پیش به سوی فتح خرمشهر‌های اقتصاد

پایگاه رهنما:

در جنگ تحمیلی پس از آنکه عراق خرمشهر را تصرف کرده بود، رزمندگان و مجاهدان اسلام توانستند در عملیات مهم بیت‌المقدس در سوم خرداد سال ۱۳۶۱ خرمشهر را فتح کنند. به همین دلیل، روز سوم خرداد در تقویم به روز «مقاومت، ایثار و پیروزی» تبدیل شد. با این حال جنگ دشمنان تمام نشد. اگر چه در هشت سال دفاع مقدس، ایران اسلامی پاسخی به تجاوز دشمن داد که دیگر کسی جرئت فکر کردن به جنگ نظامی با ایران را به‌خود نداد، اما ناتوی فرهنگی و جنگ اقتصادی ادامه یافت. جنگ اقتصادی حتی از ابتدای دهه‌ی ۱۳۹۰ به جنگی تمام‌عیار تبدیل شده است. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب در سالروز فتح خرمشهر در سال ۱۳۹۵ فرمودند: ««جوان‌های عزیز! بچه‌های عزیز من! فردا مال شما است، آینده مالِ شما است؛ شما هستید که باید این تاریخ را با عزّتش محفوظ نگه دارید؛ شما هستید که این بارِ مسئولیّت را بردوش دارید؛ خرّمشهر‌ها در پیش است؛ نه در میدان جنگ نظامی، [بلکه]در یک میدانی که از جنگ نظامی سخت‌تر است. البتّه ویرانی‌های جنگ نظامی را ندارد؛ بعکس، آبادانی به دنبال دارد، امّا سختی‌اش بیشتر است. اینکه ما گفتیم اقتصاد مقاومتی، یعنی بخش اقتصادیِ این سیاستِ بزرگ و اساسی، مقاومت اقتصادی است.»، اما فتح خرمشهر‌های اقتصادی چگونه ممکن است؟! بخش اقتصادی بیانیه‌ی گام دوم، به خوبی راه را نشان داده است.
• اقتصاد؛ زمین جنگ امروز ما
تحریم اقتصادی، حمله به سرزمین اقتصادی ایران عزیز بود. در بیانیه‌ی گام دوم، رهبر معظم انقلاب چالش‌های اقتصاد ما را به دو دسته‌ی بیرونی و درونی تبدیل می‌کنند. چالش بیرونی، خود به «تحریم» و «وسوسه‌های دشمن» تقسیم می‌شود. دشمن ابتدا تحریم می‌کند و سپس با وسوسه‌هایش، در باغ سبز نشان می‌دهد و می‌گوید: اگر می‌خواهید تحریم‌ها برطرف شوند، باید امتیازاتی بدهید. تجربه برجام نیز نشان داده است که وقتی ما امتیاز می‌دهیم، تحریم‌ها برطرف نمی‌شوند. بلکه دشمن تازه مطمئن می‌شود که ابزار خوبی برای امتیازگیری از طرف مقابل پیدا کرده است و پس از مدتی تحریم‌ها را ادامه می‌دهد. برخی ادعا می‌کردند که بازگرداندن تحریم به شخص ترامپ -و نه هیئت حاکمه در آمریکا- مربوط بود، اما وقتی بایدن -که معاون اوباما و از دست‌اندرکاران امضای برجام بود- به قدرت رسید، دیدیم که تحریم‌ها برطرف نشدند، بلکه فشار‌های جدید نیز اضافه شد. به همین دلیل، رهبر معظم انقلاب معتقدند چالش‌های بیرونی را باید با حل چالش‌های درونی «بی‌اثر» کرد. تحریم نه با مذاکره حل می‌شود و نه در بلندمدت، با دور زدن تحریم‌ها کنار می‌رود. تنها راه بلندمدت اقتصاد ایران، خنثی و بی‌اثر کردن تحریم‌هاست.
• فتح خرمشهر‌های اقتصادی
بر اساس بیانیه‌ی گام دوم، چالش‌های درونی (که حل آن‌ها باعث بی‌اثر شدن تحریم‌ها می‌شود) عبارتند از: «وابستگی اقتصاد به نفت»، «دولتی بودن بخش‌هایی از اقتصاد که در حیطه‌ی وظایف دولت نیست»، «نگاه به خارج و نه به توان و ظرفیّت داخلی»، «استفاده اندک از ظرفیّت نیروی انسانی کشور»، «بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن»، «عدم ثبات سیاست‌های اجرائی اقتصاد»، «عدم رعایت اولویّت‌ها» و «وجود هزینه‌های زائد و حتّی مسرفانه در بخش‌هایی از دستگاه‌های حکومتی». به عبارت دیگر، این موارد را می‌توان خرمشهر‌های اقتصاد ایران نامید. وقتی بتوانیم وابستگی به نفت را از بین ببریم، سیاست‌های کلی اصل ۴۴ (و سیاست‌های واگذاری) را به‌درستی انجام دهیم تا دولتی چابک و فعال داشته باشیم و اصلاح ساختار بودجه را پیش ببریم، یعنی بخش عمده‌ای از خرمشهر‌های اقتصادی را فتح کرده‌ایم و همین‌ها خود زمینه‌ساز بی‌اثر کردن تحریم‌ها می‌شوند. حذف اسراف، تعیین و مراعات اولویت‌ها (که ذیل یک برنامه‌ی توسعه‌ی صنعتی مشخص، معنا پیدا می‌کند) و همچنین ایجاد ثبات در بخشنامه‌های اقتصادی، معنا پیدا می‌کند.

• وابستگی به نفت
باید توجه داشت که جمهوری اسلامی از بدو استقرار تاکنون، بخش قابل توجهی از مسیر کاهش وابستگی اقتصاد به نفت را طی کرده است. ما در سال ۱۳۵۷ روزانه ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه نفت می‌فروختیم. این رقم در سال‌های مختلف بسته به شرایط، فراز و نشیب‌هایی داشته است. در سال ۱۳۹۶ به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسید. در سال ۱۳۹۷ و با خروج آمریکا از برجام، صادرات نفت ما به زیر ۵۰۰ هزار بشکه در روز (در یک برهه‌هایی) رسید، اما اکنون آمار‌های وزارت نفت می‌گوید تولید ما تقریباً روزی ۲ میلیون و ۶۵۰ هزار بشکه است؛ بنابراین حجم تولید ما در این سال‌ها تغییر چندانی نکرده است، اما وقتی آمار‌های تولید ناخالص داخلی (بر اساس دلار برابری قدرت خرید) نگاه می‌کنیم، می‌بینیم اقتصاد ایران از ۱۳۵۷ تا کنون تقریباً ۳ برابر شده و از زیر ۴۰۰ میلیون دلار به ۱.۴ تریلیون دلار رسیده است؛ بنابراین به این معنا، وابستگی اقتصاد ما به نفت، کاهش پیدا کرده است. همچنین مرکز آمار ایران، حساب‌های ملی کشور را از سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۹۸ (به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰) محاسبه کرده است. سهم نفت از کل اقتصاد در سال ۱۳۴۰ برابر با ۷۳ درصد بود. این رقم در سال ۱۳۵۵ برابر با ۷۰ درصد بود، اما در سال ۱۳۹۸ به ۱۴ درصد کاهش یافته است.

• کاهش تصدی‌گری دولت
با وجود موفقیت قابل توجه ما در کاهش وابستگی به نفت (که بخش عمده‌ی آن در دوران رهبری آیت‌ا... خامنه‌ای حاصل شده) ایشان معتقدند همین هم زیاد است و می‌تواند تحریم‌ها را اثرپذیر کند. به همین دلیل به دنبال کاهش بیشتر وابستگی به نفت هستند. علاوه بر این، واگذاری بخش‌هایی از اقتصاد که دست دولت است و نیاز به آن تصدی‌گری‌ها نیست، از معضلات دیگر اقتصاد ماست. مشکل دولتی‌بودن اقتصاد را رهبرمعظم انقلاب در سخنرانی نوروزی امسال خود، مهم‌ترین مشکل اقتصاد ما بر شمردند. ایشان همواره بر اصل خصوصی‌سازی‌ها تاکید کردند و البته برخی از خصوصی‌سازی‌های غلط را مورد نقد قرار داده‌اند. به‌طور مثال در دیدار اخیر خود با کارگران، تصریح کردند که هر جا اعتراضات کارگری در مورد واگذاری‌های غلط وجود داشت، وقتی بررسی شد، مشخص شد حق با کارگران بوده است. اکنون نیز شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا با مصوبه‌ی «مولدسازی» به دنبال سرعت بخشیدن به کاهش تصدی‌گری دولت و بهینه‌سازی عملکرد قوه‌ی مجریه هستند. مصوبه‌ای که به لحاظ اقتصادی، سر و صدای زیادی داشت، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد می‌تواند نقطه‌ی عطف خوبی برای فتح خرمشهر‌های اقتصادی باشد.

• جمع‌بندی
سومین و یکی از گام‌های مهم فتح خرمشهر‌های اقتصادی نیز اصلاح ساختار بودجه است که هنوز آن‌طور که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. در مجموع باید توجه داشت که ما در وضعیت جنگ اقتصادی هستیم و اقتصاد ما نیز برای مواجهه با تحریم‌های دشمن و خنثی کردن آن، نیازمند بسیج نیرو‌ها و انداختن طرحی نو در تقویت و استحکام بیشتر ساختار‌های اقتصادی درونی ماست. برای این مهم می‌توان از دفاع مقدس درس گرفت. در آن زمان یک اتاق جنگ تشکیل شد و به خبرگان جوان برای سازماندهی نیرو‌ها اعتماد شد. اکنون نیز رهبر معظم انقلاب برای مقابله با این جنگ اقتصادی، اتاق جنگ خود را تشکیل داده‌اند؛ شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا، عملاً همان اتاق جنگ اقتصادی ماست. معظم‌له در دیدار رمضانی با دانشجویان اعلام کردند که این شورا به‌طور موقت و برای چهار ماموریت تشکیل شده است که یکی از آن‌ها، اصلاح ساختار بودجه است.
ما در جنگ اقتصادی دشمن، تا کنون موفق بوده‌ایم. دشمن به دنبال فروپاشی اقتصاد ما بود، اما رشد اقتصادی ما در ۹ ماهه‌ی نخست سال ۱۴۰۱ به ۳.۳ درصد رسید. به‌نظر می‌رسد اگر آمار کامل سال ۱۴۰۱ منتشر شود، حتی به رشد ۴ درصدی هم رسیده باشیم؛ بنابراین مقاومت نتیجه داده؛ کافی است با همتی مضاعف، به سوی فتح خرمشهر‌های اقتصادی برویم و تحریم را به‌طور کامل بی‌اثر کنیم. طوری که مردم در سفره‌هایشان اثر این فتح اقتصادی را مشاهده کنند.