سرخس؛ نقطه‌ی عطف تشکیل شاهراه پارسی

پایگاه رهنما:

«ابتکار کمربند و راه» عنوان طرح ابتکاری چین است که از سال 2013 به این سو مطرح شده است. چین از این طریق، می‌خواهد از مسیرهایی زمین و دریایی به اروپای غربی راه پیدا کند؛ در چارچوب این ابتکار، چین از طریق آسیای میانه و غربی با خلیج فارس و دریای مدیترانه و از طرف دیگر با آسیای جنوب شرقی و جنوب آسیا و اقیانوس هند مرتبط می‌شود. در میان مسیرهای متفاوتی که برای راه ابریشم جدید وجود دارد، مسیری که از سرخس وارد ایران می‌شود، رقیب مسیر لاجورد است. مسیر لاجورد از چین به افغانستان وارد می‌شود و از آنجا، از طریق ترکمنستان و دریای کاسپین، به سمت اروپا می‌رود. منطقه ویژه اقتصادی سرخس در جوار نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان و ۱۸۵ کیلومتری شمال شرق مشهد قرار دارد. چین پس از تنش و جنگ میان روسیه و اوکراین، تصمیم گرفت مسیر سرخس که مطمئن‌تر است را تقویت کند. در همین راستا، مهرماه سال جاری قرارداد 400 میلیون یوآن سرمایه‌گذاری چین در سرخس امضا شد. در این گزارش، مروری داشتیم بر مختصات این واقعه‌ی مهم.    

• 55 میلیون دلار سرمایه‌گذاری اولیه

کمتر از دو ماه پیش، قرارداد احداث مرکز بین‌المللی لجستیک در منطقه ویژه اقتصادی سرخس با مشارکت آستان قدس رضوی و سرمایه‌گذاران چینی و حمایت و پشتیبانی وزارتخانه‌های امور خارجه و اقتصاد دولت سیزدهم و با سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیون یوآنی چینی‌ها به امضاء رسید. بر اساس اظهارات مسئولان ایرانی پروژه، مرکز لجستیک بین‌المللی منطقه سرخس با محوریت ایجاد سایت کانتینری در زمینی به وسعت ۳۵ هکتار با ظرفیت تخلیه، بارانداز و بارگیری ۵۰۰ کانتینر در هر شبانه‌روز و ۶۶۰ هزار TEU (واحد شمارش بار کانتینر) در سال در حال احداث است. فاز نخست اجرای این طرح که مربوط به حوزه احداث و راه‌اندازی است، با ۴۰۰ میلیون یوان (حدود ۵۵ میلیون دلار) سرمایه‌گذاری اولیه آغاز خواهد شد و در فاز دوم نیز ایجاد سایت تهاتر کالاهای ایران و چین و در فاز سوم ایجاد شهرک بزرگ صنایع با مشارکت سرمایه‌گذاران چینی تعریف شده است. به‌نظر می‌رسد ایجاد این پارک لجستیکی می‌تواند ظرفیت ترانزیتی مرز سرخس را در سال اول به بیش از ۲۰ میلیون تن در سال برساند.

• ایران؛ مسیر جایگزین

سال گذشته ۳.۲ میلیون تن از مبادلات تجاری خارجی کشور شامل صادرات، واردات و ترانزیت به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار از مرزهای جاده‌ای و ریلی و منطقه ویژه اقتصادی سرخس انجام شد. از این تبادلات تجاری، ۷۳۲ هزار تن مربوط به صادرات، ۱۰۳هزار تن مربوط به واردات، ۱.۷ میلیون تن ترانزیت ورودی و ۶۹۵ هزار تن ترانزیت خروجی بوده است. بنابراین پس از اتمام پروژه مشترک ایران- چین در سرخس، 16.8 تن به ظرفیت این منطقه ویژه اضافه می‌شود. این رشد گسترده می‌تواند عملاً جایگاه مسیر ایران در ابتکار راه ابریشم را ارتقا دهد. نتیجه آنکه ایران در تنش میان اوکراین و روسیه منافعی دارد. محمدرضا برهمند -رئیس هیئت مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس- با بیان اینکه کشور چین برای مسیر ترانزیتی خود به اروپا، مسیر ایران را به صورت ویژه در نظر دارد، گفت: چین سالانه ۱۵ هزار قطار برای ترانزیت کالا به اروپا استفاده می‌کند که با توجه به جنگ روسیه و اکراین، مسیر سرخس در ایران به عنوان مسیر جایگزین در نظر گرفته شده است و قرار است بخش عمده‌ای از کالاهایی که از چین بوده از این مسیر سرخس بگذرد. وی درباره ویژگی‌های مسیر سرخس برای تزانزیت کالا از چین به اروپا، گفت: مسیر سرخس یک مسیر یکپارچه ریلی است و ریل باعث می‌شود مسیر کوتاه‌تر شود و با انجام تمهیداتی ارزان‌تر از بقیه مسیرها نیز باشد.

• اهمیت سرخس

الزام وجود راه‌های جایگزین برای رساندن به‌موقع و کم‌هزینه محموله‌های مختلف از شرق به غرب جهان، امری غیرقابل انکار است و حوادثی از جنس بسته شدن کانال سوئز در 2021 یا جنگ اوکراین در 2022، همچنین ابهامات درباره تکرار و تعدد چالش‌هایی از این دست، توجه‌ها را به‌سمت دیگر شاخه‌های زمینی مسیرهای ترانزیتی مذکور، به‌خصوص مسیری که از کشورمان عبور می‌کند جلب کرده است. این ظرفیتی است که جغرافیای اقتصادی ما، در اختیارمان قرار داده است. توجه به ظرفیت کریدورهای ایران –از جمله کریدور شرق به غرب و همچنین کریدور شمال به جنوب- می‌تواند شرایطی را رقم بزند که ایران از ترانزیت، به اندازه‌ی صادرات نفت، درآمد کسب کند. به گزارش تبیین به نقل از تسنیم، پیگیری‌ها نشان می‌دهد تعیین تعرفه‌ها، صدور ویزای رانندگان ناوگان حمل‌ونقل، ایجاد زیرساخت‌های لازم و ارائه خدمات گمرکی، چهار محوری است که با هماهنگی کامل بین کشورهای طول مسیر از جمله قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان در حال انجام است و این روند تا حصول نتیجه کامل ادامه خواهد داشت.

• مرکز کانتینری

95 درصد بار انتقالی از چین براساس نقل انتقال با کانتینر است، بر‌خلاف کشور روسیه که محموله‌های آنها عمدتاً به‌صورت فله منتقل می‌شود. چین تصمیم دارد برخی از تولیدات و کالاها را به سرخس بیاورد و تولیدات خود را دوباره به اروپا یا به کشورهای آسیای میانه صادر کند، هدف اولیه این است که مشارکت شکل بگیرد و این مرکز کانتینری در سرخس راه‌اندازی شود و هدف مهمتر که همه دنبال آن هستند این است که مسیر چین به اروپا از مسیر سرخس و جمهوری اسلامی باشد و در بلندمدت این مسیر تثبیت شود. تقویت جایگاه ایران در ابر پروژه‌ی راه ابریشم تحریم‌پذیری اقتصاد ایران را نیز کاهش می‌دهد و از این منظر، گام بسیار مهمی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی و آسیب‌ناپذیر کردن اقتصاد ایران در برابر تهدیدات کشورهای غربی است. اقتصاد چین از سال 2016 از اقتصاد آمریکا بزرگ‌تر شده و روز به روز نیز فاصله‌اش با اقتصاد آمریکا بیشتر می‌شود. بنابراین نقش‌آفرینی فعال در ابتکار چین و تعامل با این کشور –که بزرگترین قدرت اقتصادی دنیا است- حتماً برای اقتصاد ایران مفید خواهد بود.

• شاهراه جدید پارسی

بر خلاف آنچه ادعا می‌شود، ایران در منازعه‌ی روسیه-اوکراین بسیار هوشمندانه عمل کرد. اولاً با اصل جنگ مخالفت کرد و در ثانی مقصر اصلی را ناتو دانست. از این‌ها گذشته از تنش میان این دو کشور، برای تثبیت جایگاه خود در کریدور زمینی میان چین و اروپای غربی، به بهترین نحو استفاده کرد. سرمایه‌گذاری چینی‌ها در سرخس، عملاً به طلیعه‌ی تشکیل «شاهراه جدید پارسی» تبدیل شده است. اگر در سال ۱۴۰۰ حداکثر جابه‌جایی کالا در رویه ترانزیت در مرزهای ایران بالغ بر ۱۵میلیون تن بود، با ورود سرمایه‌گذار چینی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس، تنها در یک سال ۲۰ میلیون تن ظرفیت ترانزیت جدید ایجاد خواهد شد. این یعنی نباید از سرمایه‌گذاری چینی‌ها در سرخس به سادگی گذشت. این نقطه‌ی عطف تحول در ترانزیت ایران و نقطه‌ی شروع تغییر نقش ایران در نظم جدید اقتصادی بین‌الملل است.