نگاشتی بر طرح استانی شدن انتخابات مجلس

انتخابات یکی از مهمترین بخش مشارکت و مطالبه گری قانونی مردم از دولت در هر جامعه‌ای  است. مشارکت سیاسی مردم هم از همین شیوه جلوه خود را نشان می‌دهد. در واقع مشارکت سیاسی مردم و انتخابات، مکانیسمی است که بوسیله آن می‌توان نمایندگان را تعیین و انتقال قدرت بین جریان‌ها واحزاب سیاسی را صورت داد، تا از آن طریق تمشیت و اداره اوضاع و احوال اجتماعی، سیاسی از طریق نماینده‌های منتخب صورت بگیرد.
طرح استانی شدن انتخابات مجلس، یکی از مهم‌ترین موضوعات بحث برانگیز طی چند سال اخیر درمجلس شورای اسلامی بوده است.   نخستین بار در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی آغاز شد و پس از طی فراز و فرود‌های فراوان در مجالس بعد هیچ گاه به سرانجام نرسید؛ و با گذشت چندین دوره مجلس، تاکنون نتوانسته است از مرحله طرح فراتر رود و به قانون تبدیل شود.
ایرادی که شورای نگهبان بر این طرح داشته این است که: «شهر‌های کوچکتر در روند رای گیری فراموش می‌شوند و بیشترنمایندگان از شهر‌های با جمعیت بالا به مجلس راه می‌یابند». در واقع مغایرت روح کلی حاکم بر طرح با اصول مردم سالاری، امکان ظهور دیکتاتوری انتخاباتی وکاهش مشارکت مردمی را ممکن است در پی داشته باشد.
اما در این میان، مجلس با آخرین اصلاحی که بر طرح استانی شدن انتخابات، توسط کمیسیون شورا‌ها انجام داد، مقرر شد که هر حوزه انتخابیه، یک نامزد داشته، ولی باید حد معینی نیز از آراء استان را به خود اختصاص دهد. به طور مثال هر نامزد برای راهیابی به مجلس شورای اسلامی باید ۲۰ درصد از آراء حوزه خود را کسب کند و بالاترین رای را نیز از استان به دست آورد، ولی با این تغییر باز هم شورای نگهبان ایراد گرفت.
در این طرح که اخیرا از سوی نماینگان مجلس مطرح شد، در انتخابات مجلس شورای اسلامی، محدوده جغرافیایی هر استان به عنوان حوزه انتخابی اصلی و حوزه‌های انتخابیه موجود تابعه استان، حوزه‌های انتخابیه فرعی محسوب می‌شوند.
 وهر یک از رای‌دهندگان می‌توانند برای کلیه کرسی‌های استانی ذیربط نماینده انتخاب کنند.
حوزه‌های انتخابیه بعضی از استان هاو اقلیت‌های دینی از شمول این قانون مستثنی هستند؛ و هر یک از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید منحصرا برای یکی از حوزه‌های انتخابیه فرعی استان ثبت‌نام کند.
انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه‌های مشمول این قانون یک مرحله‌ای است. از هر حوزه فرعی داوطلب یا داوطلبانی که بالاترین رای را در کل استان به دست آورده‌اند، نماینده یا نمایندگان استان از آن شهرستان محسوب می‌شوند.
هر داوطلب نمایندگی باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه فرعی محل ثبت‌نام بوده و یا سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی از آن حوزه یا سابقه حداقل ۵ سال سکونت در آن محدوده را داشته باشد؛ و کسی پیروز انتخابات است که علاوه بر کسب برتری و اکثریت آراء در حوزه اصلی حداقل ۱۵ درصد حوزه فرعی را هم داشته باشد.
در طرح یادشده از تعداد نمایندگان حوزه انتخابیه فعلی و استان‌ها کاسته نخواهد شد و تعداد نمایندگان مجلس نیز تغییر نخواهد کرد.
طرح حاضر که در پی کسب اهدافی نظیر ارتقاء سطح کیفی مجلس، افزایش میزان مشارکت عمومی در انتخابات و جلوگیری از وقوع برخی تخلفات مثل خرید رای است و امکان تحقق اهداف ذیل بیش از پیش فراهم می‌شود.

محاسن طرح استانی شدن انتخابات
۱.  غلبه نقش ملی نمایندگان بر نقش محلی، این استدلال مستند به بیانات مقام معظم رهبری و اصول متعدد قانون اساسی است ا. ز. جمله می‌توان به سخنان ایشان در  (۸ / ۳ / ۱۳۸۶) اشاره کرد که فرمودند: «در مجلس نباید نماینده فلان منطقه تصور کند هنر نمایندگی او در این است که برای آن منطقه دائما پشتیبانی جلب کند. اصلا مسئله اصلی نماینده مجلس این نیست، نباید فکر کنیم که، چون ما نماینده فلان شهر یا فلان استانیم، مرتب باید برای آن شهر یا استان امتیاز بگیریم.
این یک میدان رقابت غلط، بی‌برنامه و نادرستی است که تبعات بدی هم دارد. شما درست از فلان نقطه کشور انتخاب شدید، اما فقط نماینده آنجا نیستید؛ شما نماینده همه ملت ایرانید. شان مجلس هم قانونگذاری است نه گرفتن تسهیلات و کمک‌های عمرانی و ... برای آن منطقه خود؛ به قانون اساسی هم نگاه کنید شأن شما این است که قانون بگذارید».
۲.  اصول متعدد قانون اساسی قابل استناد به این موضوع، که مهمترین آن اصل ۸۴ قانون اساسی است، اظهار می‌دارد «هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است».
۳.  ارتقای سطح کیفی و افزایش کارایی
۴.  حذف رقابت‌های شدید و اختلاف‌برانگیز قومی و قبیله‌ای و تقویت همبستگی ملی
۵.    تقلیل حوزه‌های انتخابیه به تعداد استان‌های کشور
۶.  کنترل تخلفاتی نظیر خرید رأی
۷.  تقویت فرهنگ تحزب
۸.   خارج شدن از فکر جزیره‌ای و نگاه بلند مدت در تصمیم گیری
۹.  تمرکز نمایندگان برامور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی با حفظ ویژگی محلی و ملی بودن مسئولیت نمایندگی و جایگزین کردن برنامه‌محوری به جای شخص‌محوری
۱۰. ارتقای سطح کیفی و افزایش کارایی مجلس از طریق ایجاد امکان انتخاب داوطلبان شاخص‌تر با صلاحیت‌های برتر
۱۱.  متمایل کردن انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان به سمت ایجاد نظام انتخاباتی متناسب با ساختار‌های سیاسی و حقوقی ایران.
 معایب طرح استانی شدن انتخابات
۱.  سلب قدرت انتخاب آگاهانه و درست از مردم با استانی شدن انتخابات
۲. مردم ناگزیرند صرفا به لیست‌های انتخاباتی دیکته شده توسط گروه‌ها و جریانات سیاسی و یا به تعداد محدودی از کاندیدا‌ها رای دهند.
۳. سلب امکان انتخاب کاندیدا‌های مستقل و شایسته از بخش عمده‌ای از مردم
۴. ابطال انتخابات یک حوزه شهرستانی منجر به برگزاری انتخابات در کل استان گردیده و هزینه‌های مالی و سیاسی بسیار بالایی را بر دولت، کشور و کاندیدا‌ها تحمیل می‌کند.
۵. کاهش رابطه بین مردم و موکلین با توجه به گستردگی حوزه انتخابیه
۶. نقش نظارتی نمایندگان با توجه به گسترش محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه کاهش می‌یابد
۷. مردم‌سالاری دینی به مرور جای خود را به باند‌های قدرت و ثروت خواهد داد.
۸. پنهان‌کاری‌های حزبی و سیاسی و تقسیم قدرت و سهم‌خواهی احزاب و تشکل‌ها در تشکیل کابینه دولت به شدت افزایش خواهد یافت.
 
 موسی رشید حفظ آباد