یار مهربان را دریابیم

۲۴ آبان‌ماه امسال، چهلمین سالگرد ارتحال بزرگ‌مردی است که نام او تا ابد در سپهر علم و فقاهت می‌درخشد و مشرب فقهی و فلسفی او، دریچه‌ای جدید به روی مشتاقان علم و معرفت گشوده است. علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره)، فقیه عالی‌مقام، عارف واصل و فیلسوف کم‌نظیری بود که با گسترش همزمان کرسی‌های «فلسفه، تفسیر قرآن و اخلاق» در حوزه‌های علمیه، خدمتی کم‌نظیر به عالَم علم و دانش کرد و شاگردان کم‌نظیری همچون استاد شهید آیت‌الله مطهری (ره) را تربیت و تقدیم مکتب شیعه کرد.

به پاس خدمات علمی و فکری آن عالم ربانی، سالروز ارتحال ایشان در فرهنگ عمومی ما با عنوان «روز کتاب و کتابخوانی» نامگذاری شده، تا نام و یاد او الهام‌بخش جامعه ایرانی برای انس با کتاب و تلاش برای دانایی و معرفت‌افزایی باشد.

اما امروز کتابخوانی و فرهنگ مطالعه – آنهم مطالعه مفید و هدفمند – چه وضعیتی در کشور ما دارد؟ آیا قابل قبول است یا نگران‌کننده؟!

آمار‌های نگران‌کننده

با وجود صبغه و سابقه فرهنگی جامعه ما، اما هشدار‌های کارشناسان از وضعیت ناگوار کتابخوانی در کشور ما حکایت دارد؛ مخصوصا اینکه گسترش دنیای مجازی و ابزار‌های الکترونیک هم، بیشتر از قبل مردم ما، به ویژه نوجوانان و جوانان را از کتاب دست گرفتن و مطالعه کردن، دور کرده است.

بر اساس آماری که سه سال قبل، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد، سرانه مطالعه در جامعه ایرانی ۱۲ دقیقه در شبانه‌روز بوده است! در آن آمار، وزیر ارشاد همچنین اعلام کرده بود که ۵۹ میلیون نفر از جمعیت کشور، کتاب غیردرسی نمی‌خوانند!

آمار‌های جدید هم چندان تفاوتی با قبل ندارد. طرح آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار، از جمله طرح‌های آماری جدید مرکز آمار ایران است که با هدف شناخت فعالیت‌ها و رفتار‌های فرهنگی خانوار‌ها و استفاده از آن برای برنامه‌ریزی‌های فرهنگی کشور طراحی شده است. طبق این گزارش مرکز آمار ایران که شهریورماه امسال منتشر شده، در سال گذشته (۹۹) سرانه مطالعه افراد باسواد ١٥ ساله به بالا، به طور متوسط «هشت ساعت و ١٨ دقیقه در ماه» برآورد شده است؛ این یعنی، سرانه مطالعه به «١٦ دقیقه و ٣٦ ثانیه در شبانه‌روز» افزایش یافته است. از این مقدار، شش ساعت و ٣٢ دقیقه سرانه مطالعه کتاب غیردرسی، یک ساعت و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه روزنامه و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه نشریات (در ماه) بوده است!

این فرهنگ خطرناک و غلط، بار‌ها مورد هشدار و گلایه رهبر انقلاب نیز قرار گرفته است؛ تا جایی که گفته‌اند: «در جامعه ما بی‌اعتنایی به کتاب وجود دارد. گاهی آدم می‌بیند در تلویزیون از این و آن سؤال می‌کنند آقا شما چند ساعت در شبانه‌روز مطالعه می‌کنید، یا چقدر وقت کتابخوانی دارید؟ یکی می‌گوید پنج دقیقه، یکی می‌گوید نیم ساعت! انسان تعجب می‌کند! ما باید جوانان را به کتابخوانی عادت دهیم، کودکان را به کتابخوانی عادت دهیم. این تا آخر عمر همراهشان خواهد بود. کتابخوانی در سنین بنده - که البته بنده چندین برابر جوان‌ها کتاب می‌خوانم - غالباً تأثیرش بمراتب کمتر است از کتابخوانی در سنین جوان‌ها. آنچه که همیشه برای انسان می‌ماند، کتابخوانی در سنین پائین است. جوانان شما، کودکان شما هرچه می‌توانند، کتاب بخوانند؛ در فنون مختلف، در راه‌های مختلف، مطلبی یاد بگیرند» و یادآور می‌شوند که «البته از هرزه‌گردی در محیط کتاب هم باید پرهیز کرد، منتها این مسئله‌ی بعدی است؛ مسئله اول این است که یاد بگیرند، عادت کنند به اینکه اصلاً به کتاب مراجعه کنند، کتاب نگاه کنند...».

ابتکار‌هایی برای کتابخوان شدن جامعه

برای اصلاح این وضعیت و گسترش فرهنگ مطالعه و انس با کتاب و دانایی، راه‌های مختلفی وجود دارد که باید با ظرافت و به طور مستمر دنبال شود؛ فرهنگ‌سازی از مدارس و درون خانواده‌ها، معرفی کتاب خوب در میان‌برنامه‌های تلویزیونی، معرفی کتاب در مساجد، هیات‌ها و نماز‌های جمعه، گسترش فرهنگ قصه‌گویی در خانواده‌ها، استفاده از کتاب‌های الکترونیک و ایجاد مشوق‌های کتابخوانی از جمله این راه حل‌هاست.

البته برپایی نمایشگاه‌های کتاب عمومی و دانش‌آموزی هم، عامل محرکی است برای غرق شدن در دنیای کتاب؛ هرچند شرایط کرونایی، نمایشگاه‌های کتاب را هم محدود و مجازی کرده است.

آنطور که یاسر احمدوند معاون فرهنگی وزیر ارشاد گفته «بهمن‌ماه سال جاری، دومین نمایشگاه مجازی کتاب را برگزار خواهیم کرد و درباره نمایشگاه حضوری نیز برنامه‌ریزی می‌کنیم که اگر شرایط کرونایی مساعد باشد، در ابتدای سال آتی برپا شود».