآمدش دو برابر می‌شد. همانطور که حذف ارز 4200 در سال گذشته منجر به بهبود ضریب جینی شد -که البته می‌شد این طرح را در چند مرحله و تدریجی‌تر اجرا کرد-، هدفمندی یارانه‌ها در سال 1389 نیز به کاهش فاصله طبقاتی کمک کرده بود.

افق روشن

اما این تنها اقدام مثبت دولت برای بهبود ضریب جینی نبود. اکنون نیز طرح کالابرگ الکترونیک در حال اجراست. در این طرح که فعلا برای سه دهک پایین درآمدی اجرا می‌شود، اگر از یارانه‌ در فروشگاه‌های خاص و برای خرید سبد کالاهای اساسی استفاده شود، به ازای هر نفر 120 هزار تومان به یارانه اضافه می‌شود. یعنی به یارانه‌ی یک خانواده 4 نفره، 460 هزار تومان اضافه می‌شود. در مجموع یارانه‌ی این خانواده به بالای 2 میلیون تومان در ماه می‌رسد. اگر چه چنین یارانه‌ای برای طبقه متوسط و کمی کارگشاست و برای طبقات بالا عملاً چیزی نیست اما برای یکی دو دهک پایین درآمدی -یعنی چیزی حدود 17 میلیون نفر- این رقم بسیار تعیین کننده است و می‌تواند کمک جدی به زندگی ایشان باشد. بنابراین اگر دولت برای افزایش حقوق کارگران و کارمندان در سال آینده برنامه داشته باشد و منابعش را نیز تأمین کند یا طرح هدفمندی یارانه‌ها را بیش از پیش اجرا کند، حتماً شاهد کاهش فقر مطلق و بهبود ضریب جینی در سال‌های پیش رو نیز خواهیم بود.