تورم ایران، تا چه حد نگران‌کننده است!؟

پایگاه رهنما:

  تورم در اقتصاد ایران بالاست. در سال‌های اخیر نیز از میانگین ۲۰ درصد بلندمدت خود به‌طور میانگین به بالای ۴۰ درصد رسیده. اخیراً نیز دکتر هاشم پسران -استاد بازنشسته دانشگاه کالیفرنیای جنوبی- در مورد احتمال بروز ابرتورم، ابراز نگرانی کرده است. همین مسئله باعث شده تا دوباره، بحث از تورم‌های سه‌رقمی سر زبآنها بیفتد و این پرسش ایجاد شود که چه خواهد شد!؟ آیا دولت می‌تواند در سال مهار تورم و رشد تولید، بر معضل تورم پیروز شود!؟ اگر چه در مورد تورم، میان اقتصاددانان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد اما با بررسی نظرات ایشان می‌توان چارچوبی مشترک یافت. اگر سیاست‌گذار در داخل همان چارچوب دست به انتخاب بزند، جای نگرانی نیست اما اگر از آن قاعده خارج شود و به حرف برخی به‌ظاهر کارشناسان عوام‌فریب گوش کند، ممکن است شوک‌های قیمتی ما را به تورم‌های بالا نزدیک کند.

• حرف پروفسور

خلاصه‌ی حرف پروفسور هاشم پسران این است که تحریم‌ها باعث شده است تا نرخ ارز و هزینه‌های تولید در ایران بالا برود و نقدینگی نیز به تبع آنها افزایش یابد و شاهد تورم باشیم. او البته در کنار این عامل، نقش سیاست‌های غلط داخلی را نیز نادیده نمی‌گیرد. پسران در مقاله‌ی اخیر خود، توضیح داده است که یکی از این سیاست‌های غلط داخلی، دو یا چند نرخی کردن ارز و تثبیت ارز روی قیمت‌های پایین -مانند ۴۲۰۰ یا ۲۸۵۰۰ تومان- است. محاسبات این مقاله نشان می‌دهد تثبیت نرخ رسمی، در بلندمدت دوام نمی‌آورد و ما شاهد شوک‌ها و جهش‌های ارزی خواهیم بود. بر اساس دیدگاه پروفسور پسران، اگر دولت می‌خواهد از طبقات پایین با ارز ترجیحی حمایت کند، این نرخ باید در یک نسبتی با نرخ ارز رسمی، به مرور افزایش یابد. همچنین در مورد مسئله‌ی تحریم نیز، نظر ایشان دقیق بوده و مطابق با نظر رهبر معظم انقلاب است. نیز بارها بر آثار سوء تحریم‌ها بر اقتصاد ایران تاکید کرده‌اند.

• راهکار ایجابی

اما سوال اینجاست که وقتی افسار تحریم‌ها دست آمریکاست، ما چه راهکاری پیش رو داریم!؟ پاسخ رهبر معظم انقلاب از جنس ایفای نقش فعال در «تغییر نظم بین‌الملل» است. تجربه‌ی تعامل با چین و روسیه و سایر کشورهای منطقه و خصوصاً اثر روابط ایران-چین و عربستان-چین بر روابط ایران-عربستان نشان داد که دنیای تک‌قطبی پایان یافته است و دیگر آمریکا در جهان، تنها بازیگر نیست. این تغییر نظم بین‌المللی ظرفیت‌های اقتصادی خوبی را پیش روی کشورمان می‌گذارد که باید از آن برای گسترش صادرات، تقویت بازارها و نقش‌آفرینی در زنجیره‌ی ارزش بین‌المللی استفاده کنیم. در کنار این سیاست اما، در داخل نیز باید جلوی تکرار اشتباهات گذشته را بگیریم. دولت در زمان تثبیت نرخ ارز روی ۴۲۰۰ تومان، گمان می‌کرد می‌تواند قیمت این کالاها را مهار کند، اما در همان سه سال دیدیم قیمت بعضی از کالاهای اساسی تا ۳۰۰ درصد نیز افزایش یافت. برخی ادعا می‌کنند که روسیه توانست نرخ ارز را پایین نگه‌دارد. پس چرا ایران نتواند!؟ پاسخ دکتر پسران این است که شدت تحریم‌های روسیه کمتر از ایران است و تازه معلوم نیست، روسیه چند سال بتواند در شرایط جنگی دوام بیاورد و نرخ ارز را پایین نگه دارد.

• تفاوت‌های روسیه

دیگر پاسخی که می‌توان به ماجرای روسیه داد و پروفسور پسران نیز اشاره‌ای به آن داشت، این است که روسیه از چند سال قبل، برای چنین روزی آماده شد. یکی از محورهای آماده‌شدن نیز این بود که روسیه به بهانه‌ی حمایت از مصرف‌، در سال‌های قبل، ارز حاصل از صادرات نفت خود را در بازار نریخت و به اصطلاح، ارزپاشی نکرد. بنابراین ذخایر ارزی خوبی داشت که در زمان بحران بتواند از آن منابع استفاده کند. ما اما در کشور نحله‌های غیر علمی‌ای را در اقتصاد داریم که حمایت از مصرف را فقط و فقط در ارزپاشی می‌بینند. نتیجه آنکه وقتی با شوک بیرونی -مثلاً در اثر تشدید تحریم‌ها- مواجه می‌شویم، دولت اساساً توانی برای مقابله‌ در میان‌‌مدت ندارد. در چنین شرایطی، جریانات غیرعلمی توصیه می‌کنند دولت فقط بخشی از بازار را به رسمیت شناخته و به آنها ارز با قیمت ارزان تخصیص دهد و به بخش غیر رسمی نیز توجهی نکند. این در حالی است که تورم ناشی از انتظارات، خود را با همان نرخ ارز غیر رسمی تطبیق می‌دهد.

• جمع‌بندی

در کوتاه‌مدت باید از تثبیت‌های غیر معقول نرخ‌های کلیدی پرهیز کرد. اسم از «کوتاه‌مدت» به میان آورده‌ایم، چون اساساً حتی اگر دولت هم تمایل داشته باشد، محدودیت‌ها اجازه نمی‌دهد مثلاً تخصیص ارز دولتی ۴۲۰۰ را در بلندمدت ادامه دهد. در بلندمدت اما تورم به نقدینگی مرتبط است. دکتر جواد صالحی اصفهانی -استاد دانشگاه صنعتی ویرجینیا- اخیراً در مصاحبه‌ای ابرتورم و ونزوئلایی‌شدن اقتصاد ایران را منتفی می‌داند، با این استدلال که در ساختار سیاسی ایران، ولی فقیه اجازه‌ی جنگ طبقاتی بر سر منفعت را نمی‌دهد. پس از این طریق، رشد نقدینگی نامتعارف بسیار بالا نخواهیم داشت و به ابرتورم نمی‌رسیم. اگر این نکته را کنار پیشنهادات دکتر هاشم پسران بگذاریم و همچنین، تلاش‌های دولت برای جانمایی بهتر در نظم بین‌الملل را نیز ببینیم، می‌توان امیدوار بود که اقتصاد ایران به تورم سه‌رقمی نزدیک نمی‌شود. همچنین حتی کاهش رشد نقدینگی در فصل‌های اخیر، می‌تواند نویدبخش کنترل تورم در سال‌های آتی باشد.