گره یا مرهم بر دست‌وپای پلتفرم‌های نمایش خانگی

پایگاه رهنما:

• داستان چیست؟

شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه روز سه‌شنبه ۳۰ خردادماه که به ریاست «سید ابراهیم رئیسی» برگزار شد، پیرامون سیاست‌ها و ضوابط حوزه صوت و تصویر فراگیر به بحث پرداختند و درنهایت ماده‌واحده‌ای را تصویب کردند که بر اساس آن، حیطه اختیارات و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما در این حوزه مشخص و برای فعالان بخش خصوصی به‌ویژه در پلتفرم‌های پخش صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی معین شد که در چه بخش‌هایی باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در چه بخش‌های دیگری باید از سازمان صداوسیما مجوز اخذ کنند.

در این جلسه مقرر شد مقررات لازم برای ساماندهی این عرصه با عنایت به سیاست‌ها و اصول تعیین شده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، از سوی مسئولان مربوط به شکل لایحه تهیه و برای تصویب به‌عنوان قانون به مجلس شورای اسلامی ارسال شود.

مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و لایحه برنامه هفتم توسعه، بند «ب» ماده ۷۶ به صراحت اعلام می‌کند که مسئولیت تنظیم‌گری، صدور مجوز، نظارت بر رسانه‌های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر ازجمله شبکه نمایش خانگی به‌ویژه تولید سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی بر عهده سازمان صداوسیما است.

نظارت بر تولیدات شبکه خانگی خیلی هم تازگی ندارد، حدود هشت سال پیش یعنی اواخر سال ۹۴ بود که سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی «ساترا» با ابلاغیه رسمی رئیس‌جمهور وقت خطاب به رسایت سازمان صداوسیما تشکیل شد.

این سازمان از همان آغاز کار با معضل اختلاف‌برانگیزی به نام همپوشانی حوزه‌های مأموریتی با وظایف وزارت ارشاد مواجه شد. کشمکش نظارت بر فعالیت صوت و تصویر فراگیر همچنان محل بحث بود. تعلل و عقب‌افتادگی ساترا در نظارت بر کار پلتفرم‌هایی که یکی پس از دیگری با این ادعا که معطل ماندن تولیدات پلتفرم‌ها پشت سد نظارت ساترا اساساً توجیه اقتصادی برای این چرخه صنعتی نخواهد داشت، پیش از دریافت مجوز، تولیدات خود را به پخش می‌رساندند، در کنار تردید در وجاهت قانونی این سازمان مزید بر علت شد و کم‌کم دامنه کار را از دست این سازمان خارج کرد تا روی کار آمدن دولت سیزدهم. «محمد اسماعیلی» وزیر فرهنگ و ارشاد دولت جدید در همان روزهای تصدی این مسئولیت، نظارت بر شبکه نمایش خانگی را در حیطه اختیارات وزارت ارشاد دانست. موضعی که البته با گذشت زمان تغییر کرد تا اینکه خردادماه سال 1401 معاون حقوقی وزارت ارشاد به صراحت اعلام کرد «در دوساله اخیر مسئولیت تولید و نظارت و ارزشیابی سریال‌های شبکه نمایش خانگی و پلتفرم‌ها به صداوسیما سپرده شده است».

جایگاه نظارتی سازمان صداوسیما بر پروژه‌های شبکه نمایش خانگی موضعی بود که ریاست سازمان هم بر آن تأکید داشت؛ اما نکته مهم و سؤال‌برانگیز؛ حدود وظایف و اختیارات صداوسیما در خصوص پلتفرم‌های VOD به‌عنوان رقیب جدی و سرسخت سیمای ملی بود.

پلتفرم‌هایی ازجمله «نماوا»، «فیلم نت»، «فیلیمو» و ... که در سایه سخت برخی ممیزی‌های موضوعی سیما بر سر سازندگان سریال‌های اجتماعی، تاریخی و ...، با نشان دادن چراغ سبز طرح موضوعات غیر قابل طرح در سیما پای بسیاری از هنرمندان و به دنبال آن مخاطبان را به دایره تولیدات خود باز کردند.

متأسفانه طی سال‌های اخیر به کرات شاهد آن بودیم که پلتفرمی مثل فیلیمو با اصرار بر روند قانون‌گریزی و عدم تمکین به مقررات تنظیم گرایانه اقدام به سرمایه‌گذاری برای پخش آثار ترجمه شده و نیز ساخت تولیدات سریالی خلاف سیاست‌های کلان نظام فرهنگی کشور و پخش آن در شبکه نمایش خانگی داشته و با کمال تأسف همچنان دارد. تولید و پخش سریال پرحرف و حاشیه «سقوط»، سریال «بی‌طرف» که به مثابه آتش زیر خاکستر قبل از اغتشاشات سال ۱۴۰۱ به خوبی در ذهن مخاطبان رسوخ کرد و تولیدات نمایشی ازاین‌دست، از این جزیره خودمختار، سربازی پابه‌رکاب برای ارتش دشمن فرهنگی ایران ساخته است.

مطابق آنچه در مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص نحوه تدوین، تائید و ارائه سیاست‌ها و ضوابط حاکم بر پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی، آمده است انتظار می‌رود در سایه نظارت تنظیم گرایانه و نه «صیانت» و «ممیزی بی‌ضابطه و سلیقه‌ای» نهادهای مسئول بر شبکه عریض و طویل نمایش خانگی بتوان جریان تولید محتوای فرهنگی در کشور را از بن‌بست احتمالی خارج کرد.

• گامی در راستای تقویت نمایش خانگی

پس از رسانه‌ای شدن این مصوبه، شاهد موضع گیری بسیاری از هنرمندان، هنرپیشه‌های سریال‌های شبکه نمایش خانگی و فعالان این پلتفرم‌ها بودیم. نکته جالب ماجرا در خصوص مصوبه‌ای که هنوز ابلاغ نشده؛ موضع‌گیری سریع هنرمندانی است که هنوز جوهر افاضاتشان در خصوص تحریم رسانه ملی و حتی تولیدات شبکه نمایش خانگی طی ماه‌های اخیر و به دنبال بالا گرفتن دامنه اعتراضات و اغتشاشات اجتماعی، خشک نشده است؛ چهره‌هایی که بعضی‌شان از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان «تیغ روی گلوی شبکه نمایش خانگی» تعبیر کرده و برخی آن را پایان استقلال این پلتفرم‌ها دانسته‌اند و یا چهره‌های سینمایی که سال‌ها پیش آواز خداحافظی با تلویزیون را سردادند و ایفای نقش در تولیدات شبکه نمایش خانگی را به کارنامه هنری خود افزودند با این عبارات که «نمایش خانگی هم دست صداوسیما افتاد و این یعنی سونامی ممنوع الکاری هنرمندان و پایان سردرگمی‌های مردم» نسبت به این مصوبه موضع‌گیری صریح کردند؛ اما برخلاف این جوسازی‌ها و هیاهوی رسانه‌ای، آن‌طور که دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید این مصوبه درواقع تسهیلگر فعالیت فعالان حوزه صوت و تصویر و حامی آن‌ها است.

به گفته «حجت‌الاسلام عبدالحسین خسرو پناه» مسئولیت تنظیم‌گری، صدور مجوز و نظارت بر رسانه‌های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر شامل رسانه‌های کاربرمحور و ناشرمحور مانند شبکه خانگی، بر عهده صداوسیما گذاشته شده است؛ بنابراین، بخشی از مسئولیت‌ها بر عهده صداوسیما و بخشی بر عهده وزارت ارشاد است و درواقع یک تقسیم‌کاری در حوزه تنظیم‌گری انجام شده و به نوعی تسهیلگری برای افرادی است که می‌خواهند در این حوزه فعالیت کنند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین سازندگان فیلم‌ها و سریال‌ها در قالب پلتفرم‌های نمایش خانگی را با این توضیح خاطرجمع کرد که این مصوبه اصلاً بدان معنا نیست که صداوسیما می‌خواهد دست‌وپای پلتفرم‌های نمایش خانگی را ببندد و یا اجازه فعالیت ندهد؛ قطعاً تصمیم اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای تقویت نمایش خانگی است، این پلتفرم‌ها باید رشد و توسعه پیدا کنند و در راستای نیازهای فرهنگی مردم فیلم و سریال بسازند و این حوزه نباید تضعیف بشود.

با این وجود برخی نگرانی‌های فعالان شبکه نمایش خانگی را باید به حق دانست و برای آنها فکری جدی و اقدامی عاجل کرد؛ نگرانی‌هایی از جنس مدل ارتباطی صداوسیما و VOD ها، تنظیم عادلانه شرایط نظارت بر سکوهای تولید و انتشار سازمان صداوسیما و دیگر پلتفرم‌های رقیب فعال و همچنین تدبیر هوشمندانه در تنظیم مقررات تولید و انتشار محتوای نمایشی با اهتمام ویژه به تفاوت ماهیتی محتوای نمایشی رسانه‌ای مثل تلویزیون و شبکه‌هایی مثل نمایش خانگی. معصومه باباجانی