آیا اروپا قادر است چشم بر نفت روسیه ببندد؟

با شروع جنگ اوکراین و مخالفت گسترده اروپا و آمریکا با حمله روسیه، بار دیگر بحث کاهش وابستگی به انرژی روسیه به دغدغه مهم اروپایی‌ها تبدیل شده است. اگرچه اروپایی‌ها تحریم‌های زیادی را علیه صنایع و حوزه مالی روسیه اعمال کرده اند، اما تاکنون از وارد شدن به تحریم انرژی که می‌تواند تبعات جبران ناپذیری برای اروپا داشته باشد، خودداری کرده اند.

تحریم نفتی روسیه که از سوی برخی اعضای اتحادیه اروپا طراحی شده در داخل اتحادیه هم مخالفان جدی دارد و کشور‌های آلمان، اتریش و مجارستان به شدت با این طرح مخالفند و از نفوذ خود استفاده می‌کنند تا طراحان این تحریم‌ها را به عقب نشینی وادار کنند. هر چند درخواست‌ها برای اقدامات سختگیرانه علیه مسکو در حال افزایش است، اما برخی رهبران اروپایی با این معظل مواجه هستند که چگونه با تحریمی همراه شوند که اقتصاد‌های خودشان را بیشتر متضرر می‌کند و بر سر دوراهی موافقت و یا مخالفت با این طرح قرار گرفته اند.

روسیه دومین کشور صادرکننده نفت در جهان است و تحریم کردن این کشور قیمت سوخت را افزایش می‌دهد و اروپایی‌ها مجبور هستند خرید نفت را با قیمت‌های گزافی از سایر تولیدکنندگان خریداری کنند، این مسئله تا جایی اهمیت دارد که آمریکا هم تحریم نفتی روسیه را به صلاح بازار‌های جهانی نمی‌داند.

اروپایی‌ها بیشترین سهم را در خرید نفت روسیه دارند و در سال ۲۰۲۱ این کشور‌ها حدود ۴۲ درصد مجموعه تولیدات نفتی و بیش از ۴۰ درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه خریداری کرده بودند و این مسئله نشان می‌دهد جایگزین کردن این منابع برای اروپایی‌ها در کوتاه مدت غیرممکن است. برای بسیاری از اروپاییها، نفت روسیه منبع اصلی تولید بنزین و دیگر محصولات نفتی تصفیه شده محسوب میشود و تحریم‌های مسکو در میان‌مدت به ضرر اروپایی‌ها تمام خواهد شد.

روسیه در صورت تحریم‌های اروپا می‌تواند فرآورده‌های نفتی خود را در بازار‌های آسیایی به ویژه هند و چین به فروش برساند، اما اروپایی‌ها مجبور هستند از مسیر‌های دورتر و با قیمت‌های بالاتر نفت را خریداری کنند.

از آنجا که بیشتر پالایشگاه‌های اروپایی با نفت روسیه فرآورده‌های خود را تولید می‌کنند، جایگزینی نفت از سایر کشور‌ها می‌تواند هزینه‌های فرآوری را نیز افزایش دهد. از طرفی، کشور‌های تولیدکننده نفت اوپک هم نمی‌توانند در کوتاه مدت کمبود نفت روسیه در بازار‌های جهانی را جبران کنند و این مسئله بازار‌های جهانی سوخت را متلاطم می‌کند.

از طرف دیگر، در صورت اعمال تحریم‌های نفتی اروپا علیه روسیه موضوع به اینجا ختم نخواهد شد و مسکو احتمال دارد برای تنبیه اروپایی‌ها صادرات گاز به این قاره را قطع کند.

روسیه در گذشته بار‌ها از اهرم انرژی برای تحت فشار قرار دادن اروپا استفاده کرده و این کشور‌ها در نهایت به شروط مسکو تن داده اند و تکرار این سناریو در شرایط کنونی نیز وجود دارد. اروپایی‌ها از دهه‌های گذشته دنبال پیدا کردن مسیر‌های جایگزین برای انتقال گاز بوده اند تا وابستگی به انرژی روسیه را کاهش دهند، اما انتقال گاز از سایر مسیر‌ها زمانبر است و نمی‌تواند خلاء ناشی از قطع واردات گاز روسیه را در کوتاه مدت جبران کند. مدیر ارشد اجرایی شرکت نفتی «شِل» هم به این مسئله اشاره کرده و گفته که کشور‌های اروپایی نمی‌توانند گاز طبیعی روسیه را بدون انتقال انرژی جایگزین کنند و افزایش عرضه از آفریقا و اسکاندیناوی به همراه افزایش خرید گاز طبیعی مایع نمی‌تواند به جایگزین کردن انرژی روسیه در بازار‌های اروپایی کمک کند.

در این میان اتحادیه اروپا امیدوار است خط لوله گاز نروژ، لهستان و حوزه بالتیک بتواند در آینده نزدیک اروپا را از واببستگی به روسیه نجات دهد، اما این کشور‌ها که به تازگی به خودکفایی در عرصه انرژی دست یافته اند و خط لوله گاز لهستان و بالتیک سالانه حدود دو میلیارد متر مکعب گاز را در هر دو جهت انتقال می‌دهد، ذخایرشان به گونه‌ای نیست که بتوانند نیاز‌های گازی کل اروپا را تامین کنند. این حجم از انتقال گاز در مقایسه با میزان صادرات گاز روسیه به اروپا که در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۱۵ میلیارد مترمکعب بود ناچیز است و تا این خط لوله بتواند جایگزین انرژی روسیه شود سال‌ها زمان نیاز دارد. کارشناسان هشدار می‌دهند از دست دادن فوری همه انرژی روسیه در سراسر اروپا دشوار خواهد بود و ممکن است به تعطیلی صنایع انرژی بر در این کشور‌ها منجر شود.

اگر چه در حال حاضر جایگزینی برای انرژی روسیه در اروپا وجود ندارد و ناچارند به خواسته‌های مسکو تن دهند، اما دولتمردان اروپایی پس از بحران اوکراین با جدیت راهکار‌های پایان دادن به وابستگی به انرژی روسیه را دنبال خواهند کرد و انتقال گاز از کشور‌های قطر و مصر یکی از گزینه‌های محتمل است که اروپایی‌ها دنبال می‌کنند.