مسکن؛ در فراز و نشیب طرح‌های رنگارنگ!

مسکن، یکی از نیاز‌های ضروری است؛ اگر معضل مسکن حل نشود، به دنبالش مشکلات زیاد دیگری خواهد آمد. افزایش جمعیت در دهه‌های اخیر در کشورمان، باعث شده تا نیاز به مسکن دو‌چندان حس شود. به‌تبع این نیاز نیز، دولت‌ها همواره تلاش کرده‌اند با طرح‌های مختلف به مبارزه با معضل مسکن بروند. در برهه‌ای از زمان طرح اعطای وام به متقاضیان مسکن مطرح شده و البته طرح‌هایی در این قالب همچنان وجود دارد تا متقاضیان مسکن به کمک آن بتوانند خانه بخرند، مدتی نیز طرح «مسکن مهر» مطرح و اجرا شد. در برهه‌ای دیگر مسئولین وقت به مسکن مهر انتقاد کرده و حرف از طرح «مسکن اجتماعی» به میان آوردند؛ مسکنی که هیچ‌گاه ساخته نشد! اکنون نیز سخن از طرح «مسکن ملی» به میان آمده است. در این گزارش به بررسی این طرح‌ها و میزان توفیقاتشان در خانه‌دار کردن مردم پرداخته‌ایم.

ماجرای مسکن مهر
مسکن مهر، طرحی بود که در دولت نهم و دهم و در دوران وزارت علی نیکزاد مطرح و اجرایی شد. هدف از این طرح خانه‌دار کردن قشر‌های کم‌درآمد که طبق آن دولت با واگذاری قطعه زمین رایگان سعی داشت خانه‌سازی را تشویق کند. اوایل سال ۹۲، دولت دهم مسکن مهر را با پیشرفت ۷۰ درصدی تحویل دولت یازدهم داد. تاکنون بیش از ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار مسکن مهر، به مردم تحویل داده شده است. عباس آخوندی -وزیر پیشین مسکن دولت اعتدال- با این استدلال که ساختنِ خانه برای مردم توسط دولت، نفی اصول اقتصاد بازار است، مسکن مهر را مزخرف خواند و روند ساخت مسکن مهر را متوقف کرد.

در زمان آخوندی، زمزمه‌ی اجرای طرح «مسکن اجتماعی» نیز بار‌ها مطرح شد، اما دولت اعتدال در این خصوص، هیچ کارنامه‌ای از خود باقی نگذاشته است. با استعفای آخوندی و روی کار آمدن محمد اسلامی در وزارت مسکن، تکمیل طرح‌های نیمه‌کاره‌ی مسکن مهر مجدداً سرعت گرفت. اسلامی، وزیر فعلی مسکن در خصوص مسکن مهر گفته است که از زمان روی کار آمدنش حدود ۱۴۰ هزار واحد مسکن مهر به مردم تحویل شده است و در روز‌های آینده دو پکیج ۱۰ هزار واحدی در پردیس به مردم تحویل می‌شود.

وام‌های خرید مسکن
وام‌های خرید مسکن را معمولاً بانک مسکن ارائه می‌کند. وام مسکن یکم، وام مسکن جوانان و وام مسکن زوجین برخی از این مواردند. مشکل این وام‌ها این است که با توجه به تورم -خصوصاً تورم سال ۱۳۹۷- عملاً خرید خانه با میزان تسهیلاتی که این وام‌ها در اختیار قرار می‌دهند، ممکن نیست. مثلاً اگر فردی در شهرستان ۲۰ میلیون تومان به مدت ۴ سال در بانک مسکن گذاشته باشد، تقریباً می‌تواند ۸۰ میلیون تومان وام بگیرد. این در حالی است که برای خرید ارزان‌قیمت‌ترین خانه‌ها نیز بیش از ۲ برابر این مقدار لازم است. در تهران نیز وضع، بدتر است.

به گزارش ایسنا طرحی تحت عنوان طرح «۲ و ۱» در بانک مسکن تصویب شد که بر اساس آن، هم‌زمان با سپرده‌گذاری با حداقل سپرده مشخص، در ازای درصدی از مبلغ سپرده، تسهیلات میان‌مدت (حداکثر پنج‌ساله) به فرد سپرده‌گذار پرداخت می‌شود. بر اساس جزئیات طرح «۲ و ۱»، حداقل مبلغ لازم برای سپرده‌گذاری در این طرح ۱۰ میلیون تومان تعیین‌شده است و سقف تسهیلاتی که یک فرد با تشکیل حساب در قالب طرح «۲ و ۱» می‌تواند هم‌زمان با سپرده‌گذاری، از بانک مسکن دریافت کند نیز معادل ۸۵ درصد میزان سپرده و تا حداکثر ۲۰۰ میلیون تومان است؛ به این معنا که اگر مبلغ سپرده هرچقدر از ۲۳۵ میلیون تومان بیشتر باشد، آن فرد بیش از ۲۰۰ میلیون تومان نمی‌تواند دریافت کند.

طرح وام ۲۰۰ میلیون تومانی نیز مورد انتقادات جدی پژوهشگران قرار گرفته است؛ چراکه هم میزان سپرده‌ای که ابتدای امر باید گذاشته شود بالاست، هم خرید خانه با ۲۰۰ میلیون تومان به‌هیچ‌وجه در تهران ممکن نیست. شاید با این مبلغ بتوان خانه‌ای در حد متوسط رهن کرد که البته پرداخت اجاره در کنار بازپرداخت وام، از عهده‌ی هرکسی خارج نیست؛ بنابراین حتی با این میزان وام در تهران نیز نمی‌توان امید داشت که تقاضای مسکن تحرک جدی داشته باشد و گرهی از معضل مسکن باز شود.

به نظر می‌رسد طرح «مسکن ملی» بسیار مشابه طرح مسکن مهر باشد. با این تفاوت که نامش عوض شده است. متأسفانه دولت‌ها به‌جای این‌که کار‌های خوب دولت‌های قبل را ادامه داده و نواقص آن را جبران کنند، معمولاً تمایل دارند که عملکرد دولت‌های گذشته را به‌کل زیر سؤال ببرند و از آن راه نروند؛ حال گاه راه دیگری را در پیش می‌گیرند و گاه پس از مدتی مجبور می‌شوند مجدداً به همان راه پیشین بازگردند.

طرح مسکن ملی
علاوه بر مسکن مهر، طرح‌های اعطای وام مسکن و طرح مسکن اجتماعی، اخیراً وزارت مسکن خبر از کلید زدن طرح جدیدی به نام طرح «مسکن ملی» داده است؛ اما این طرح چیست؟! طرحی است که طی آن، دولت با ارائه‌ی زمین رایگان و همچنین اعطای اعتبارات، برای کسانی که ثبت‌نام می‌کنند، خانه ساخته و به آن‌ها تحویل می‌دهد. در این طرح شرط تأهل، فاقد مالکیت خصوصی، عدم استفاده از امکانات دولتی از قبیل: زمین، آپارتمان یا تسهیلات ویژه یارانه‌دار و داشتن سابقه سکونت در شهر موردتقاضا از موارد اصلی برای ثبت‌نام است. گفته می‌شود ثبت‌نام این طرح در برخی شهر‌ها مثل کرمان، قم، همدان و سیستان و بلوچستان نهایی شده است.

با این تفاسیر، به نظر می‌رسد طرح «مسکن ملی» بسیار مشابه طرح مسکن مهر باشد. با این تفاوت که نامش عوض شده است. متأسفانه دولت‌ها به‌جای این‌که کار‌های خوب دولت‌های قبل را ادامه داده و نواقص آن را جبران کنند، معمولاً تمایل دارند که عملکرد دولت‌های گذشته را به‌کل زیر سؤال ببرند و از آن راه نروند؛ حال گاه راه دیگری را در پیش می‌گیرند و گاه پس از مدتی مجبور می‌شوند مجدداً به همان راه پیشین بازگردند. چندی پیش روحانی -ریاست محترم جمهور- اعلام کرد که: بنده به‌عنوان رئیس‌جمهور می‌گویم در زمینه مسکن دولت یازدهم و دوازدهم به مردم بدهکار است و باید مسئله مسکن را جبران کنیم و باید نقدینگی را به سمت مسکن بچرخانیم. حال اگر این تغییر رویه‌ی دولت، همراه با جبران نواقص طرح مسکن مهر باشد، «طرح مسکن ملی» در کنار سیاست‌های مناسب دیگر -مثل مالیات بر خانه‌های خالی- می‌تواند بازار مسکن را اصلاح‌کرده و معضل مسکن را تا حد قابل‌توجهی حل کند.