اورژانس اجتماعی و دورنمای آینده

«اورژانس اجتماعی» در حالی از شهریور ماه ۱۳۷۸ در کشور آغاز به کار کرده است که در این مدت، توانسته با کمک مداخلات اجتماعی، از بسیاری آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کند و جلوی اتفاقات تلخ بسیاری را هم بگیرد؛ به طوری که آسیب‌شناسان معتقدند، اورژانس اجتماعی باید فاصله خانه تا کلانتری یا مراجع قضایی را پُر کند تا قبل از تبدیل یک مسئله اجتماعی به موضوع جنایی، مسئله به صورت ریشه‌ای تحت مداخله یا درمان قرار گیرد. اما سوال اینجاست که آیا اورژانس اجتماعی توانسته به این هدف بزرگ دست پیدا کند؟
اورژانس اجتماعی با یک تجربه ۲۲ ساله در کشور، به عنوان بخشی از زیرمجموعه سازمان بهزیستی، حالا وظایف متنوعی را به عهده گرفته است؛ طبق جزء ۳ بند «ب» ماده ۸۰ قانون برنامه ششم توسعه مقرر شده تا در تمامی شهر‌های بالای ۵۰ هزار نفر این اورژانس فعال شود. اورژانس اجتماعی، در چهار سطح مرکز مادر اورژانس اجتماعی، ایستگاه اورژانس اجتماعی، خط تلفن ۱۲۳ و خدمات سیار به ارائه خدمت می‌پردازد.
مردم می‌توانند برای مشاوره یا طرح مشکلات خودشان، حضوری به مراکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی که به مرکز مادر اورژانس اجتماعی معروف است مراجعه کنند. در نقاط آسیب‌پذیر یا با خطر آسیب‌های بالا نیز تلاش شده ایستگاه اورژانس اجتماعی تعبیه شود که البته تعدادشان در کشور زیاد نیست. خودرو‌های سیار اورژانس اجتماعی نیز به صورت موردی در محلات پُرآسیب در حال تردد هستند که در صورت مشاهده این خودروها، مردم می‌توانند برای رفع معضلات خود، از آن‌ها استمداد کنند. اما در کنار همه اینها، راحت‌ترین خط ارتباطی با اورژانس اجتماعی خط در دسترس ۱۲۳ است که با تلفن ثابت یا همراه به راحتی هرکسی می‌تواند با آن تماس برقرار کند. علت انتخاب این تلفن، برای این است که حتی کودکان در معرض آسیب نیز به راحتی امکان تماس با این شماره را داشته باشند.
در صورت درخواست مردم از خط ۱۲۳ برای مداخله در بحران‌های فردی یا خانوادگی، چنانچه مشکل با مشاوره تلفنی قابل رفع نباشد، گشت سیار فوری در محل حاضر می‌شود و به مداخله در موضوع می‌پردازد.
• چه گروه‌هایی مخاطب اورژانس اجتماعی هستند؟
گروه‌های هدف اورژانس اجتماعی شامل خشونت‌دیدگان خانگی از قبیل: کودکان آزاردیده، همسران آزاردیده، سالمندان آزاردیده و معلولین آزاردیده، افرادی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده‌اند و خانواده آنان، دختران و پسران فراری از منزل، زنان و دختران در معرض آسیب یا آسیب‌دیده اجتماعی، زوجین متقاضی طلاق و افراد در معرض بحران طلاق، کودکان خیابانی و مبتلایان به اختلال هویت جنسی هستند.
البته سطح مداخلات در خصوص هریک از گروه‌های هدف متفاوت است؛ در برخی موارد مثل خشونت یا خودکشی، مداخله باید فوری و موثر باشد، اما در برخی موارد، نیاز به جلسات طولانی و مشاوره‌های تخصصی وجود دارد. در بعضی موارد هم به صرف یک تماس تلفنی یا مشاوره اولیه با مشاوران مرکز، موضوع حل می‌شود.
سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری ایران و موسس اورژانس اجتماعی در خصوص اهداف تشکیل این اورژانس و گروه‌های هدف آن می‌گوید: «اورژانس اجتماعی برنامه‌ای است که هدفش پر شدن فاصله بین خانه تا کلانتری است تا افراد مشمول این برنامه برای هر موضوعی سراغ پاسگاه و دادگاه نروند و پرونده قضائی نداشته باشند».
موسوی چلک اضافه می‌کند: «برای این برنامه اهداف مهمی را متصور بودیم که شامل شناسایی مناطق و کانون‌های آسیب‌زا و آسیب‌های شایع و در حال شیوع به صورت کشوری، منطقه‌ای و محلی، تقویت مداخله‌های اجتماعی و روانی قبل از مداخله‌های قضائی-انتظامی، مداخله در بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی و تسهیل دسترسی افراد به خدمات تخصصی مورد نیاز است».
اورژانس اجتماعی اگرچه تجربه موفقی در کشور بوده است، اما هنوز تا رسیدن به اهداف آرمانی خود، فاصله زیادی دارد. در بسیاری از مناطق دورافتاده و کمتر برخوردار که اتفاقا آمار آسیب‌های اجتماعی یا خشونت در آن‌ها بالاست، هنوز خبری از اورژانس اجتماعی نیست. تعداد خودرو‌های این اورژانس محدود است و توان عملیاتی برای مداخله جدی در بحران‌ها هنوز اندک است. حضور پر رنگ اورژانس اجتماعی و البته همکاری فرابخشی دستگاه‌های اجتماعی دیگر در کشور، می‌تواند از بسیاری از آسیب‌ها در مراحل اولیه جلوگیری کند تا کار به پلیس و دادگاه نکشد.
لازمه تقویت اورژانس اجتماعی، برنامه‌ریزی دقیق و اختصاص بودجه مناسب است. مخصوصا این ایام که لایحه بودجه ۱۴۰۱ در آستانه بررسی در مجلس قرار دارد، اختصاص بودجه مناسب به سازمان بهزیستی برای اجرای بهتر این طرح، دقت نظر نمایندگان مجلس را می‌طلبد.