شبکه پول‌پاشی مذکور که بسیاری از ریزکانال‌ها و فرصت‌های حوزه تخصصی فرهنگ‌وهنر و بازی و ... را در دست دارد، فراتر از نام‌های متداولی است که این‌سو و آن‌سو شنیده می‌شود و بیشتر مربوط به صاحبان ثروت‌های مشکوکی است که به نام هنر و تولیدمحتوا، عملا فعالیت‌های دیگر اقتصادی و عموما ضدفرهنگی خود را پوشش می‌دهد و گاه حکم قضایی هم در ارتباط با تخلفات خود دریافت کرده‌اند.
اگرنه با نگاهی به مواضع مالکان نزدیک به ۴۰۰ پلتفرم‌ مجوزدار و رسمی به‌وضوح می‌بینیم آنها موافق قوانین و نهاد تنظیم‌گر هستند و از مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی استقبال کرده‌اند اما تنها یکی از پلتفرم‌ها که با شبکه‌سازی در فضای مجازی و پول‌پاشی، عملا حاشیه امنی برای خود ایجاد کرده، می‌خواهد در برابر قانون بایستد و هرگونه روند نظارتی و قانونی برای ساماندهی در این عرصه را تخطئه کند. پلتفرمی که از قضا دغدغه مالی ندارد. بر این اساس از نخستین مطالب جام‌جم تا امروز بر یاغی‌گری یک پلتفرم تاکید شده است. این جریان در طول سال‌های گذشته به بهانه‌های مختلف، رسانه‌های حتی ناشناخته را هدف جریان ظاهرا تبلیغاتی خود قرار داده تا به یک صف‌آرایی رسانه‌ای به سود خود دست‌یابد و از آب گل‌آلود مجازی، ماهی به‌ظاهر اقتصادی و عملا ضدفرهنگی خود را صید کند.روشن است که این جریان آلوده به پول کثیف، تحمل هیچ فرآیندی برای نظارت قانونی بر پلتفرم‌ها را ندارد، چراکه می‌ترسد پشت‌پرده برخی تولیدات آن آشکار شود.بنابراین انتظار از فعالان این حوزه و رسانه‌های مستقل و صاحب اندیشه این است که با هر نگاه و سلیقه‌ای که دارند، در دام پروپاگاندای صاحبان پول‌های کثیف نیفتاده و در زمین بازی گل‌آلود آنها بازی نکنند.ظاهر روند جدید مقابله این جریان با قانون، تبلیغات است و اما باطن آن، شمشیرکشیدن روی نهادهای رسمی کشور است که عاقبت آن بارها بر اهل فکر روشن شده است.

آن سیاهی شهادت و سوگواری در چشمان شماست!

غلامرضا صادقیان

کمتر نوشته‌ای را در سال‌های اخیر از روشنفکران اصلاح‌طلب در ذهن دارم که با نگاه متعالی و ستایش‌آمیز درباره مقام شهید یا شهادت باشد. برعکس هرگاه می‌خواهند از سیاهی و تباهی یادی بکنند، اشاره‌ای هم به جنگ و شهید و شهادت می‌کنند! اکنون که رهبر انقلاب دوباره بر زنده‌نگه‌داشتن یاد و نام شهدا با زبان هنر تأکید کردند، با نقد یادداشت یکی از جامعه‌شناسان این قشر، توضیح می‌دهم که چرا شهدا مهم‌اند و چرا نباید در بازتاب واقعیت فرهنگ شهادت کوتاهی کرد. یادداشت نعمت‌الله فاضلی که با عناوین مردم‌شناس و جامعه‌شناس معرفی می‌شود، به‌عنوان نمونه مورد توجه است که دست‌برقضا مطالعه شد و دیدگاه آن معمولاً در نوشته‌های دیگر این قشر نیز جاری است.
آقای فاضلی ابتدا رنگ سیاه لباس‌ها را به «حکومت ایدئولوژیک ایران» نسبت داده و نوشته است: «این روز‌ها چیزی که در تهران و شهر‌های ایران بسیار به چشم می‌آید لباس‌های رنگی است، به‌ویژه لباس زنان. حتی اگر حکومت بتواند روسری را به سر زن‌ها برگرداند، بازگشت به رنگ تیره و تیرگی بعید و بل محال است. انقلاب رنگی در ایران رخ داده و همه جا هم دیده می‌شود. این انقلاب، قدرت توده را نشان می‌دهد و در آینده نیز همین قدرت تعیین‌کننده سرشت و سرنوشت ایران خواهد شد.»
این چند عبارت البته که مناقشه برانگیز و مغالطه‌آمیز و ناروا و فاقد عقلانیت‌منطقی در پیش‌بینی آینده است و نتیجه‌گیری از قدرت توده است، اما فعلاً منظور ما ارتباطی است که در سطور بعدی بین لباس سیاه و مسئله شهادت برقرار می‌کند: «[بعد از انقلاب]با گسترش سیاست سوگ و سوگواری، و آیین‌های مذهبی، سیاه هم سال‌به‌سال اهمیت سیاسی بیشتری یافت. طیفی از رنگ‌های تیره... در فهرست رنگ‌های ایدئولوژیک قرار گرفت... جنگ ایران و عراق هم سیاست تیرگی را تقویت کرد. هزاران شهید و جانباز جنگ، شهر‌ها و روستا‌ها را عزادار می‌کرد. رسانه‌های حکومتی هم یا به خاطر سوگواری و عزاداری‌های مذهبی یا به خاطر شهدای جنگ، برای هشت سال سیاه‌پوش و تیره رنگ شدند.»
نویسنده بازگشت رنگ‌های روشن را از دوران سازندگی مرور کرده تا به «زن، زندگی، آزادی» رسیده و بدون تحلیل و با یک توصیف ساده از شرایط، از اینکه حالا «زن‌ها چه با روسری چه بی‌روسری، خیابان‌ها را رنگارنگ کرده‌اند» نتیجه گرفته که «دیگر چادرپوش‌ها اقلیت شده‌اند و گمان می‌کنم کمتر شهری در جهان رنگی‌تر از تهران باشد.» و تمام!
مغالطه بزرگ و اصلی این‌گونه نوشته‌ها در مرتبه اول آن است که «آیین‌های مذهبی» به‌ویژه مراسم تاسوعا و عاشورا و برگزاری مراسم شهدا را عامل غلبه فضای عزاداری و ماتم و رفتن به سمت رنگ‌های تیره و دلمرده می‌دانند. عاشورا و فرهنگ برآمده از آن، نسبتی با غم به معنای این‌جهانی آن و نسبتی با دلمردگی و سیاهی ندارد. عاشورا یک حماسه شورانگیز و منشأ و مبدأ شور و عشق و سرزندگی و بیرون‌کشیدن مخاطبانش از ناامیدی و ذلت و خواری است. عاشورا آموزه و مکتب ترجیح بقای آخرت به فنای دنیا است. این اوج تعالی نفس انسانی و ارتقای هستی و هویت انسان‌هاست. از رواقیون تا فلسفه‌های معاصر که در جست‌و‌جوی شادکامی و خوشی و خوب‌زیستن هستند، به‌رغم مادیگرابودن، مخاطبان خود را برحذر می‌دارند که اگر شادی‌عمیق می‌خواهید، از جست وجوی خوشبختی در این سرا دست بکشید و با سرنوشت خود کنار بیایید؛ و در همه این مکاتب بین شادی‌عمیق و شادی‌های زودگذر و سطحی فرق می‌گذارند. مخاطب سوگواری‌های مذهبی در جست‌و‌جوی شادی زودگذر هیجانی که غم‌افزایی پایان‌یافتن آن، بسیار ماندگارتر از آن لحظات زودگذر شادی است، نیست. عزادار عاشورا، غمناک نیست، عشقناک است. غم عاشورا، غم نان و درماندگی و نداری و دوری و مهجوری نیست. کسی که رنگ‌ها را ایدئولوژیک می‌بیند، از برقراری هر نسبتی با مضامین و معارف اخروی بازمی‌ماند. در آن ایدئولوژی که از آن می‌گریزند، پوشیدن رنگ سیاه، مکروه است و از آن نهی شده و بر پوشیدن رنگ‌های شاد و روحیه‌بخش امر شده است. اما برای یک روز خاص، همان ایدئولوژی آن رنگ را مجاز می‌داند تا یکدستی و هماهنگی و نماد هنری خلق و ایجاد کند و آن را دلیلی بر القای سوگ و دلمردگی نمی‌داند؛ و اگر ملتی در برهه‌ای از تاریخ که هر روز زیر تابوت مدافعان وطن بود، سیاه‌پوش و غمگسار شد، سزاوار بهترین تحسین‌ها و ستایش‌هاست، نه چنین انگاره‌هایی که عبور از آن روز‌ها به این روز‌ها که «تهران رنگی شده است» یک اتفاق مبارک تلقی شود! این «تهران رنگی‌شده» از خون جوانان وطن نامش هنوز تهران است و این شهدای ما بودند که سرنوشت کشور را رقم زدند. آن زمان که روزی هزار جوان در عراق و سوریه به دست داعش سر بریده می‌شدند، این شهدای ما بودند که تهران را برای ما امن و رنگی حفظ کردند. سستی در باور به جهان آخرت، ما را مشعوف بادبادک‌های رنگی می‌کند، غم را در رنگ سیاه تئوریزه می‌کند و شادی را در کف روی آب دریا و نه در گوهر‌های کف دریا می‌بیند. این جفای بزرگ همواره بر عاشورا و عزاداری‌ها روا داشته شده است. آن توده که سرشت و سرنوشت ایران را رقم زد، همان شهدایی هستند که زمانی ایران را سیاه‌پوش عزای خود کردند و ما «جز زیبایی نمی‌بینیم» و آن سیاهی «در چشمان شماست».

فرصت سوزی در روایت حماسه ها

سید صادق غفوریان

امروز نمی توان این واقعیت را نادیده انگاشت که قسمت قابل اعتنایی از غریبه بودن بخشی از  نسل نوجوان و جوان با حماسه های سربازان وطن در ادوار مختلف از مبارزات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تا رویدادهای ملی و حتی حماسه های علمی، ورزشی و جان فشانی ها برای حرم های اهل بیت(ع) و سلامت، ناشی از ضعف در آگاهی و قدرت تحلیلی آنان است.  عمیقا معتقدیم این ضعف آگاهی و فقدان ارتباط عاطفی و احساسی و گاهی هم مقابله با این حماسه ها  یا تهاجم به آن ها، معلول کم تدبیری و کم کاری متولیانی است که دهه های متوالی در نوعی انفعال و روزمرگی به سر بردند و می برند. شاید نباید چنین انتقادی را این گونه کلی و فراگیر و به تمامی مسئولان، متولیان و نهادهای فرهنگی و آموزشی تعمیم داد، چرا که در این سال ها و لابه لای حجم فراوانی از کم کاری ها، موارد و اقدامات موثر و کارآمدی هم صورت گرفت اما به گواه ارزیابی ها و برداشت ها از فرهنگ عمومی جامعه امروز می توان نتیجه گرفت که قصورها، ترک فعل ها و احیانا خراب کاری ها بیشتر از محاسن و فایده ها بوده است. البته که سال های مدیدی است که قصه این کم کاری ها در عرصه فرهنگ حماسه مطرح است، خصوصا آن جا که در کشاکش التهابات اجتماعی و سیاسی همچون اتفاقات نیمه دوم سال 1401 که رفتار، کنش و نمایی متفاوت از نسل نوجوان و جوان می بینیم، این پرسش را با خود زمزمه می کنیم که «چرا این نسل این گونه شد؟» کمی به سال های پیشین که بازگردیم، شاید به خاطر بیاورید دیالوگ تاثیرگذار فیلم «موج مرده» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا در سال 1379 را که پس از اتفاقات ناخوشایندی که برای فرزند قهرمان ارزشی فیلم (مرتضی راشد از فرماندهان جنگ) رخ داد، او بر سر یکی از مسئولان فریاد کشید که: «قرار بود ما بجنگیم، شما مراقب بچه هامون باشید ... وجدانتون رو قاضی کنید، کدوم یک از ما کم فروشی کرد...؟».   با کم فروشی ها و غفلت هایی که داشتیم در کنار آن چه باید آن را کم فروشی، کم‌کاری، غفلت، روزمرگی و فراموشکاری در انتقال اثرگذار حماسه های بزرگ سربازان وطن به نسل جدید نامید، اغلب شیوه ها و کیفیت ارائه همان ها هم که انجام شده، خود جای بسی نقد و «اِن قُلت»  دارد:   1- چند قطره از این دریا؛  درباره حماسه سربازان وطن در دفاع مقدس از منظر حجم و فراوانی تا دلتان بخواهد، آثار مکتوب و غیر مکتوب تولید شده است. نمونه اش را در برگزاری برخی کنگره ها می توان جست وجو کرد که ذیل این بزرگداشت ها، کتاب های فراوانی از شهدا و ایثارگران تولید شده است اما به دلیل غلبه نگاه کمی گرایی بر کیفیت، با آثار ماندگار و جریان ساز در این فضا آن طور که باید مواجه نیستیم  و به طور کل چنان چه بخواهیم در حوزه حماسه و مقاومت، ردی از تولیدات فاخر و اثرگذار را بیابیم قطعا در این جست وجو دستمان پر نخواهد بود.   2- فرصت های غیر قابل بازگشت؛  از دردناک ترین کم کاری ها  در سه دهه گذشته در خصوص آثار دفاع مقدس، نادیده انگاری طولانی مدت نسبت به یادگاران این حماسه از جمله والدین شهدا بود. امروز از متولیان و بخش های مسئول باید پرسید، از زندگی، انگیزه ها و دل‌گفته های پدران و مادران شهیدانی که در دوردست ها و در روستاها زیستند و حرف هایشان را با خود به آن جهان بردند، چه میزان را ثبت و ضبط و فراوری کردید؟ نویسندگان و فیلم سازان در آینده‌های این سرزمین بر اساس کدام منبع و«روایت» می توانند، نهایت خلوص، پاکی و بی‌ادعایی آن مادر روستایی را به قلم و تصویر بکشانند که گفت: «اگر زمانه دوباره تکرار شود، باز هم فرزندم را برای حضور در جبهه دفاع از قرآن، وطن و ناموس تشویق می کنم...». اگر چه هنوز هم هوای این سرزمین، متبرک است به نفس های این مادران و پدران شهدا، اما اولا که تعدادشان اندک است و ثانیا به دلیل کهن سالی آن توان سال های گذشته را برای روایت دل‌گفته‌هایشان ندارند.  تاریخ مقاومت و برگ های حماسه ساز این سرزمین هیچ گاه این کم کاری و قصور را از یاد نخواهد برد و بی شک نخواهد بخشید متولیانی را که آن قدر غرق روزمرگی شدند تا این یادگاران بی بدیل و تاریخ‌ساز، یکی یکی جهان ما پر مدعایان کم خاصیت را بدرود گفتند. همان طور که رهبر انقلاب هم روز گذشته، این کم کاری را «غفلت» نامیدند: «در این میان، کسانی که میوه‌های دلشان و همسران محبوبشان را در جهاد فی سبیل‌ا... همراهی و کمک کردند، نقش بارزی در پیروزی حماسه دفاع مقدس دارند که متأسفانه این جهاد بزرگ پدران، مادران و همسران شهیدان تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است.»   3- فقر «روایت» و جریان سازی در عرصه محصولات؛ موضوعاتی همچون دفاع مقدس، دفاع از حرم و سلامت، مجاهدت مرزبانان و دانشمندان، به دلیل غنای موضوعی و ظرفیت های دراماتیک با مفاهیم والا و بلندی همچون جهاد، شهادت، ایثار و وطن همواره دارای قابلیت الگوسازی و جریان سازی فرهنگی و اجتماعی است. در این زمینه می توان از کتاب کم نظیر «دا» در سال 1387 یاد کرد که خود نمونه و شاهد مثال موفقی است که توانست با «روایت» واقعی از ماجرای خرمشهر، ضمن روشنگری تاریخی سرآغاز تولیداتی از این قبیل در میان اهالی فکر و فرهنگ و جهاد باشد. در واقع بخش قابل توجهی از آثاری که رنگ و بویی این چنین داشت که مبنا و محور بر «روایت» بود، با الگوگیری از روش کتاب «دا»، اغلب پس از تولد این اثر به جامعه عرضه شد.    4- غایب در ادبیات جنگ جهان؛ دهه هاست که آثار فرهنگی و تمدنی ملل و ممالک جهان، مرزها را در نوردیده اند و مخاطبانشان را در جای جای جهان سیراب کرده و می کنند؛ امروز شمار قابل توجهی از رمان های برتر جهان، آثار جنگ و رشادت سربازان وطن است و این در حالی است که ما با وجود وسعت مفاهیم انسانی و غنای گفتمانی در جنگ و جبهه هایمان که آن را «دفاع» می نامیم اما در پهنه ترجمه و نفوذ در ادبیات جهان جایگاهی نداریم.    راویان خوبی نیستیم به هر روی، امروز اگر ما خودمان را در قامت و پیشانی تمدن سازی نوین اسلامی می دانیم، این واقعیت را نیز باید به تمامی باور کنیم که تاریخ و روایت سازی از آن، از مهم‌ترین ابزار این تمدن نوین است که ما به تاسف باید اعتراف کنیم، عرضه کنندگان و هنرمندان خوبی برای تاریخ و حماسه های سرزمین بزرگمان نیستیم.

به بهانه قتل‌های ناموسی اخیر در غرب کشور