سفر ظریف به دمشق در میانه بحران کرونا؛ چرایی و اهداف؟

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در راس هیاتی سیاسی در 20 آوریل 2020 (1 اردیبهشت 1399) به کشور سوریه سفر کرد. این سفر در شرایطی انجام گرفت که بحران کرونا و عالم‌گیری آن کانون اصلی تمرکز فعالیت دولت‌های مختلف جهان است. در چنین شرایطی که رهبران سیاسی کشورهای مختلف به دلیل مقابله با کرونا فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در وضعیت تعلیق قرار داده‌اند، سفر وزیر امور خارجه ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا، در تبیین و تحلیل چرایی این سفر می‌توان به سه هدف مهم اشاره کرد.

مذاکره پیرامون همکاری‌ها در زمینه بیماری کرونا

با وجود مناسبات عمیق سیاسی و امنیتی میان دو کشور ایران و سوریه، در وضعیت جاری مهم‌ترن هدف سفر محمد جواد ظریف به دمشق را می‌توان پیرامون مساله کرونا مورد ارزیابی قرار داد. در حقیقت، کرونا ویروس همچون بحرانی بزرگ در سطح داخلی و خارجی کشورهای مختلف جهان را در خود درگیر کرده و به نظر می‌رسد با وجود تعداد مبتلایان و جان‌باختگان متفاوت، هیچ کشوری نمی‌تواند خود را از این بیماری ویروسی مصون بداند.

در چنین شرایطی که ایران یکی از کشورهای پیشرو جهان در عرصه مقابله با ویروس کووید -19 است، سفر ظریف در سطح ابتدایی می‌تواند نوعی انتقال تجریه به متحد نزدیک و نیازمند کمک تلقی شود. بدین معنی که قبل از شیوع و همه‌گیری فزآینده کرونا در کشور سوریه، ایران می‌تواند تجربیات خود را به دولت‌مردان سوری انتقال دهد و مانع از ورود فراگیر و اشاعه این بیماری باشد. در سطح دیگر، در صورت نیازمندی سوریه به همکاری‌های اقتصادی ایران به نوعی آمادگی خود را به کشور سوریه از هم اکنون اعلام می‌کند. در مجموع، باید پذیرفت که اشاعه کرونادر کشور سوریه، آن‌هم در میانه بحران‌های کنونی که گریبان‌گیر تمام جامعه جهانی شده است، محور اصلی گفتگوهای ظریف با مقامات سوریه خواهد بود.

تقویت دیپلماسی فعال ایران در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی

یکی دیگر از اهداف سفر ظریف به دمشق را می‌توان در راستای تقویت و پویا کردن هر چه بیشتر سطح دیپلماسی و مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران ارزیابی کرد. آن‌گونه که سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران می‌گوید، در روزهای اخیر به رغم تحولات پزشکی، دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی ادامه دارد. آقای ظریف در همین راستا حدود ۱۴ تماس تلفنی با شخصیت‌های بین‌المللی برقرار کرد که بیشتر حول محور مسائل بین‌الملل، تحریم‌های آمریکا و مباحث مربوط به افغانستان و یمن بود.

در واقع، سفر ظریف به دمشق به عنوان یکی از متحدان منطقه‌ای ایران سه پیام اساسی را در سطح دیپلماتیک مخابره می‌کند. اول این‌که ایران بر خلاف باور و تلاش‌های دونالد ترامپ همچنان سطحی قابل توجه و مناسب از روابط دیپلماتیک را با جامعه جهانی دارد. پیام دوم این‌که در شرایط فراگیر شدن و شیوع فزآینده بحران کرونا، همچنان ایران به حل دیپلماتیک بحران سوریه باور دارد و در این مسیر باید آخرین تحولات میدانی این کشور مورد رایزنی قرار بگیرد. پیام سوم نیز این است که جمهوری اسلامی ایران، بر خلاف برخی کشورها همانند آمریکا که به آسانی و تحت شرایط سخت متحدان خود را فراموش خواهند کرد، نسبت به تعهدات خود به دمشق همچنان وفادار است.

مذاکره پیرامون بحران ادلب

یکی دیگر از کانون‌های احتمالی مذاکرات میان وزیر امور خارجه ایران با مسئولین سوری، در ارتباط با وضعیت بحران در شمال غرب این کشور با تمرکز بر بحث در بحران ادلب است. در شرایط فعلی وضعیت ادلب به نحوی است که جمعیت زیادی در این محدوده وجود دارند که بخشی از این جمعیت گروه‌های تروریستی مشخصی هستند که همه سازمان‌های بین‌المللی و کشورها آن‌ها را به عنوان گروه‌های تروریستی می‌شناسند؛ جمعیتی هم هستند که خانواده‌های ساکن ادلب بودند و همچنان ساکن این منطقه هستند و همچنین گروه‌های مسلحی که با گروه‌های تروریستی شاخص ادغام نشده‌اند.

در این میان، ترکیه طی چند ماه اخیر، قصد داشته بر خلاف تمامی توافقات موجود به نوعی همچنان کنترل ادلب برخی دیگر از مناطق شمال سوریه را بر خلاف موازین حقوق بین‌الملل در اختیار داشته باشد. از طرف دیگر نیروهای سوریه طبق توافقی که با روسیه انجام دادند در یک محدوده‌هایی قرار گرفته‌اند و درصدد این هستند که بتوانند ادلب را آزاد کنند؛ این موضوع هم بحثی است که نیروی نظامی و مسلح را نمی‌توان دائم در حال توقف نگه داشت و مشکلی است که باید هرچه سریع‌تر مورد بررسی و اتخاذ تصمیم قرار بگیرد.

بنابراین، ایران به عنوان یکی از نمایندگان و سه قطب اصلی توافقات آستانه که همچنان محرک اصلی تمامی تحولات بحران سوریه است، قصد دارد هماهنگی‌های لازم را با دمشق پیرامون ادلب داشته باشد و آخرین تحولات میدانی مورد بحث قرار بگیرد. در حقیقت، بحث ادلب به نوعی تضمین کننده و تقویت‌کننده مناسبات استراتژیک میان دو کشور ایران و سوریه است و در وضعیت جاری ظریف قصد دارد این سطح از مناسبات را تقویت کند. در همین راستا، سفر اخیر ظریف را در میانه وضعیت شیوع فراگیر کرونا در سطح جهانی می‌توان نماد تاکید دو طرف بر دوستی و تداوم اتحاد استراتژیک مورد ارزیابی قرار داد.