ترکیه در میان برترین‌ قدرت‌‌های پهبادی: از شعار تا واقعیت

پایگاه رهنما:

طی سال‌های اخیر، دولت ترکیه توسعه تولیدات نظامی خود به ویژه در زمینه هوا و فضا را با جدیت در دستور کار قرار داده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه با در پیش گرفتن رویای بازگشت ترکیه به عصر طلایی امپراتوری عثمانی، پروژه‌های بلندپروازنه‌ای را برای توسعه صنعت تولید هواپیماهای بدون سرنشین در دستور کار قرار داده است و تا کنون نسل های مختلفی از این نوع هواپیماها مانند "بایراکتار" و "ققنوس" را تولید کرده است. در واقع، اردوغان بارها اعلام کرده است که کشورش تا سال ۲۰۲۳ به یکی از ۱۰ کشور مهم صادرکننده جنگ‌افزار تبدیل خواهد شد.

بدون تردید، چهره اصلی و موثر در توسعه صنعت پهپادی دولت ترکیه را می‌توان سلجوق بیرقدار، داماد رئیس جمهوری ترکیه دانست. که فارغ‌التحصیل دانشگاه MIT، یکی از دانشگاه‌های نخبگان ایالات متحده آمریکا بوده و لقب "پدرخوانده پهپاد ترکیه" را یدک می‌کشد. ادعای آنکارا این است که آن‌ها پهپادهای پیشرفته و موثری را به صورت خودکفا در چند سال گذشته تولید کرده‌اند و همین امر موجب شده که اکنون برخی از کارشناسان نظامی از ترکیه به عنوان گشوری پیشرور در این زمینه یاد کنند اما برای سنجش راستی‌آزمایی این موضوع که ترکیه رد مسیر خودکفایی تولید و توسعه پهپادها قرار گرفته، برخی شبهات وجود دارد که نیازمند مداقّه و بررسی هستند.

بکارگیری گسترده پهپادهای ترکیه در بحران‌های منطقه‌ای و تلاش برای صادرات

توجه ترکیه به بهره‌گیری از پهپادها در تجهیزات دفاعی خود به اواسط دهه 1990 ارتباط دارد که این کشور با پروهک پ‌ک‌ک در اوج جنگ و درگیری نظامی قرار داشت. در واقع، ترکیه نخستین بار و به منظور احقاق استراتژی "مبارزه با تروریسم" خود در سال ۱۹۹۵ پهپادهایی از آمریکا خرید. در پی مستهلک شدن این پهپادها، ترکیه خرید پهپاد از رژیم صهیونیستی را در دستور کار قرار داد که عملا به دلیل پایین بودن کیفیت و سقوط چند فروند از آن‌ها به سرعت از دایره بهره‌برداری ارتش ترکیه خارج شد.

اما در ادامه شرکت صنایع هوایی ترکیه (تی‌آی‌ای) تولید آنکا، پهپادی با برد متوسط، را در سال ۲۰۰۴ آغاز کرده بود و این پهپاد برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰ به پرواز درآمد. در این مقطع، اختلاف با رژیم صهیونیستی بر سر کاروان کمک‌رسانی به غزه در سال ۲۰۱۰ و ممنوعیت فروش پهپادهای پرداتور و ریپر به ترکیه توسط کنگره آمریکا باعث شد تا این کشور پهپادهای خود را تولید کند.

پیمان‌کار یا تولید کننده اصلی پهپاد در ترکیه را دو کمپانی تی‌آی‌ای و بیکار به شمار آورد. در این میان، پیشرفته‌ترین و موفق‌ترین پهپاد ساخت ترکیه را "بایراکتار 2" تولید شرکت "بایکار مکینا" دانست که در حال حاضر موفق‌ترین محصول صنایع جنگی ترکیه به‌شمار می‌رود. به‌گونه‌ای که حتی یک نشریه موسوم به "دفاع اسرائیل" نیز سال 2019 این پهپاد را "یکی از بهترین‌ها در نوع خود" ارزیابی کرده بود.

"بایراکتار 2" از سال 2014 برای اولین بار علیه پ‌ک‌ک بکار گرفت. در ادامه نیر گزارش‌ها حاکی از آن هستند که آنکارا از این پهپاد در جریان حمله به شمال سوریه، یمن، لیبی و بحران فره‌باغ بهره‌گرفته است. در این میان مهم‌ترین کنش را می‌توان بهره‌گیری از "بایراکتار 2" در لیبی برای حمله به مواضع ارتش ملی لیبی به رهبری خلیفه حفتر ارزیابی کرد. همچنین، ترکیه از این نوع پهپادها برای کمک به جمهوری آذربایجان در جریان منازعه چند ماه اخیر در بحران قره‌باغ بهره گرفته است.

همچنین، طی سال‌های اخیر شواهد و گزارش‌ها حاکی از آن هستند ترکیه قصد دارد این نوع از پهپادها را به دولت اوکراین بفروشد. حتی در اکتبر سال 2019 کی‌یف اعلام کرد که قصد دارد 48 پهپاد "بایراکتار 2" را از ترکیه خریداری کند. علاوه بر اوکراین، گزارش‌ها حاکی از آن هستند که کشور تونس تعدادی از پهپادهای "ققنوس" را نیز خریداری کرده است.

آیا ترکیه در صنعت ساخت پهپادها واقعا مستقل است؟

با وجود تمامی ادعاهای ترکیه در زمینه پیشرفت در صنعت ساخت و توسعه پهپادها، شواهد و مستندات در زمینه قطعات مورد استفاده در ساخت و تجهیز این سلاح نشان‌گر وابستگی و عدم خودکفایی آنکارا است. ملموس‌ترین سند در این زمینه را می‌توان اظهارات اردوغان در 25 ژانویه 2021 (7 دی 1399) مورد ارزیابی قرار داد که طی اظهاراتی، متحدان کشورش در ناتو را به دلیل "همسایگان بد" به دلیل امتناع از تأمین قطعات یدکی پهپادهای ترکیه، مورد انتقاد قرار داده است. او تاکید کرد: امتناع آن‌ها از تهیه قطعات یدکی، به ویژه دوربین های بدون سرنشین، دلیلی است که ترکیه برای تولید اجزای بیشتر در داخل کشور نیاز دارد.

ایراد این اظهارات در شرایطی است که گزارش‌های موجود پیرامون پهپادهای ترکیه‌ای نشان‌گر آن است که این کشور در جریان بحران قره‌باغ نیز از سوی کشورهای غربی به ویژه انگلستان و کانادا از تامین قطعات ساخت هواپیماهای بدون سرنشین منع شده بود که این خود نشان‌گر وابستگی و عذم خودکفایی آنکارا در این زمینه، بر خلاف ادعاهای  پیشینی است.

در اولین نمود کشور کانادا در اکتبر 2019 ، هنگامی که ترکیه در حمله به سوریه، از هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار علیه نیروهای کرد استفاده کرد، همکاری شرکت‌های کانادایی را با آنکارا متوقف کرد. در واقع، این تصمیم با دستور دولت کانادا اعلام شد. علاوه بر کانادا، اخیرا نیز یک شرکت انگلیسی پس از تایید شدن بهره‌گیری از پهپادهای بایراکتار در جنگ قره‌باغ، تامین قطعات شرکت هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه را متوقف کرده است.

علاوه بر انگلستان و کانادا ، شرکت‌های آمریکایی همکار با ترکیه در زمینه صنعت هواپیماهای بدون سرنشین نیز تحت فشار قرار گرفته‌اند. این مساله پس از ان مطرح شده که ارامنه ساکن آمریکا در اکتبر 2020 فروش محصولات و فناورهای ارتباطی با ترکیه در زمینه پهپادها را مورد اعتراض قرار داد و همین امر موجب شد که شرکت‌های آمریکایی از قصد خود برای قطع حمایت از ارسال قطعات ساخت پهپاد به ترکیه خبر داده‌اند.  حتی در سطحی دیگر، در پاییز 2020 ، شرکت اتریشی «رتکس» Rotax که موتورهای هواپیماهای بایراکتار را می‌سازد، اعلام کرد که عرضه این محصول به ترکیه را متوقف کند.