چگونه کودکانمان را باسواد رسانه‌ای آشنا کنیم؟

پایگاه رهنما :

امروزه دنیای پرتنوع رسانه‌ها همه را به نحوی درگیر خودکرده است. کمتر کسی را می‌توان یافت که در طول روز حداقل با چندگونه از رسانه‌های مختلف سروکار نداشته باشد و به آن‌ها نیاز پیدا نکند. این میزان نفوذ رسانه‌ای نه‌تنها جوانان و بزرگ‌سالان، بلکه نوجوانان و کودکان را نیز شامل می‌شود. بسیاری از کودکان امروزی در کنار تماشای تلویزیون و سرگرم شدن با بازی‌های کامپیوتری، نحوه استفاده از موبایل و تبلت را نیز بامهارت بیشتری نسبت به والدین خودآموخته‌اند و آن را ابزار سرگرمی خود قرار داده‌اند. بازی‌های کودکان امروزی تفاوت فاحشی با بازی‌های کودکان نسل‌های قبل پیدا کرده است و عروسک‌ها و ماشین‌های اسباب‌بازی جای خود را به اسباب‌بازی‌های الکترونیکی داده‌‌اند. شکل‌گیری این وضعیت جدید ملزومات و مراقبت‌هایی را نیاز دارد که سواد رسانه‌ای یکی از مهم‌ترین آن‌ها است.
رسانه‌های اسباب‌بازی
خاله‌بازی، ماشین بازی، لیله، وسطی، کش بازی، اسم‌فامیل و ده‌ها بازی دیگر بهترین سرگرمی‌هایی بود که کودکان دهه 50 و 60 و کمی قبل و بعدتر، با آن مشغول می‌شدند و این بازی‌ها جزو بهترین تفریحات کودکانه این نسل به شمار می‌رفتند؛ اما امروز کمتر کودکی را می‌بینیم که در خانه یا دورهمی‌های دوستانه و فامیلی به سمت این بازی‌های گروهی برود و یا حتی به‌صورت انفرادی دختربچه‌ای مشغول عروسک بازی و پسربچه‌ای مشغول ماشین بازی خود شود. برای کودکان امروزی تماشای تلویزیون یکی از پیش‌پاافتاده‌ترین سرگرمی‌ها است که می‌توانند با انتخاب و خرید فیلم‌ها و کارتون‌های موردعلاقه خودشان به آن تنوع ببخشند و ساعت‌ها به تماشای آن بنشینند. یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای این کودکان داشتن یک تبلت شخصی و سرگرم شدن با آن بدون وجود هیچ محدودیتی از طرف والدین است. البته بسیاری از والدین نیز که حوصله و یا زمان کافی برای وقت گذاشتن با فرزندشان ندارند تلفن همراه و تبلت را بهترین وسیله برای مشغول کردن آن‌ها و رهایی از بهانه‌گیری‌های خسته‌کننده او می‌دانند و آن را بدون هیچ محدودیتی در اختیار فرزند خود قرار می‌دهند. یقیناً در دنیایی که رسانه‌ها هیچ حدومرزی ندارند بدترین کاری که می-توان با یک کودک یا نوجوان کرد آن است که او را بدون سپر دفاعی در برابر انواع رسانه‌ها قرار داد.
ضرورتی به نام سواد رسانه‌ای
اگرچه محتوای تولیدی در رسانه‌های صوتی و تصویری می‌توانند توسط دولت‌ها و نهادهای قانون‌گذاری کنترل شوند اما رسانه‌هایی که با فضای اینترنت ارتباط پیدا می‌کنند عموماً هیچ محدودیتی ندارند و به‌دشواری می‌توان برای آن‌ها حدومرزی تعیین کرد. به همین دلیل بهترین راه آن است افراد خودشان به سپر دفاعی مجهز شوند و در کنار بهره‌مندی از فواید رسانه‌ها، کمترین آسیب‌ها را از تهدیدهای آن ببیند. سواد رسانه‌ای همان سپر دفاعی است که آشنایی با آن نه‌تنها برای کودکان و نوجوانان بلکه برای بزرگ‌سالان نیز امری ضروری به نظر می‌رسد.
چگونه کودکانمان را باسواد رسانه‌ای آشنا کنیم؟
در سال‌های اخیر کتاب‌ها و مقالات متعددی به موضوع ضرورت سواد رسانه‌ای برای کودکان پرداخته‌ است و در هرکدام، راهکارهایی نیز بیان شده است. اول‌ازهمه والدین باید بپذیرند که نقش اصلی تربیت فرزند به عهده آن‌ها است و هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند به‌عنوان دایه الکترونیکی برای فرزندشان ظاهر شود. اولویت اصلی آن است که آموزش مهارت‌های سواد رسانه‌ای از نخستین سال‌های کودکی آغاز شود. در این سنین، کودک باید شناخت بیشتری از تفاوت‌های داستان و غیر داستان، تبلیغات و سرگرمی، واقعی و ساختگی به دست آورد. یکی از معضلات رسانه‌های امروزی پراکندگی آن است و بزرگ‌سالان همواره از کاهش زمان تمرکز کودکان خود شکایت دارند. فرهنگ امروزی مانع از تمرکز و توجه است چراکه ده‌‌‌ها شبکه تلویزیونی و ده‌‌‌ها برابر آن، شبکه ماهواره‌‌‌ای و پایگاه‌‌‌های اینترنتی وجود دارد که هرکدام در حال رقابت برای جلب‌توجه و تمرکز مخاطبان هستند.
ذهن کودکانی که جلوی تلویزیون می‌‌‌نشینند، به زمان‌‌‌های کوتاه، سرعت‌‌‌های بالا و هیجانات متوالی عادت می‌‌‌کند و مهارت تمرکز و دقت برای مدت طولانی را از دست می‌‌‌دهد. مطالعه کتاب و بلند خوانی آن، یکی از راه‌های افزایش تمرکز می‌باشد. والدین می‌توانند با مشوق‌های گوناگون فرزندانشان را نسبت به مطالعه علاقه‌مند کنند. والدین باید در خرید ابزارهای ارتباطی، سن و سایر شرایط فرزندان را در نظر بگیرند. بهتر است با فرزندان در خصوص فعالیت در فضای مجازی به‌طور خصوصی صحبت شود و والدین سعی کنند در نزدیکی فضایی که فرزند از اینترنت استفاده می‌کند، باشند. آن‌ها باید دلیل خوب یا بد بودن سایت‌ها را برای فرزندشان توضیح دهند. اگر فرزند شرایط سنی مناسب برای عضویت در شبکه‌های اجتماعی دارد، به او استفاده از شبکه‌های بومی را پیشنهاد دهند و یک‌زمان مشخص برای استفاده از پیام‌رسان‌ها تعیین کنند. بهتر است حداقل تا 14 سالگی، فرزندان عضو هیچ پیام‌رسانی نباشند. باید به فرزندان توضیح داد که رعایت حدود اخلاقی در روابط مجازی مانند روابط واقعی موضوعی مهم و ضروری است. از فرزندتان بخواهید اگر موضوعی در فضای مجازی او را آزرده کرد، حتماً با شما در میان بگذارد. همچنین والدین می‌توانند برای کنترل فرزندان خود از ابزارهای نظارت نامحسوس یا فیلترینگ داخلی هم استفاده نمایند.
نکته مهم که باید موردتوجه قرار گیرد این است که شاید کودکان به پند و نصیحت‌های شما گوش دهند اما در عمل رفتار شما را الگو قرار می‌دهند نه خواسته‌هایتان را؛ بنابراین والدینی که ساعت‌های زیادی را بی‌هدف صرف استفاده از رسانه‌ها می‌کنند، نمی‌توانند از فرزند خود توقع داشته باشند که بر مصرف رسانه‌ای خود کنترل داشته باشد.