تهران کانون تعاملات غرب آسیا

پایگاه رهنما:

کلیددار پاستور در دوره سیزدهم چگونه به سیاست خارجی جمهوری اسلامی می­نگرد؟ در فضای ترسیمی سیاست خارجی دولت آیت الله رئیسی کدامین رویکرد غلبه دارد؟ آیا ارتقای مناسبات اقتصادی با کلید سیاست خارجی خواهد بود؟ این پرسش بسیاری از ناظران و تحلیل­گران سیاسی است. هفتاد و چهار دیدار دیپلماتیک با رئیس جمهور رئیسی در سعد آباد تهران طی بازه زمانی یکساله ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ تا ۳۱ خرداد ۱۴۰۱ برگزار شده است. از سوی دیگر رئیس جمهور نیز در طول یک سال گذشته عازم ۵ کشور پیرامونی ایران شد؛ تاجیکستان (شهریور ۱۴۰۰)، ترکمنستان (آذر ۱۴۰۰)، روسیه (دی ۱۴۰۰)، قطر (اسفند ۱۴۰۰) و عمان (خرداد ۱۴۰۱) مقصد سفرهای خارجی رئیسی از زمان استقرار دولت است و از سوی دیگر خبرهای جدید مبنی بر حضور روسای دولت­های دیگر در ماه­های آینده در تهران به گوش می­رسد. این ارتقای تعاملات سیاسی نمایان­گر بدل­سازی تهران به کانون تصمیم­ سازی­ های سیاست خارجی است. در این گزارش به ارزیابی آثار سیاست خارجی دولت سیزدهم به صورت موجز می پردازیم.

• مختصات اصول سیاست خارجی

 به طورکلی «سیاست خارجی» مرتبط با فعالیت های یک کشور در محیط خارجی و شرایط بین المللی است و شامل «تعیین و اجرای یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه بین‌المللی از سوی دولت‌ها انجام می‌پذیرد و می‌تواند ابتکارعمل یک دولت و یا واکنش آن در قبال کنش دیگر دولت‌ها باشد ».  سیاست خارجی می تواند یک استراتژی و یا برنامه ای از فعالیت ها تعریف شود که توسط تصمیم گیران یک کشور در برابر کشورهای دیگر و یا نهادهای بین المللی انجام شده تا به اهدافی که به نام منافع ملی آن کشور خوانده می شود، برسند. سیاست خارجی همچنین فرایندی شامل اهداف مشخص، عوامل معین خارجی وابسته به اهداف، توانایی کشور در رسیدن به نتایج مطلوب، توسعة یک استراتژی سودمند، اجرای استراتژی، ارزیابی و کنترل آن است . تدوین و تبیین سیاست خارجی در هرکشوری حاصل متغیر های متعددی همچون مبانی فکری، ماهیت نظام بین الملل، خصوصیات و نحوه نگرش هیات حاکمه، توانایی های کشور، نیازهای عینی جامعه، متغیرهای جغرافیایی و فرهنگ سیاسی آن است و دیپلماسی یکی از ابزارهای دستیابی به اهداف سیاست خارجی درکنار ابزارهایی همچون ابزار سیاسی، اقتصادی و نظامی محسوب می شود . 

• سیاست خارجی به روایت کارگزاران دولت سیزدهم

آیت الله رئیسی در مورخ ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ در اولین نشست خبری خود اظهار داشتند: «سیاست خارجی دولت ما از برجام شروع نمی‌شود و به برجام نیز محدود نخواهد شد، بلکه ما تعاملی گسترده و متوازن را در سیاست خارجی دنبال خواهیم کرد ... اعلام می کنم که ما روابط با تمام کشورهای دنیا و تعامل با آنها را به ویژه کشورهای همسایه اعلام کردیم. اولویت ما ارتباط با همسایگان خواهد بود.» همچنین پس از گذشت چندماه از صدارت ایشان بر پاستور،رئیس جمهور با بیان اینکه یکی از اولویت‌های سیاست خارجی ایران نقش‌آفرینی موثر در افزایش همگرایی منطقه‌ای از طریق گسترش تجارت از مسیر ایران به عنوان یک مسیر امن، کم هزینه و سریع است، افزود: « ایران جایگاه منحصر به فردی در جغرافیای راهبردی منطقه دارد و می‌تواند مسیر اتصال بین منطقه‌ای از شرق و جنوب آسیا به اروپا باشد.» و از سوی دیگر آقای امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه در ترسیم وضعیت سیاست خارجی دولت سیزدهم اظهار داشتند که «ما کلیدواژه‌هایی که برای سیاست خارجی دولت سیزدهم به کار می‌بریم، سیاست خارجی متوازن ذیل دیپلماسی فعال، پویا و هوشمند است. نگاه به آسیا به این معنا نیست که به مناطق دیگر از جمله غرب توجه نداشته باشیم. یکی از ویژگی‌های سیاست خارجی متوازن این است که ضمن توجه به اولویت‌ها، از هر فرصتی در سایر حوزه‌های جهان برای تامین حداکثری منافع ملی‌مان استفاده کنیم.این موضوع نشان می‌دهد که نگاه به شرق به معنای کنار گذاشتن غرب نیست، اما غربی‌ها باید بدانند و ما نیز به صراحت به غربی‌ها گفته‌ایم که با کشورهای چین، روسیه و هند در یک حوزه هستیم و در جغرافیای آسیا قرار داریم و شما به خاطر سیاست‌های دنبال شده از سوی آمریکا و عدم اجرای تعهدات‌تان در برابر ایران، روز به روز ضرر می‌بینید و از برنامه‌های سرمایه‌گذاری و تعامل با ایران در حوزه‌های مختلف تجاری و اقتصادی دور می‌شوید. ما به آنها گفته‌ایم که به هر حال ایران دست بسته باقی نمی‌ماند و در راستای منافع خود تصمیم می‌گیرد و پیش می‌رود.»

• ارزیابی سیاست خارجی دولت سیزدهم

ابوذر گوهری مقدم از کارشناسان حوزه سیاست خارجی به تحلیل چرایی برساخت جدید سیاست خارجی دولت سیزدهم پرداخته است و در همین راستا نوشت: «مردم‌پایگی سیاست خارجی و توجه به نظراتِ جمهور به‌معنای توجه به خواست‌های مردمی است. مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری از طریق انتخاب خود، خواهان تحول در سیاست خارجی کشور و تغییر نگرش از غرب‌گرایی محض به توازن و تعادل در سیاست خارجی شدند. متوازن‌سازی سیاست خارجی مبتنی بر اصل «نه شرقی، نه غربی» از مهم‌ترین ایده‌های سیاست خارجی دولت است که از مهم‌ترین ملزومات آن، حفظ استقلال کشور در عین توجه و تأکید بر روابط با قدرت‌های شرق و غرب است. نفی غرب‌گرایی محض در روابط خارجی از ایده‌های کانونی دولت است. این رویکرد اصیل، مطالبۀ مردم از بدو شکل‌گیری نهضت اسلامی و از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون است. از سوی دیگر و در راستای توجه به خواست و منافع مردم توجه به اولویت اصلی زندگی آنها، یعنی مسائل اقتصادی و معیشتی نیز در سیاست خارجی بازتاب ویژه می‌یابد. بر این اساس تأکید بر «دیپلماسی اقتصادی» از برنامه‌ها و اهداف سیاست خارجی دولت دکتر رئیسی است که استفاده از این ظرفیت با هدف بهبود معیشت مردم و مقابله و خنثی‌سازی تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران در حال پیگیری است. این تمرکز سیاستی با هدف توجه به نیازهای معیشتی مردم در عرصۀ سیاست خارجی اتخاذ شده و مستلزم هم‌سویی و هماهنگی نهادهای متولی این حوزه است. از سوی دیگر تمرکز بر «چندجانبه‌گرایی اقتصادی» و تقویت «سیاست همسایگی» در دستور کار سیاست خارجی دولت مردمیِ عدالت‌محور است. تأکید بر سیاست همسایگی مبتنی بر تقویت دیپلماسی اقتصادی و افزایش تعاملات با همسایگان و استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه در سایۀ تقویت مناسبات در یک سطح و تنش‌زدایی با آنها در سطح دیگر از برنامه‌های جدی سیاست خارجی دولت است. از سوی دیگر در راستای تأمین منافع مردم، مقابله با تحریم‌های ظالمانۀ آمریکا به‌شکل جدی در سیاست خارجی دولت منعکس شده است. در این راستا مقاومت فعال به‌معنای اقدام قدرتمند و عزتمند در جهت حمایت از منافع ملت ایران در دستور کار است و توسل به مذاکره به‌عنوان یک ابزار سیاست خارجی در جهت استیفای منافع ملت تعقیب می‌شود و درعین‌حال قرار نیست معیشت مردم به مذاکرات و نتایج آن پیوند زده شود.

• آثار سیاست خارجی مردمی

از مهم ترین دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم، می توان به قرارگرفتن تهران در مرکز تعاملات و تصمیم­سازی­های منطقه غرب آسیا و حضور در پیمان های جدید اشاره کرد و از سوی دیگر واردات بیش از