بازگشت ترامپ از هند با دستان خالی

مقامات آمریکایی پس از ترور سردار سلیمانی به منطقه سفر کرده و در کشور‌های همسایه و نزدیک به ایران دیدار‌هایی داشته‌اند. در ابتدا مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا، ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ به کشور عربستان سفر کرد و در ادامه به عمان رفت. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا نیز روز دوشنبه ۵ اسفندماه در سفری دو روزه و برای نخستین بار به هند سفر کرد. هند و عمان دو کشور بسیار مهم برای ایران هستند. عمان به دلیل اینکه همواره به‌عنوان واسطه‌ای در جهت گفت‌وگو‌های ایران و غرب بوده و هند نیز قبل از شروع دور جدید تحریم‌ها علیه ایران یکی از اصلی‌ترین خریداران نفتی ایران بود؛ اما این سفر‌ها چگونه قابل‌تحلیل است؟

ترور سردار سلیمانی از نگاه دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به مانند حمله به رأس سیاست‌های منطقه‌ای ایران تلقی می‌شد. انتظار دولت ترامپ این بود که پس‌ازاین ترور، ایران رفتار منطقه‌ای خود را تغییر داده و در برابر سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا نرمش نشان دهد؛ اما جمهوری اسلامی ایران با حمله به پایگاه عین الاسد آمریکا در عراق تمام این تصورات را بر هم زد. حمله به این پایگاه نقطه عطفی در تاریخ روابط بین‌الملل در ۷ دهه گذشته به شمار می‌رود. چراکه در ۷ دهه گذشته هیچ کشوری به‌صورت رسمی به یکی از پایگاه‌های آمریکا حمله نکرده بود. این عملیات باعث شد تا نظم آمریکایی حاکم بر منطقه با بزرگ‌ترین ضربه مواجه شود و زمزمه‌های گذار از این نظم در کشور‌های منطقه شنیده شود. در واقع حمله به بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در عراق نشان داد که ترامپ در ترور سردار سلیمانی بزرگ‌ترین خطای استراتژیک خود را مرتکب شده و ترور سردار سلیمانی آغازگر دوران جدیدی از حیات سیاسی در منطقه خواهد بود. مشخصه مهم این دوران نیز کمرنگ شدن اقتدار ادعایی آمریکا خواهد بود. ترامپ تصور می‌کرد که ایران توان انتقام گرفتن را نداشته و در واقع هیچ حمله‌ای علیه آمریکا انجام نخواهد داد؛ اما واکنش قاطع ایران در قالب انتقام سخت اوج قدرت بازدارندگی ایران را اثبات کرد. انفعال ترامپ در برابر این حمله نیز نشان داد که توان بازدارندگی آمریکا به‌شدت کاهش پیدا کرده است.
در ادامه این روند که نشان‌دهنده شکست سیاست ترور ترامپ بود، مردم عراق دوم بهمن‌ماه در یک تظاهرات میلیونی در خیابان‌های بغداد شرکت کردند و خواستار اخراج نظامیان آمریکایی شدند.

این تظاهرات به «ثورة العشرین الثانیة» معروف شد؛ اما بزرگ‌ترین پدیده منطقه‌ای که نشان داد دوران پسا سردار سلیمانی برای آمریکا بسیار خطرناک‌تر از دوران سردار سلیمانی خواهد بود در سوریه اتفاق افتاد. دولت ترامپ تصور می‌کرد با ترور سردار سلیمانی پیشروی ارتش سوریه متوقف خواهد شد و استان ادلب به‌عنوان آخرین مأمن تروریست‌ها همچنان در اشغال تروریست‌های موردحمایت امریکا خواهد ماند؛ اما ارتش سوریه خیلی سریع ثابت کرد که این تصور اشتباه بوده است. ارتش سوریه در آخرین عملیات مهم خود برای آزادسازی کامل خاک سوریه از تروریست‌ها به جنوب ادلب حمله و مناطق مهمی از استان ادلب را آزاد کرد. هم‌زمان ارتش سوریه از جنوب و غرب حلب نیز پیشروی کرد تا آخرین گام را به‌سوی پیروزی کامل بر تروریست‌ها بردارند.
در جبهه یمن نیز دو عملیات مهم پس از ترور سردار سلیمانی اتفاق افتاد که نشان‌دهنده این است که سرعت تحولات در محور مقاومت شتاب زیادی گرفته است. انقلابیون یمن در جدیدترین پیروزی خود موفق شدند در عملیات موسوم به «البنیان المرصوص» ضربه بزرگی به ائتلاف سعودی وارد کردند. عملیات دوم علیه تأسیسات نفتی عربستان در شهر ینبع در غرب این کشور رخ داد. در واقع دولت ترامپ تصور می‌کرد با ترور سردار سلیمانی می‌تواند پیشروی و نفوذ محور مقاومت در منطقه را سد کند؛ اما تحولات پس‌ازاین ترور نشان‌دهنده این است که در تمام حوزه‌ها، روند امور در راستای اهداف محور مقاومت در حال رقم خوردن است.

بنابراین آمریکا در هدف اصلی خود در راستای فشار حداکثری به امید تغییر رفتار ایران شکست‌خورده و حتی ترور سردار سلیمانی نیز نتوانسته باعث به نتیجه رسیدن پروژه‌های خطرناک آمریکا علیه ایران شود. به همین دلیل پمپئو و ترامپ در دو مأموریت جداگانه به کشور‌های منطقه و هند سفر کردند. بدون تردید مهم‌ترین هدف سفر مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا به عربستان را می‌توان بر اساس محوریت ضدیت با ایران، افزودن موج ایران هراسی و ترغیب حاکمان ریاض به تداوم ضدیت با تهران مورد ارزیابی قرار داد. نماد بارز این مسئله را می‌توان به انتشار گزاره‌برگی خاص از سوی وزارت خارجه آمریکا پیرامون دوستی عربستان و آمریکا و حمایت واشنگتن از ریاض در برابر تهدیدات تهران مشاهده کرد. در این گزاره برگ که عنوان آن «ایالات‌متحده و عربستان سعودی: یک مشارکت دیپلماتیک طولانی ۷۵ ساله» است، در ابتدا صحبت‌های نهم دسامبر ۲۰۱۹ (۱۸ آذر ۱۳۹۸) یک مقام دولت دونالد ترامپ، علیه ایران آمده که در آن عربستان سعودی را «شریک مهم ایالات‌متحده» خوانده و از همکاری ریاض با واشنگتن برای «پس زدن جمهوری اسلامی ایران» تمجید کرده بود. در این گزاره‌برگ، با لحنی ضد ایرانی تأکید می‌شود: «مشارکت ایالات‌متحده- سعودی یک سنگر حیاتی برای صلح و ثبات در خاورمیانه است به‌ویژه در مقابله با تجاوزگری ایران در یمن، عراق، لبنان و سوریه». علاوه بر این، در همان لحظه ورود وزیر امور خارجه آمریکا به ریاض شاهد هستیم که او می‌گوید: «نیاز مبرم به همراهی عربستان در برابر رفتار‌های ایران در منطقه وجود دارد. حکومت آمریکا به حفظ امنیت عربستان پایبند خواهد بود.» مجموع این دور گزاره نشان می‌دهد که پمپئو مرکزیت سفر خود به عربستان را بر پایه ایران هراسی و ترغیب عربستان به تداوم ضدیت و دشمنی با تهران قرار داده بود. ترامپ با سفر به هند به دنبال متوقف کردن کامل روابط اقتصادی هند با ایران است تا کارزار فشار حداکثری خود علیه ایران را تکمیل کند. هرچند آمریکا تمام این اقدامات را باهدف تشدید فشار حداکثری علیه ایران انجام می‌دهد، اما همان‌طور که جان بولتون مشاور امنیت ملی سابق ترامپ تأکید کرده این فشار حداکثری با شکست مواجه شده و راهی برای نجات آن نیست. ترامپ با دو هدف مهم سفر هند را انجام داد؛ یکی برای متقاعد کردن دهلی نو جهت همراهی در فشار حداکثری به ایران در مبادلات تجاری و دیگری انعقاد قرارداد‌های تسلیحاتی و تجاری با هند که هندی‌ها روی خوش به هیچکدام از این دو هدف ترامپ نشان ندادند و در واقع او با دست خالی از هند بازگشت.